“Əsrin müqaviləsi” - 15

“Səs” qəzeti Azərbaycan Prezidenti yanında KİV-in inkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun ayırdığı maliyyə vəsati hesabına bu mövzuda dəyirmi masa keçirdi

(Əvvəli ötən sayımızda)

1994-cü il sentyabrın 20-də Azərbaycanın ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi həyatında mühüm hadisə baş verdi. Həmin tarixdə respublikamızın yeni neft strategiyasının əsası qoyuldu. Belə ki, ulu öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü və səyi nəticəsində “Əsrin müqaviləsi” adlanan transmilli neft müqaviləsi imzalandı. Bu müqavilənin imzalanması ilə Azərbaycanın iqtisadi imkanları artdı və neftdən gələn gəlirlər digər sahələrin dirçəlməsinə əsas verdi. Əhalinin maddi rifah halının yaxşılaşması, ictimai-siyasi sabitliyin təminatı və s. ümumdövlət əhəmiyyətli məsələlərdə ciddi irəliləyişlər əldə olundu. Sevindirici haldır ki, bu tarixi hadisədən 15 il ötməsinə baxmayaraq, onun bəhrəsi hələ də ölkəmizə inkişaf və tərəqqi bəxş edir. Nəticələrə baxdıqca, ulu öndər Heydər Əliyev siyasi kursunun müdrikliyinə və dönməzliyinə heyran qalırsan. Məhz bu siyasi iradə sayəsində Azərbaycanın milli mənafeyini özündə əks etdirən “Əsrin müqaviləsi” imzalandı və ölkədə çoxşaxəli iqtisadi inkişafa nail olundu.

Bu inkişaf özünü digər sahələrdə büruzə verməklə Azərbaycanı regionun, hətta MDB məkanının lider dövlətinə çevirdi. Əsası ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan neft strategiyasının Prezident İlham Əliyev tərəfindən əzmlə davam etdirilməsi ölkə iqtisadiyyatının inkişaf perspektivindən xəbər verir. Ümidvarıq ki, dövlət başçısının səyi və iradəsi ilə Azərbaycan daha böyük nailiyyətlərə imza atacaq.

“Səs” qəzetinin təşkilatçılığı ilə keçirilən budəfəki dəyirmi masada “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasına qədər və ondan sonrakı vəziyyət müzakirə olundu. Həmin müqavilənin imzalanmasına mane olmağa çalışan qüvvələrin məqsədləri ortaya çıxdı. Müzakirələrdə bildirildi ki, Azərbaycanda neft strategiyasının əsasının qoyulmasına qısqanclıqla yanaşan qüvvələrin əsas niyyəti Azərbaycanı çökdürmək və kimlərinsə asılılığına salmaqdan ibarət idi.

Qeyd edək ki, dəyirmi masada Milli Məclisin Aqrar Siyasət Komitəsinin sədri Eldar İbrahimov, millət vəkili Zahid Oruc, Sənaye və Energetika Nazirliyinin neft-qaz şöbəsinin müdiri İdris Rzabəyov, Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) Siyasi Şurasının üzvü, “İki sahil” qəzetinin baş redaktoru Vüqar Rəhimzadə, iqtisad elmləri doktoru, professor, əməkdar elm xadimi Əli Əlirzayev, iqtisad elmləri namizədləri Vüsal Qasımlı, Mənsur Bərxudarov, YAP Siyasi Şurasının üzvü, professor Vilayət Əliyev və iqtisadçı ekspertlər Vüqar Bayramov və Aydın Hüseynov iştirak edirdilər.

GÜRCÜSTAN İQTİSADİYYATININ ƏN BÖYÜK İNVESTORU AZƏRBAYCANDIR

Vüsal Qasımlı:

- Bolqarıstan kimi bir ölkə “Cənub Axını”nda həlledici ölkə idi. “Cənub Axını” Qara dənizin içərisindən Bolqarıstandan keçib, Avropaya getməli idi. Azərbaycanın iqtisadi mövqeyi Bolqarıstanın dövlət mövqeyinin dəyişməsinə gətirib çıxartdı. Hesab edirəm ki, bu hadisə təbliğat vasitəsinə çevirilməlidir. Bu gün artıq Bolqarıstan NABUCCO-nun tərəfdarı deyil və Rusiyanın “Cənub Axını” layihəsi çox böyük təhlükə altındadır. Etiraf edək ki, bu gün Azərbaycan regionun lider dövlətidir. Bunun fonunda Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində ciddi dirənişin olmayacağına ümid edirəm. Ölkəmiz yaxın vaxtlarda münaqişənin sülh yolu ilə həllinə nail olacaq. Bu yaxınlarda mötəbər diplomatla söhbət əsnasında bu fikri ifadə etdi.

Hazırda Gürcüstan iqtisadiyyatının ən böyük investoru Azərbaycandır. Bir-birinin ardınca qaz sektoru, infrastruktur layihələri və s. surətlə Azərbaycanın nəzarətinə keçir. Əlbəttə, Azərbaycan enerji millətçiliyi ortaya qoymur. Ölkəmiz öz resurslarını regionun inkişafı, sülh və əmin-amanlıq naminə xərcləmək istəyir. Güman edirəm ki, buna ən yüksək səviyyədə nail olunur. “Əsrin müqaviləsi”ndən sonra Azərbaycana 37 milyard ABŞ dolları məbləğində investisiya gəlib. Adambaşına düşən investisiya gəlirinə görə, Azərbaycan postsovet məkanının lider ölkələrindən biridir. Bunun nəticəsidir ki, rəqabət qabiliyyəti ilə bağlı açıqlanan dünyanın ən mötəbər iqtisadiyyat hesabatlarında Azərbaycan iqtisadi artım tempinə görə, ön sıralardadır. Bu hesabatları analiz etdikdə, görərik ki, Azərbaycan MDB məkanında Baltikyanı ölkələr də daxil olmaqla biznes mühitinə və iqtisadi vəziyyətinə görə, lider dövlətdir. Bu, 1994-cü ildə iqtisadi müstəqilliyimizi elan etdikdən bu günə qədər görülən işlərdir. Təxminən 25 milyard ABŞ dolları məbləğində gəlir əldə etmişik və ilin axırında neftdən gələn gəlir 9 milyard ABŞ dollarına bərabər olacaq. Bu il Azərbaycan iqtisadi böhrandan çox böyük uğurla çıxdı. Hətta bu böhran ölkə iqtisadiyyatı üçün bir şans oldu. Azərbaycanın rəqabət qabiliyyəti qlobal maliyyə böhranı dövründə 59-cu yerdən 51-ci yerə yüksəldi. Antiböhran proqramı çərçivəsində ölkə Prezidentinin rəhbərliyi ilə iqtisadiyyatımıza 5 milyard ABŞ dolları məbləğində humanitar və sosial istiqamətlərdə vəsait xərcləndi. “Əsrin müqaviləsi”ni 1918-ci il iyunun 14-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ilə Osmanlı İmperiyası arasında bağlanan müqaviləyə bənzətmək olar. Bu müqavilənin əsasında Bakı işğaldan azad olundu, Azərbaycan öz coğrafi - siyasi varlığını təmin etdi. “Əsrin müqaviləsi”nin əsasında isə, dövlətçiliyimiz daha da möhkəmləndi.

NEFT AMİLİNƏ SÖYKƏNMƏDƏN AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATINI QURMAQ MÜMKÜN DEYİLDİ

Zahid Oruc:

- 1994-cü il 20 sentyabr tarixi Azərbaycanın iqtisadi müstəqilliyinin elan olunduğu gündür. Bundan sonra bu müqavilə Azərbaycanın həyatının bütün parametrləri üzrə töhfə vermiş oldu. Həmçinin, ölkənin milli təhlükəsizlik komponentinə çevrildi. Dağlıq Qarabağ münaqişəsində itirilmiş mövqelərimizin bərpasına əsaslı şərait yaratdı. Çünki o dövrdə Qarabağı siyasi, iqtisadi, daha sonra isə hərbi cəhətdən itirdik. Azərbaycanın sözünü hər hansı dairədə təsdiq etdirmək mümkün deyildi. Ona görə də sonrakı mərhələdə neft amili inkişaf etdirilməli idi. 1994-cü ildən başlayaraq, Azərbaycan Ermənistanla apardığı müharibəni iqtisadi müstəviyə keçirdi. Neft savaşını öz maraqlarına xidmət etdirməklə Ermənistanı indiki ağır şəraitə saldı. Açığı, Ermənistan bütün beynəlxalq tədbirlərdə ölkəmizə təzyiq edirdi ki, guya neftlə onları şantaj edirik. Yəni, beynəlxalq təşkilatların bizim mövqeyimizi dəstəkləmələri üçün neftən istifadə edirik. Həqiqət isə, ondan ibarət idi ki, Azərbaycan müharibəni iqtisadi müstəviyə keçirməklə, həm iqtisadi, həm də böyük hərbi imkanlar qazandı. Neft uğuru olmasaydı, ölkənin hərbi təhlükəsizliyini təmin etmək mümkün olmazdı. Neft amilinə söykənmədən Azərbaycan iqtisadiyyatını qurmaq mümkün deyildi. Müqavimətlərlə üz-üzə qalan Azərbaycan rəhbərliyinin uzaqgörənliyi nəticəsində ölkə iqtisadiyyatı şaxələndi və neft digər sferaların inkişafını reallaşdıra bildi. Bu tendensiya indi də yüksələn xətlə inkişaf edir. Bir məqamı da qeyd edim ki, neftdən asılılıq, “holland sindromu” kimi hallar Azərbaycanda yaşanmır.

Eldar İbrahimov:

- Hələ 1969-1982-ci illərdə Heydər Əliyev neft sənayesini əsasını qoydu. Azərbaycanda ən geridə qalan neft sənayesi, xüsusilə, neft emalı zavodları məhz ulu öndər Heydər Əliyevin uzaqgörənliyi nəticəsində inkişaf etdi. Əgər o vaxt həmin zavodlarda 4-9 milyon ton məhsul istehsal olunurdusa, hazırda istehsalın həcmi 50 milyon tona yüksəlib.

“Səs” qəzetinin əməkdaşı:

- 1994-cü ilin aprel ayında Prezident İlham Əliyev Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin (ARDNŞ) birinci vitse-prezidenti təyin olundu. Bu təyinat beynəlxalq əlaqələrin qurulmasında nə kimi rol oynadı?

NEFT AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATININ ƏSASINI TƏŞKİL EDİR

Aydın Hüseynov:

- Neft Azərbaycanın milli sərvətidir. Bu milli sərvət, doğrudanmı həmişə Azərbaycana məxsus olub? Sovet İttifaqı dövründə və onun dağılmasına yaxın ərəfədə Azərbaycan neftinin mənimsənildiyi və əldə olunan gəlirdən əhaliyə heç nə çatmadığı görünürdü. Çıxış yolunu isə Azərbaycanın müstəqil dövlət olmasında görürdülər. Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqillik əldə etdi. Müstəqil dövlət olduqdan sonra da bu milli sərvətin Azərbaycana məxsusluğu təmin oluna bilmədi. Bu proses 1993-cü ilin iyun ayına, yəni, Heydər Əliyevin ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdışına qədər davam etdi. Milli sərvətin millətə məxsus olması üçün onun müstəqil siyasət aparmığı bacaran, böyük siyasi səriştəyə və qabiliyyətə malik rəhbəri olmalıdır. Bu amil özünü məhz Heydər Əliyevin simasında göstərdi. Heydər Əliyevin neft strategiyasının reallaşmasında İlham Əliyevin xüsusi rolu var.

Qaradağ rayonundan millət vəkili seçilən, ARDNŞ-nin birinci vitse - prezidenti İlham Əliyev 2001-ci ildə keçirilən YAP Qaradağ rayon təşkilatının konfransında geniş nitq söylədi: “Azərbaycanın milli sərvətinin dünya bazarına çıxarılması üçün təkcə neft kəmərləri yox, eyni zamanda, qaz kəmərləri də lazım olacaq. Azərbaycana çox böyük valyuta axını gözlənilir. Azərbaycan çox zəngin bir ölkəyə çevriləcək. 2003-2005-ci illərdə neftən əldə olunan gəlir milyard dollarla ölçüləcək. Əminəm ki, biz buna naiil olacağıq. Amma neft bizim üçün heç vaxt məqsəd deyil, vasitə olub”. Bildirmək istəyirəm ki, cənab İlham Əliyevin o zamankı çıxışı bu gün özünü doğrulmaqdadır. 1994-cü ildə cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə neft sahəsində böyük təhlillər aparıldı, elmi şəkildə əsaslandırılmış proqnozlar verildi. Bu gün artıq həmin proqnozlar reallaşmaqdadır. Ölkədə Dövlət Neft Fondunun yaradılması bu sahədə atılan mühüm addımlardandır. Neft ixrac edən ölkələrin əksəriyyətində bu qurum olmasa da, 1999-cu ildə Azərbaycan rəhbərliyi onun yaradılmasına müvəffəq oldu. Bu qurum təsis olunmayana qədər neftdən gələn gəlirlər dövlət büdcəsinə daxil olurdu və onun həcmini ümumi gəlirlərdən ayırd etmək olmurdu. Ancaq indi neftdən gələn gəlirlər Neft Fondunda toplanır və onun xərc istiqamətləri mütəmadi olaraq açıqlanır. Bir sözlə, neft Azərbaycan iqtisadiyyatının əsasını təşkil edir. Prezident İlham Əliyevin də çıxışında deyildiyi kimi, neft ölkəyə geniş valyuta axınını proqnozlaşdırdı.

Yadınızdadırsa, Hollandiyada bu ölkənin neftdən asılılığını xarakterizə edən “holland sindromu” adlı bir hadisə baş verdi. Qeyd edim ki, neftin qiymətinin ən yüksək həddə, 150 ABŞ dolları məbləğinə çatdığı bir dövrdə belə Azərbaycan bu vəziyyətdə özünü itirmədi. Neftdən gələn gəlirlər səmərəli şəkildə istifadə olundu. Real vəziyyət onu göstərir ki, ölkəmizdə neft sektoru ilə yanaşı, qeyri-neft sektoru da paralel olaraq inkişaf edir. Bu amil ölkə iqtisadiyyatının neftdən asılılığını tamamilə aradan qaldırdı. Vaxtilə, əfsanəyə çevrilən Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin reallaşması da ulu öndər Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Bu hadisədən sonra dünya siyasətçiləri və iqtisadçıları ulu öndərə qarşı çox böyük təəccüb və heyrətlə yanaşırdılar. Onlar bildirirdilər ki, Heydər Əliyev əfsanəni reallığa çevirməyi bacara bilən bir şəxsiyyətdir. BTC neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərlərinin çəkilməsi, indi isə NABUCCO-nun gündəmdə olması, Azərbaycanın milli sərvətinin xalqın rifahına yönəldiyindən xəbər verir. Eyni zamanda, bu layihələr regionda həyata keçirilən digər layihələrdə ölkəmizi aparıcı qüvvələrdən birinə çevirdi. Prezident İlham Əliyevin bu sahədə müstəsna xidmətlər əldə etməsi dərin biliyindən qaynaqlanır.

“ƏSRİN MÜQAVİLƏSİ”NİN İMZALANMASI ULU ÖNDƏRİN ADI İLƏ BAĞLIDIRSA, GÜNÜ-GÜNDƏN ARTAN ƏHƏMİYYƏTİ PREZİDENT İLHAM ƏLİYEVİN ADI İLƏ BAĞLIDIR

Vilayət Əliyev:

- Tarixdə hər bir şeyin qiymətini zaman verir. O zamanın müəyyən bir məqamında baş verən hadisə, həyata keçirilən qərarlar həmin günü tarixə çevirir. Tarix müəyyən vaxtda baş verən hadisəni qeydə alır və onu tarixi hadisə kimi qiymətləndirir. Bu mənada, 1994-cü il sentyabrın 20-si Azərbaycanın Avropaya inteqrasiyasında və dünya iqtisadiyyatında özünün təsdiqində tarixi gün oldu. Əgər neft, qaz layihələrinin həyata keçirilməsinin baş ucalığından danışırıqsa, burada iki amili xüsusi qeyd etmək lazımdır. Birincisi, Heydər Əliyev kimi şəxsiyyəti heç kimlə müqayisə etmək olmaz. Heydər Əliyev zamana sıxışmayan, əsrlərin qovşağında parlayan günəşdir. Xalqımız xoşbəxtdir ki, onun mədəniyyətini, tarixini, mentalitetini dərindən bilən dahi rəhbəri olub. Heydər Əliyev Azərbaycanın problemlərini, hələ sovet hakimiyyəti illərindən çox gözəl bilirdi. O, həm siyasi mövqeyimizin möhkəmlənməsi, həm iqtisadiyyatımızın yüksəlməsi, həm də digər sosial məsələlərin reallaşması və elmin inkişafı üçün Azərbaycanın təbii sərvətlərini qorudu.

Ulu öndər Heydər Əliyevin müəllifi olduğu neft-qaz müqavilələri XXI əsrdə dünya iqtisadiyyatının inkişafında və dünya enerji təhlükəsizliyində müstəsna rol oynayır. 1994-cü ilin 20 sentyabrında imzalanmış “Əsrin müqaviləsi” dünya iqtisadiyyatının inkişafında və Azərbaycanın qısa müddətdə iqtisadi, siyasi cəhətdən yüksəlişində öz sözünü artıq deyib. Bu müqavilənin reallaşması Azərbaycanda demokratik, hüquqi dövlətin qurulmasının bəhrəsidir. Dahi Heydər Əliyevin düşünülmüş siyasətinin, ağıllı, qətiyyətli qərarının, Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyasının və müstəqil Azərbaycan dövlətinin inkişaf etmiş dünya dövlətləri arasında tanınmasının, özünün təsdiqinin nəticəsidir. “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması ulu öndərimiz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdırsa, günü-gündən artan əhəmiyyəti Prezident İlham Əliyevin adı ilə bağlıdır. Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəldiyi dövrdə ölkəmizdə böhran, anarxiya, müharibənin baş verdiyini, eləcə də, iqtisadiyyatın iflic olmasını, dövlətimizə qarşı ətraf dövlətlərdən təzyiqlərin artmasını yaxşı xatırlayırıq. 1993-cü ildən Azərbaycan neftinin nəqli üzrə ciddi iş aparılmağa başlanıldı. Bu məsələdə üç yol, üç istiqamət üzrə düşünürdülər: birinci yol - Bakı-İran-Türkiyə, ikinci yol - Bakı-Tbilisi-Türkiyə, üçüncü yol - Bakı-Ermənistan-Türkiyə. Heydər Əliyev ikinci yola üstünlük verdi və məqsədinə nail oldu. Bu yol siyasi cəhətdən dərin və dəqiq düşünülmüşdü. Tarix sübut etdi ki, dahi rəhbərimiz nə qədər ağıllı və müdrik addım atmışdı.

(Ardı var)

Sevinc NƏZƏROVA,

Kübra ƏLİYARLI

Səs.- 2009.- 18 sentyabr.- S. 8-9.