MİLLİ DÖVLƏTÇİLİYİN XİLASI

III yazı

Siyasi liderin obrazı mütləq milli əxlaq və mental xüsusiyyətləri ifadə etməlidir. Əks təqdirdə, onun vasitəsilə ictimai şüura effektiv və güclü təsir göstərmək olmaz. Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin bu kontekstdən ən üstün cəhətlərindən biri Azərbaycan xalqının mental xüsusiyyətlərinə, psixologiyasına yeni dövrdə yaranmış boşluqdan istifadə edərək, siyasi mübarizə meydanına atılmış cılız siyasətbazlarla müqayisə edilməyəcək dərəcədə yaxşı bələd olması idi. Heydər Əliyev xalqına xidmətdə əxlaq qaydalarını daim əsas tutmuş və bu da onun siyasi inandırıcılıq potensialını daha da artırmışdı.

Bütün bunlar ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsində və bu istiqamətdə cərəyan edən proseslərin önündə getdiyini birmənalı olaraq təsdiqləyir. Lakin o da məlumdur ki, dövlət müstəqilliyinin elan edilməsi ilə heç də problemlər həll olunmur. 1991-ci ildə Azərbaycan özünün dövlət müstəqilliyini elan etsə də, bu, əslində, formal xarakter daşyırdı. Ayaz Mütəllibov öz kölə  xislətinə sadiq qalaraq ölkəni Moskvadan verilən direktivlərlə idarə edirdi. Azərbaycan dövlətçiliyinə qarşı ən real təhlükə isə AXC-Müsavat hakimiyyəti dövündə yarandı. Əbülfəz Elçibəy iqtidarının səriştəsizliyindən sui-istifadə edən xarici dövlətlər hər vəchlə Azərbaycanı hərbi-siyasi platsdarma çevirməyə cəhd göstərir və çalışırdılar ki, ölkədə dövlət idarəçiliyi onların sifarişləri əsasında həyata keçirilsin.

1993-cü ildə baş qaldıran bu tendensiya Azərbaycan dövlətçiliyini sarsıtmaqda idi. Lakin Heydər Əliyev Azərbaycan dövlətçiliyini səriştəsiz AXC-Müsavat hakimiyyəti ilə Surət Hüseynov qaragüruhu arasında gedən amansız mübarizələrin tapdağı altından xilas edə bildi.

1993-cü ildə Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişi ilə Azərbaycan cəmiyyətində dövlətçilik ideyalarının təbliği fundamental mahiyyət kəsb etməyə başladı. Eyni zamanda, 1994-cü ilin oktyabr, 1995-ci ilin mart hadisələrində Heydər Əliyev Azərbaycan dövlətçiliyini faciələrdən və iflasdan xilas etdi. Bu dövrün əsas xüsusiyyəti həm də ondan ibarətdir ki, ulu öndərimiz Heydər Əliyev siyasi sabitliyi təmin etməklə demokratik dövlət modeli konsepsiyasını həyata keçirməyə başladı. Həmin illərdə Onun Azərbaycan dövlətçiliyi uğrunda apardığı fəal mübarizə daha çox maraq və heyranlıq doğurur. Bu mübarizəni ölkədə siyasi sabitliyi təmin edilməsi və Azərbaycan dövlətçiliyinə qarşı çıxan anarxist qüvvələrin məhvi kimi dəyərləndirmək olar.

 Təsadüfi deyil ki, Heydər Əliyev anarxist qüvvələrin zərərsizləşdirilməsindən sonra siyasi, hüquqi, iqtisadi, sosial sahədə demokratik islahatlar proqramını həyata keçirilməsinə start verdi. Ulu öndərimizin Azərbaycan dövlətçiliyi qarşısında başlıca xidmətləri sırasında dövlət müstəqilliyinin qorunub saxlanması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində görülən əsas işlərdən biri kimi dövlət quruculuğunun hüquqi bazasının yaradılması idi. 1995-ci ildə qəbul olunmuş Konstitusiya Azərbaycan Respublikasının dövlət quruculuğunun əsaslarını qoydu. Azərbaycan demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət kimi, ilk dəfə olaraq, insan hüquqlarının prioritetliyini və hakimiyyət bölgüsünü özünün gələcək inkişaf yolu kimi seçildi. Heydər Əliyevin birbaşa təşəbbüsü ilə hazırlanmış və ümumxalq səsverməsi nəticəsində qəbul olunmuş bu sənəd müstəqil Azərbaycanın Konstitusiyası kimi tarixə yazıldı.

1995-ci ildə müstəqil Azərbaycanın ilk parlamentinə keçirilən seçkilər isə  dövlət müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi prosesinin hüquqi bazasının yaradılmasına daha geniş imkanlar yaratdı. Və bu hadisə dövlət müstəqilliyinin prioritet istiqamətlərini müəyyənləşdirmək və həyata keçirmək yolunda əsas istinad mənbəyi rolunu oynadı. Bununla da, Azərbaycanın dünya dövlətləri sırasında özünəlayiq yer tutması, beynəlxalq münasibətlərin subyektinə çevrilməsi istiqamətində fəaliyyətin əsasları qoyuldu. 

Heydər Əliyev siyasi kursu bütün istiqamətlərdə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin qorunub saxlanması, möhkəmləndirilməsi və inkişaf etdirilməsi prinsiplərinə söykənir. Hüquqi dövlət quruculuğu, ölkənin iqtisadi və sosial inkişafı, Azərbaycanda mülki cəmiyyətin  formalaşması, milli təhlükəsizlik və xarici siyasət problemlərinin həlli, milli-mənəvi inkişaf sahəsində görülən işlər bütünlüklə müstəqillik amilinin praktiki baxımdan bərqərar olmasına yönəlmişdi. Bu baxımdan Heydər Əliyev  tərəfindən müstəqil Azərbaycanın uğurlu neft strategiyasının hazırlanaraq həyata keçirilməsi  xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 

Azərbaycanın neft strategiyasının əsas prinsipləri ölkənin malik olduğu təbii sərvətlərdən Azərbaycan xalqının rifahı naminə daha uğurlu şəkildə istifadə etməyə əsaslanır və bu strategiyanın həyata keçirilməsi iqtisadi maraqlarla yanaşı, milli təhlükəsizlik maraqlarının təmin olunmasına söykənir. Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi uğurlu neft strategiyası təkcə dövlətin iqtisadi maraqlarının realizə olunmasına deyil, dövlət müstəqilliyinin qorunub saxlanmasına yönəlik siyasi xəttin yürüdülməsinə, buna uyğun situasiyanın formalaşdırılmasına xidmət edir.

Məhz bu strategiya nəticəsində Azərbaycan dünyanın siyasi xəritəsində öz geostrateji mövqeyini möhkəmləndirə bilmiş və zaman-zaman qlobal məkanda gedən proseslərin istiqamətverici subyektinə çevrilməyə nail olmuşdur. Yeni dünya düzənində güc mərkəzləri arasında gedən mübarizənin mahiyyətinə uyğun strategiya müəyyənləşdirməyə nail olmuş Heydər Əliyev son nəticədə Azərbaycanın hegemon supergüclərdən asılı vəziyyətə düşməsinin qarşısını nəinki ala bilmiş, eyni zamanda, Azərbaycanın bu subyektlər arasında mübarizənin xarakterini müəyyənləşdirməyə yönəlik dövlət statusu qazanmasına nail olmuşdur.

1994-cü ilin 20 sentyabrında dünyanın iri neft şirkətləri ilə imzalanmış “Əsrin müqaviləsi” bu mənada Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsində müstəsna rol oynadı. Həmin saziş nəticəsində bütün dünyanın diqqət mərkəzinə çevrilən Azərbaycan, eyni zamanda, qlobal məkanda özünün statusunu müəyyənləşdirməyə nail ola bildi. Dövlət müstəqilliyinə dayanıqlı bu status əksər dövlətlərdən fərqli olaraq Azərbaycanın beynəlxalq subyektlərdən asılı tərəf kimi deyil, əksinə, dünya birliyinin bərabərhüquqlu üzvü olması ilə ölçülür. Heydər Əliyev Xəzərin karbohidrogen ehtiyatlarını dünya bazarına nəql edəcək Bakı-Tbilisi-Ceyhan strateji neft kəmərini təkcə Azərbaycanın deyil, ümumilikdə, Cənubi Qafqaz-Mərkəzi Asiya regionunun gələcək taleyini müəyyənləşdirəcək strateji layihəyə çevirməyi bacardı. Bu gün dünya dövlətlərinin regiondakı siyasətini məhz bu qlobal enerji layihəsinə nəzərən müəyyənləşdirməsi həm də Heydər Əliyevin Azərbaycanın müstəqilliyinin möhkəmləndirməsi yolunda apardığı gərgin işin əməli nəticəsi kimi qiymətləndirilməlidir.

Azərbaycanın müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi istiqamətində görülən əsas işlərdən biri ölkənin dünya birliyinə inteqrasiyasının təmin olunmasıdır. Heydər Əliyevin uğurlu xarici siyasət kursu nəticəsində bu problem öz həllini tam şəkildə tapmış və beynəlxalq təşkilatlarda bərabərhüquqlu səviyyədə əməkdaşlıq müstəqilliyin əsas qarantlarından birinə çevrilmişdir. Bu gün Azərbaycan dünyanın əksər dövlətləri ilə qarşılıqlı diplomatik əlaqələr yaradıb və 300-dən çox beynəlxalq təşkilatla əməkdaşlıq edir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı, Avropa Şurası, Müstəqil Dövlətlər Birliyi, GUAM, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı,  İslam Konfransı Təşkilatı kimi nüfuzlu qurumların tamhüquqlu üzvü olan Azərbaycan paralel olaraq Avropa Birliyi, NATO, Beynəlxalq Valyuta Fondu, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı, İslam İnkişaf Bankı kimi dünyada gedən proseslərin istiqamətini müəyyənləşdirən qurumlarla yüksək səviyyədə əməkdaşlıq edir. Bu nailiyyətlər məhz Heydər Əliyevin yürütdüyü uzaqgörən siyasətin nəticəsi kimi meydana çıxıb.

Heydər Əliyevin müstəqilliyin möhkəmləndirilməsi yolunda apardığı uğurlu siyasətin əsas istiqamətlərindən biri də dövlətin milli təhlükəsizliyinin və ərazi bütövlüyünün təmin olunması sahəsində kompleks tədbirlərin görülməsidir. Əslində, ölkənin hərbi qüvvələrinin yaradılması dövlətçiliyin əsas atributu və qarantı hesab olunsa da, təəssüf ki, SSRİ dağıldıqdan sonra Azərbaycanda hakimiyyəti ələ keçirməyə müvəffəq olmuş qüvvələrin səbatsız siyasəti nəticəsində bu amil Azərbaycanın dövlətçiliyi üçün qarantiya deyil, təhlükəyə çevrilmişdi. Ordu quruculuğunda və ölkənin milli təhlükəsizlik sisteminin formalaşdırılmasında yol verilən ciddi səhvlər son nəticədə ölkədə qanunsuz hərbi birləşmələrin timsalında vətəndaş müharibəsinin subyektlərinin meydana çıxmasına səbəb olmuşdu. Ordunun siyasiləşməsi, dövlətçilik prinsiplərinə əsasən deyil, şəxsi siyasi maraqlara nəzərən formalaşdırılması sonda Azərbaycanın müstəqilliyi üçün ciddi təhlükə yaratmışdı. Yalnız Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra bu tendensiyaya qarşı ciddi mübarizə apardı və son nəticədə dövlətin milli təhlükəsizliyinin və ərazi bütövlüyünün təminatçısı funksiyasını yerinə yetirən sabit, güclü silahlı qüvvələrin yaradılmasına nail oldu.

Bu gün Azərbaycan öz texniki və maddi təchizatına görə başqa dövlətlərin silahlı qüvvələrindən geri qalmayan hərbi qüvvələrə sahibdir. Bu da Heydər Əliyevin müstəqilliyin dövlətləşdirilməsi istiqamətində yürütdüyü ardıcıl siyasətin əsas nəticələrindən biridir.

Azərbaycan Silahlı Qüvvələri dövlətin ərazi bütövlüyünün təminatçısı olmaqla yanaşı, həm də beynəlxalq hərbi qurumlarla bərabərtərəfli əməkdaşlıq edir.

Şübhə yoxdur ki, Azərbaycan cəmiyyəti Heydər Əliyevin milli dövlətçilik irsini ölkənin beynəlxalq təhlükəsizliyinin, iqtisadi maraqlarının və siyasi sistemin sabitliyinin təmin edilməsinə yönələn fəlsəfi dünyagörüş kimi qəbul edir. Qlobal miqyasda da hegomon dövlətlər, o cümlədən, Qərbin demokratik dairələri Azərbaycanın perspektivini bu  kursdan kənarda təsəvvür etmirlər. Heydər Əliyevin  milli dövlətçilik irsinin altenativsizliyi özünü təkcə praktik məsələlərdə təsdiqləməyib və bu faktor həm də cəmiyyətin ideoloji təfəkkür tərzinin formalaşması baxımından ciddi əhəmiyyətə malikdir. Məsələn, danılmaz faktdır ki, müəyyən zaman kəsiyində Azərbaycanda demokratiya  anlayışı mahiyyəti üzrə başa düşülməyib. Ən  yaxşı halda ictimai rəy  bunu 1993-cü ilin iyun hadisələrinə qədər olan  proseslərin fonunda anarxist meyillər kimi qavrayırdı. Amma bu gün demokratik dəyərlər qanunların və milli mentalitetin tənzimlədiyi sərhədlərdən kənara çıxmır və o, dialektik inkişafa uyğun olaraq getdikcə ictimai şüur tərfindən tam şəkildə mənimsənilir. Bu baxımdan, Azərbaycanda həqiqi demokratiya məhz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Çünki bu irs onu nə kütləvi özbaşınalıq kimi başa düşməyə, nə də ki, ifrat Qərb demokratiyasının  neqativ cəhətlərini tüğyan etməsinə rəvac vermir. Faktiki olaraq bu kursun bütün sahələrdəki tənzimləmə missiyası  ideoloji müstəvidə də özünü doğruldub.

Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycana rəhbərlik etdiyi 10 il ərzində Azərbaycan cəmiyyətinin vahidliyinin təmin olunmasını özünün əsas strateji vəzifəsi hesab edirdi. Ona görə də, siyasi mübarizədə  sosial baza, kütləvi simpatiya və digər resurslardan məhrum olan bəzi qüvvələrin regional faktoru hakimiyyət uğrunda mübarizənin təkanverici qüvvəsinə çevirmək cəhdləri fiaskoya uğradı. İctimai şüur belə bir fikri çoxdan aksiomalaşdırıb ki, Heydər Əliyev Azərbaycan cəmiyyətinin monolitliyini təmin etdi, onun müxtəlif müstəvilərdə-sosial bərabərsizlik, regional faktor, dini və milli mənsubiyyət amili baxımından parçalanmasına imkan vermədi. Azərbaycan dövlətçiliyinin yaşamasını təmin etmək baxımından bu irəliyə doğru atılan çox ciddi addım idi. Bunu ötən illərin reallıqları da təsdiqləyir. 

Ulu öndərin baxışlar sisteminə görə, demokratiya üçün vacib olan başlıca şərtlər siyasi sabitlik və güclü dövlət hakimiyyətidir. Təsadüfi deyil ki, 1993-cü ildə başlanan proseslər cəmi iki il ərzində Azərbaycanda demokratikləşmə prosesinin inkişafı üçün real zəmin  yaratdı, bu prosesə mane ola biləcək bütün xarici və daxili qüvvələr tamamilə neytrallaşdırıldı. Heydər Əliyevin simasında hakimiyyətə ictimai inam bərqərar oldu, cəmiyyət başa düşdü ki, o  həyatın ümidinə buraxılan, bədbin siyasi tale yaşamağa məhkum olunan qara kütlə deyil. Bu mərhələnin özəlliyi ondan ibarət idi ki, siyasi stabillik olmadan cəmiyyətin digər problemlərinin həlli mümkün deyildi. Siyasi sabitliyin ardınca kardinal islahatlar gəlməli idi və Heydər Əliyev bu yöndə növbəti uğurlu addımları atdı.

Növbəti mərhələni isə dövlət quruculuğu və demokratikləşmə prosesi kimi səciyyələndirmək olar. Ölkədə inzibati hakimiyyətin proseslərə tam nəzarət etməsi, parlament və məhkəmə  hakimiyyətlərinin qurulması üçün cəmi bir neçə il lazım gəldi. Həmin dövrdə güclü dövlət hakimiyyətinin qurulması ilə demokratikləşmə prosesinin paralel şəkildə aparılması son dərəcə əhəmiyyətli idi. Onu da qeyd edək ki, bu, heç də asan məsələ deyildi, çünki istənilən ölkədə demokratikləşmə prosesi inzibati hakimiyyəti zəiflədir, Azərbaycanda isə bu prosesin başlanması ölkəni anarxiyaya sürükləyə bilərdi. Amma Heydər Əliyev hər iki proses arasında balansı təmin etməklə ortaya analoqu olmayan siyasi model qoydu.

Güclü dövlət hakimiyyəti demokratikləşmə prosesinə real təminatlar yaradırdı. Çünki həmin dövrdə Azərbaycan cəmiyyətində demokratikləşmə birmənalı proses deyildi, bunun daxili qatlarında bir sıra anarxist qüvvələr pərdələnməyə çalışırdılar. Və onlar öz planlarını elə şəkildə gerçəkləşdirməyə cəhd göstərirdilər ki, guya bu sırf demokratiya xəttidir. Bu səbəbdən, ölkədə cərəyan edən kütləvi siyasi proseslərin içərisindən bu tip qüvvələri tapıb neytrallaşdırmaq çox çətin idi. Bunun yeganə yolu isə ən ekstremal situasiyalara hazır olan güclü hakimiyyət modelinin yaradılmasında idi. Belə bir reallığı çox yaxşı dəyərləndirən Heydər Əliyev sübut etdi ki, demokratiya ancaq güclü hakimiyyətin iradəsi hesabına mövcud ola bilər. O, ölkədə Qərb standartlarını uğurla tətbiq etdi və həmin standartların milli mentalitetlə vəhdətini yaratdı.

Doğrudan da, müasir siyasi nəzəriyyələrdə də bu prinsip prioritet kimi qəbul edilib və sivil ölkələrdə demokratiya güclü hakimiyyət və milli mentalitetdən kənarda təsəvvür edilmir. Heydər Əliyevin ölkədə qurduğu güclü hakimiyyət Azərbaycan cəmiyyətini demokratikləşmə prosesindən yayındıra biləcək tendensiyalardan  qorumaq baxımından əhəmiyyətli idi.

Bu amilin isə daha mühüm strateji əhəmiyyəti var. Həmin dövrdə Azərbaycanın iqtisadi inkişafına, xarici investiyalara və iş adamlarına real təminatlar verilməli idi. Hətta əcnəbi iş adamlarını və xarici kapitalı Azərbaycana cəlb edən təbii faktorlar nə qədər əlverişli olsaydı belə, onlar siyasi təminatlar olmadan risqli addımlar atmazdılar. Lakin Heydər Əliyevin siyasi iradəsi və təminatı ilə ölkəyə qısa müddətdə cəlb edilən xarici kapital Azərbaycanın hərbi və geosiyasi təhlükəsizliyi üçün başlıca qaranta çevrildi. Bütün maraqlar qarşılıqlı şəkildə ödənildi.

Heydər Əliyevin yenilməz iradəsi, düşüncəsinin dinamizmi, dünyada gedən prosesləri anlamaq, təhlil edib modelləşdirmək və siyasi davranışın ən əlverişli sxemlərini reallaşdırmaq qabiliyyəti Azərbaycanı XXI əsrə dinamik inkişaf edən dövlət kimi çıxarmış, dayanıqlı milli tərəqqisini təmin etmişdir. Ulu öndərimiz yeni dünya düzənində gedən proseslərin məcrasını düzgün müəyyənləşdirərək ölkəmizin yeni əsrə və həm də yeni minilliyə qüdrətli və güclü dövlət kimi çıxmasını təmin etmişdir.

R.Əliyev

Səs.- 2009.- 11 iyun.- 2009.- S. 2-3.