"Nabucco" reallığa çevrilir

Prezident İlham Əliyevin də iştirak edəcəyi Budapeşt sammitində bununla bağlı mühüm qərarlar qəbul ediləcək

Yanvarın 26-27-də Macarıstanın paytaxtı Budapeştdə keçiriləcək "Nabucco" sammitində bu strateji layihənin reallaşdırılması istiqamətində müzakirələr aparılacaq. Ona qədər ölkənin dövlət başçısının qatılacağı zirvə toplantısında Prezident İlham Əliyevin də iştirakı gözlənilir. Xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarovun sözlərinə görə, Prezident İlham Əliyevin iştirak edəcəyi sammitdə Avropa Birliyinin "Şərq tərəfdaşlığı" proqramı və "Nabucco" layihəsi müzakirə olunacaq...

Qeyd edək ki, Azərbaycan qazını Türkiyə ərazisindən keçməklə Mərkəzi Avropaya çatdıracaq "Nabucco" boru kəməri 2012-ci ildə istismara hazır olacaq. Kəmərin əməliyyatçısı Avstriyanın "OMV" şirkətidir. İlkin mərhələdə kəmərlə ildə 30 mlrd kub m mavi yanacağın nəqli planlaşdırılır. Ən yaxşı halda bu həcmin üçdə biri Azərbaycanın payına düşəcək. Kəmərin işə düşməsinə 3 il qalsa da, artıq Avropa ölkələri 15 mlrd kub m-ə yaxın qazın alınmasına hazır olduqlarını bəyan edib. Həcmin qalan yarısının isə alıcıları Mərkəzi və Qərbi Avropa ölkələri olacaq.

Onu da qeyd edək ki, Türkiyə ərazisindən keçməklə Rumıniya, Bolqarıstan, Macarıstan və Avstriyaya qədər 3300 km uzunluğunda yeni kəmərin inşası, iştirakçılara 5 mlrd dol-a başa gələcək. Kəmərin inşasına səhmdarlardan başqa beynəlxalq maliyyə institutları da pul ayıra bilər. Səhmdarlar borcun alınmasının kredit üzrə faiz dərəcələrindən asılı olduğunu bildirir. "Nabucco" kəməri ilə Azərbaycandan başqa Türkmənistan, İran və İraq qazının ixracı da nəzərdə tutulur. Qiymətlərə gəlincə, "OMV" şirkətinin ekspertləri hesab edir ki, bu gələcəyin işi olduğundan, indidən konkret heç nə demək olmaz: "O vaxta qədər yanacaq bazarında vəziyyətin necə olacağı dəqiq məlum deyil. Bir də qiyməti alıcı ilə satıcı müəyyən edir. Səhmdarlarsa kəmərin sahibi kimi yalnız tranzit haqqı tələb edə bilər". Azərbaycan tərəfi isə bəyan edir ki, Xəzər qazının "Nabucco" kəməri ilə nəqli və satışı kommersiya şərtlərindən asılı olan bir məsələdir.

Dövlət Neft Şirkətindən isə bildiriblər ki, Azərbaycan "Şahdəniz" qazının Avropaya satışında maraqlıdır və yatağın işlənməsinin 2-ci mərhələsində əlavə həcmlərin satışı üzrə danışıqlar aparıla bilər. Ekspertlərin fikrincə, şərtlər qaneedici olsa Türkmənistan qazının bu istiqamətə cəlbində problem yaranmayacaq. Lakin "Nabucco" kəmərinin Orta Asiya infrastrukturu ilə birləşməsi üçün uzunluğu 300 km olan sualtı kəmər çəkilməlidir. Qeyd edək ki, artıq "Nabucco" layihəsi işə düşəndə təkcə "Şahdəniz" dən ildə 20 mlrd kub me-ə yaxın qaz çıxarılacaq. Bunun da təqribən 40 faizinin Avropaya nəqli planlaşdırılır.

Rusiya isə iddia olunduğunun əksi olaraq, "Nabucco" layihəsinin reallaşmasına əngəl törətməyəcək. Bunu Rusiyanın baş naziri Vladimir Putin bəyan edib. Onun sözlərinə görə, rəsmi Moskva, enerji ehtiyatlarının nəqli üçün alternativ yolların tərəfdarıdır: "Biz "Nabucco" layihəsinin iştirakçılarından deyilik. Amma onun reallaşmasına da mane olmayacağıq. Əgər ehtiyat və müqavilələr varsa, qoy reallaşdırsınlar".

Qeyd edək ki, Azərbaycanda artıq Avstriyanın "OMV" neft-qaz konserninin daimi nümayəndəliyi açılıb. Xəzər enerji ehtiyatlarının Avropaya çatdırılması layihəsinin - "Nabukko Qas Pipeline Kompany" şirkətinin icraçı direktoru Reynxard Mitşekin verdiyi məlumata görə, Avstriyanın "OMV" neft-qaz konserninin nümayəndəliyinin açılması Azərbaycanın təbii qazının Avropaya daşınmasına müsbət təsir göstərəcək: "Biz Mərkəzi Asiya ölkələrindən qazın "Nabucco" kəməri vasitəsilə nəqli planlarımızda Azərbaycanın dəstəyini gördük"-deyə Mitşek bildirib.

Sənaye və Energetika naziri Natiq Əliyevin verdiyi məlumata görə, Bakıda Azərbaycan və Avstriya arasında imzalanmış qarşılıqlı anlaşma memorandumu ölkələr arasında "Nabucco" qaz kəməri sahəsində əməkdaşlığın dərinləşməsinə imkan verəcək: "Mən hesab edirəm ki, bu gün "Nabucco" üçün real mənbə (qazın daşınmasının) Azərbaycandır. Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti artıq layihədə səhmdar qismində iştirak etmək üçün dəvət olunub"- deyə nazir bildirib. Nazirin sözlərinə görə, Azərbaycanın bu layihədə böyük iştirak payına malik olmasına ehtiyac yoxdur. Onun sözlərinə görə, Avropaya qazın çatdırılması Azərbaycan üçün bir saylı məsələdir. "Biz artıq "Şahdəniz" yatağının işlənməsinin ikinci mərhələsi ərəfəsindəyik. Mərhələnin 2011-ci ilə qədər qüvvəyə minməsi gözlənilir" - deyə nazir bildirib.

Budapeşt sammiti ərəfəsində enerji rəqabəti uğrunda ABŞ və Avropa Birliyi ilə Rusiya arasında qarşılıqlı ittihamların daha kəskin səslənməsinə rəğmən, proseslərin mərkəzində iddialı oyunçı kimi Türkiyənin də dayandığını görmək olar. Çünki regionun enerji ehtiyatları məhz Türkiyə ərazisi vasitəsilə Avropaya çıxa bilər. Hətta yaxın gələcəkdə ABŞ-ın və Avropa Birliyinin Yaxın Şərq qazını İraq ərazisindən keçməklə Türkiyə ərazisində "Nabucco" kəmərinə qoşmaq planlarının olduğu bildirilir. Bu baxımdan, Türkiyənin tranzit ölkə kimi nəinki əhəmiyyəti artır, həmçinin, 3300 km uzunu, 12 mlrd dol dəyəri olan "Nabucco" layihəsi ödəmə qabiliyyətinə görə digər müştəri dövlətləri də özünə cəlb edə bilər. Türkiyənin TPAO şirkətinin Aşqabad şəhəri yaxınlığında Türkmənistanın ən iri qaz yataqlarından birinə 10 mln dol sərmayə yatırması barədə razılığın əldə olunması isə bu məsələyə ümidləri bir qədər də artırıb. Uzun illər Türkiyə ilə davam edən soyuq münasibətlərdən sonra rəsmi Aşqabadın belə addım atması, artıq regionda böyük geosiyasi və geoiqtisadi dəyişikliklərin başlanğıcı hesab olunur.

Avropa Birliyinin energetika komissarı Andris Piebalgs isə Böyük Britaniyada nəşr olunan "The Guardian" qəzetinə açıqlamasında deyib ki, elə məhz son hadisələrə görə alternativ kəmər marşrutları indi çox vacibdir: "Biz "Nabucco" layihəsi qarşısındakı bütün siyasi maneələri aradan qaldırmaq üçün daha çox siyasi cəhdlər göstərməliyik".

ABŞ-ın "Financial Times" qəzetinin enerji məsələri üzrə eksperti Heyq Simonyan isə hesab edir ki, Azərbaycanın yeni yataqlarından 2013-cü ildən etibarən qidalana biləcək "Nabucco" kəmərini doldurmaq üçün ilkin mərhələdə 8 mlrd kub m qaz kifayət edəcək. "Nabucco"-nun ayrıca bir qolu Türkmənistandan çəkilə bilər ki, bu da nəqli ildə 31 mlrd kub m-ə çatdıra bilər. "Financial Times" yazır ki, "Nabucco" elə bir geniş layihədir ki, o, hətta müəyyən tarixi kəsimdə İraq və İran kimi ölkələri də əhatə edə bilər.

Beynəlxalq hüquq üzrə ekspert, professor Rüstəm Məmmədov isə hesab edir ki, Budapeşt sammiti Xəzər regionunda və o cümlədən, Cənubi Qafqazda son vaxtlar baş verən siyasi ziddiyyətlər fonunda yeni həyatın başlanğıcına oxşar haldır: "Əgər Xəzəryanı dövlətlər bir-biri ilə dil tapırsa, əməkdaşlığa can atırsa, deməli, regionda əmin-amanlığı real surətdə qoruyub saxlamaq mümkün olacaq. Bu mənada Azərbaycanla Türkmənistanın da əməkdaşlığı mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Türkmənistan prezidentinin Bakıya səfərindən sonra aydın oldu ki, bu iki qardaş ölkə bir-biri ilə əl-ələ verərək işləməyə hazırdır. Dünyanın da buna böyük marağı var. Əgər Türkmənistanla Azərbaycan əməkdaşlıq edirsə, deməli, Mərkəzi Asiya ilə Cənubi Qafqaz və Avropa arasında bir növ real körpü yarandı. Bu isə böyük iqtisadiyyat, yüksək gəlir və maddi-rifah halının yaxşılaşması deməkdir. Hesab edirəm ki, bu ölkələrin neft-qaz sektoru üzrə yaxınlaşması iqtisadiyyatın digər sahələrinə də müsbət təsir göstərəcək və onların dinamik inkişafına səbəb olacaq".

Ekspert hesab edir ki, Azərbaycanla Türkmənistan arasında enerji tərəfdaşlığının qurulması "Nabucco" layihəsinin reallaşmasını zəruri edir. Çünki Mərkəzi Asiya dövlətləri Rusiya və Çinlə enerji sahəsində əməkdaşlıq etməklə kifayətlənə bilməz. Ona görə də, Azərbaycan vasitəsilə Avropa bazarına çıxış bu dövlətlər üçün daha sərfəlidir: "Bunu, sadəcə olaraq, elə etməyə çalışırlar ki, Rusiyanı qıcıqlandırmasınlar. Rusiya isə öz payını aldıqdan sonra bu layihəyə mane olmamalıdır". Layihənin təhlükəsizliyinin təmin olunması imkanlarına gəlincə, R.Məmmədov qeyd etdi ki, Qərb Rusiyanın enerji layihələrini güc yolu ilə nəzarətə götürməsinə qarşı çıxacaq. Eyni zamanda, ABŞ-ın bu prosesdə kənar oyunçu olduğunu deyən mütəxəssis, hesab edir ki, həmin məsələdə Azərbaycan, Türkmənistan və Rusiya birgə anlaşmaya nail olmalıdır: "Enerji layihələrinin təhlükəsizliyi modelini hələ tapa bilməyiblər. Hələlik, bu, şəxsi imkanlar hesabına təmin olunur. Tarix özü qərar verəcək ki, xalqlar özləri bu layihələrin təhlükəsizliyi formasını tapa bilsinlər. ABŞ kənar oyunçu olduğu üçün birbaşa müdaxilə edib Rusiyanın sərt müqaviməti ilə üzləşmək istəmir. Ona görə də, bu dövlətlər özləri Rusiya ilə öz paylaşmasını dəqiqləşdirməlidir".

Yeri gəlmişkən, Avstriyada nəşr olunan nüfuzlu "FURXE" qəzetində Volfqanq Maksrayskın "Kəmər müharibəsində silahlanma yarışı" sərlövhəli məqaləsi dərc edilmişdir. Məqalədə Azərbaycanın "Nabucco" layihəsinin gerçəkləşməsinə hər cür dəstək verməkdə, öz təbii qaz ehtiyatlarının Avropaya nəqlində və Avropanın enerji təhlükəsizliyində maraqlı olduğu qeyd edilir. Müəllif yazır ki, "Nabucco" kəməri Avropanı Rusiyanın enerji asılılığından azad etməlidir. Lakin Moskva özünün "Cənub axını" layihəsi ilə bunun əleyhinə çıxır. Yazıda deyilir ki, dünya şöhrətli İtalya bəstəkarı Cüzeppe Verdi yaradıcılığının şedevri olan "Nabucco" operasında ekstremal gərginliyi, romantik həyəcanı ilə qəlbləri titrədən xor səhnəsindəki məşhur partiyada, insanların əbədi xoşbəxtlik və azadlıq arzularının təntənəli əks-sədası ucalır: "Uçun, vüsal duyğuları, xoş düşüncələrlə dolu azad, xoşbəxt yaşadığınız tarlalara enin!"

Bu gün isə dünya siyasət və mediasının gündəmində duran ən ümdə mövzulardan biri "Nabucco" adı daşıyan boru kəməri layihəsidir. Avropanı Rusiyanın enerji asılılığından xilas etmək məqsədilə ortaya qoyulan bu layihə mavi yanacağın Azərbaycandan başlayaraq Gürcüstan, Türkiyə, Bolqarıstan, Rumıniya və Macarıstandan keçməklə Avropa bazarlarına çatdırılmasını nəzərdə tutur. 3300 km uzunluğunda bu təbii qaz kəməri Xəzər hövzəsindən Vyanaya qədər uzanacaq. Layihənin ən böyük üstünlüyü isə onun Rusiya ərazilərindən yan keçməklə çəkilməsidir. Müəllif xatırladır ki, Rusiyanın sərt qış aylarında Ukrayna və Qərbi Avropaya qaz verilməsini dayandırmaqla bu dövlətləri təhdid etməsi, hələ də yaddaşlardan silinməyib. Bir dövlətdən total enerji asılılığı təhlükəlidir, buna alternativlərin olması isə zəruridir.

ABŞ-ın Hadson İnstitutunun Avrasiya siyasəti üzrə mərkəzinin direktoru Zeyno Baran kəmərin əhəmiyyətini belə qiymətləndirir: "Nabucco" vacibdir, çünki Rusiya tərəfindən nəzarət edilməyən qazı Avropa bazarına gətirir".

Bütün bu və digər məqamlar Budapeşt sammitinin ölkəmiz üçün böyük əhəmiyyətini ifadə edir və eyni zamanda, Azərbaycanın regionun enerji təhlükəsizliyinə mühüm töhfələr verdiyini təsdiqləyir.

Y.Əliyeva

Səs.- 2009.- 23 yanvar.- S. 4.