“Şahbuzlu şəhidlər”

Azərbaycanın müstəqilliyi, ərazi bütövlüyü uğrunda canını fəda etmiş insanların qəhrəmanlığı, şücaəti zaman-zaman ədəbi mühitdə öz əksini tapır və yaradıcı şəxslərin təxəyyülünün məhsulu kimi onların portretləri canlı və obrazlı şəkildə nəsr və nəzm əsərlərində təqdim edilir. Qarabağ torpağının azadlığı, milli istiqlaliyyət yolunda canından keçən və şəhidlik zirvəsinə yüksələn yüzlərlə vətən oğullarının, qızlarının döyüş bölgələrindəki qəhrəmanlığı canlı şahidlər tərəfindən öyrənilərək, ədəbi nümunələrə köçürülür. Təbii ki, onların hər biri haqqında dolğun və ətraflı məlumatların səhifələrə köçürülməsi yaşadığımız mühitin tarixinin yaradılmasında müəyyən dərəcədə rola malikdir. Belə ki, bu günə qədər tariximizdə baş verən hadisələrin təfərrüatı ilə öyrənilməsində yazılı mənbələrimizə müraciət etməyimiz buna dəlildir.

Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində doğulub boya-başa çatan və şəhidlik zirvəsinə yüksələn insanların ruhu qarşısında mənəvi borcumuzu dərk edərək, onların yad edilməsi və xatirələrinin ədəbiləşdirilməsi yolunda görülən işlərin hər biri vətənpərvərlik ruhundan irəli gələn amildir. Bu yaxınlarda “Bakı-Şirvan” nəşriyyatı tərəfindən çapdan çıxmış “Şahbuzlu şəhidlər” kitabı da məhz bu ali hisslərin təzahüründən yoğrulmuşdur. Kitabın müəllifləri filologiya elmləri namizədi, Əbülfəz Muxtaroğlu və Süleyman Rzazadədir. Kitabda, adından göründüyü kimi, Şahbuz rayonunun şəhidlərindən bəhs olunur. Yeni nəşrin ilk səhifəsində “Qurani-Kərim”dən olan müqəddəs ayələr verilmiş, eləcə də, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin və Prezident İlham Əliyevin vətən yolunda canını şəhid etmiş insanlar haqqında olan fikirləri əks olunmuşdur. “Ölüm haqqdır, onsuz da bir gün öləcəyik, lakin şərəfli ölüm - şəhidlik hər növ ölümdən qiymətlidir” fikri vətənin düşmən əlinə keçməməsi üçün hər şəxsi hər an ölümə hazır olmağa səsləyir.

“Şahbuz bölgəsi və şahbuzluların vətənpərvərliyi” başlıqlı ön sözdə “Şahbuz” sözünün mənşəyinə diqqət yetirilir və onun elmi ədəbiyyatda müxtəlif cəhətlərdən tətbiq olunduğu diqqətə çatdırılır. Bir çox alimlərin fikirlərini diqqətdən keçirən müəllif türk mənşəli tayfaların birləşməsi nəticəsində “Şaqbuz-Saqbuz-Şahbuz” və nəhayət, “Şahbuz” adının əmələ gəldiyini göstərir. Tarixi mənbələrə istinadən göstərilir ki, şahbuzlular hər zaman vətən torpağı uğrunda döyüşkən mövqedə durmuş, 1918-1920-ci illərdə sovet hakimiyyətinə qarşı çıxan qaçaq Qustan, Telli Qara, Qaçaq Əsəd, Kərbəlayi Məhəmməd kimi onlarla şahbuzlu igidlər, həm də, ermənilərə qarşı vuruşmuşdular. O illərdə bu ərazidən nə qədər ailələr Orta Asiyaya sürgün edilmişlər. Böyük Vətən müharibəsi illərində isə Vətən-Azərbaycan naminə əli silah tutan 930 nəfər şahbuzlu cəbhəyə yola salınmış, onlardan 428 nəfəri həlak olmuş, itkin düşmüş, 502 nəfəri isə müxtəlif dərəcəli yaralar alaraq el-obaya dönmüşlər. Şahbuz rayonunda 24 nəfər vətən veteranı, 6 nəfər Əfqanıstan veteranı, 15 nəfər Çernobıl veteranı, 24 nəfər Azərbaycan Respublikası veteranı yaşayır. İrəvan, Göyçə, Dərələyəz, Zəngəzur kimi torpaqlarımızda rusların birbaşa köməyi ilə dövlət quran ermənilər yenidən azğınlaşdığını göstərən müəllif, ötən əsrin son onilliyində yenidən Azərbaycan torpaqlarının 20 faizinin işğal edildiyini diqqətə çatdırır və bu döyüş meydanında şahbuzluların da fədakarlıq göstərdiyini dəlilərə istinadən oxuculara təqdim edir. Ermənilərin fitnə-fəsadının qarşısını almaq üçün vətənpərvər gənclər könülü şəkildə cəbhəyə yola düşürdülər.

Kitabda yer almış birinci hissədə “Yarımçıq ömürlər”dən gənclərin vətən torpağı uğrundakı mübarizəsi və onların tərcümeyi-halı qısa bir şəkildə əks olunur. 20 Yanvar faciəsində, eləcə də döyüş bölgələrində onların həyatına son qoymuş, döyüş bölgələrində vuruşaraq itkin düşmüşlər. Ələkbərov Vahid, Alməmmədov Teymur, Cəfərov Cavid və başqaları şəhid olmuşdur. Fətullayev Ələmdar erməni quldurları tərəfindən əsir götürülmüşdür. Ən dəhşətli dəlil isə budur ki, 77 yaşlı Hüseynova Şamaxı xanım, 60 yaşlı Məmmədova Çiçək erməni quldurları tərəfindən vəhşicəsinə qətlə yetirilmiş, faciəli şəkildə dünyalarını dəyişmişdilər.

Kitabda şəhid dəftərindən səhifələr kimi, Ceyhun Əmiroğlunun “Yaşa ürək, döz bu həyata”, “Ağlama, ana” kimi şeirləri əks olunmuşdur. Kitabın ikinci hissəsində şəhidlərə həsr olunmuş publisist və bədii yazılar da çap edilmişdir. Şairə Kəmalə Ağayevanın “Yarımçıq nəğmə”, “Səməndər” kimi, Firudin Süleymanoğlunun “Sağ qalmaq olmur”, Rəhilə Elçinin “Biz bacılar dayaq sizə” və s. şeirlərinin hər biri erməni gülləsinə tuş gəlmiş vətən oğullarının qəhrəmanlığından, mübarizəsindən bəhs edib, onların Azərbaycan oğlu kimi tarixi köklərinə bağlı olduqlarını bir daha göstərir və mərd övladlar nəslinin davamçısı kimi qələmə verilirlər. Şəhidlər Xiyabanında uyuyan oğullarımızın ruhunun vəsfi Xanəli Kərimlinin misralarında bu şəkildə təqdim olunur.

Burda daşa dönüb əsrin yaddaşı,

Burda heykəlləşib nakam ömürlər,

Burda korun-korun yanıb-yaxılır,

Yaralı ürəklər, dərdli könüllər.

Publisistik yazılarda onların döyüş yolunun ağrı-acısı, düşmənlə üz-üzə gəlməsi, eləcə də, Azərbaycan torpaqlarının işğaldan azad edilməsi yolunda qan tökmələri maraqlı boyalarla ifadə olunmuşdur. Publisistik yazıların hər birində qələm əhlinin ürək ağrısı hiss olunmaqdadır. Bu yazılarda dünyasını dəyişmiş, eləcə də, əlil olaraq sağ qalmış insanların tərcümeyi-halından qısa şəkildə bəhs olunur. “Şahbuzlu şəhidlər” kitabı, tarixin bir yaddaşı kimi, oxucuların ixtiyarındadır.

ZÜMRÜD

Səs.- 2009.- 13 noyabr.- S. 13.