Xaricdə təhsil alan gənclərimiz...

"Biz iqtisadi potensialımızı intellekt kapitalına çevirməliyik"

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev

Bu gün yaxın və uzaq xaricdə, nüfuzlu ali təhsil mərkəzlərində təhsil alan Azərbaycan gəncliyinin yeni nəsli müxtəlif humanitar və texniki sahədəki biliklərə yiyələnərək Azərbaycanı ləyaqətlə təmsil edirlər. İndiki dövr və reallıqlar onlar üçün Amerikanın, Avropanın və Asiyanın aparıcı universitetlərində təhsil almaq imkanı yaradır. Gələcək mütəxəssislər xaricə hökumətlərarası sazişlər çərçivəsində Təhsil Nazirliyinin xətti ilə, o cümlədən də dövlət və müxtəlif ictimai təşkilatlar xətti ilə gedirlər.

Müasir dövrdə ölkələrin inkişaf səviyyəsi iqtisadi meyarlarla yanaşı, həm də onun təhsil sistemindəki vəziyyət və mövcud kadr potensialı ilə də ölçülür. Bu da təsadüfi deyil. Çünki hər bir ölkədə gedən bütün mənfi və müsbət proseslər insan amili ilə sıx əlaqədardır. Hərtərəfli və davamlı inkişafın etibarlı yolu elm və təhsilə daha çox diqqət və qayğı göstərilməsindən və onun müasir dünya standartlarına uyğun təşkilindən keçir. Məhz buna görə də Qərb və yer kürəsinin digər qabaqcıl dövlətləri özlərinin inkişaf səviyyələrini qoruyub saxlamaq və yeni hədəflərə doğru irəliləmək üçün bu sahəyə birinci dərəcəli əhəmiyyət verirlər.

Həmyerlilərimiz pərakəndə şəkildə tarixin müxtəlif çağlarında xaricdə təhsil almışlar. Planlı və məqsədyönlü şəkildə, dövlət səviyyəsində təhsil isə XX əsrin əvvəllərində, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin qərarı ilə 1919-cu ildə 100 nəfərdən çox azərbaycanlı gəncin xaricə ali təhsil almağa göndərilməsi ilə başlanıb.

Bundan sonrakı illərdə də respublikadan kənarda təhsil almaq təcrübəsi mövcud olmuş, lakin bu, həm məzmun, həm də miqyas baxımından əhəmiyyət kəsb etməmişdir. Yalnız ümummilli liderimiz Heydər Əliyev 1969-cu ildə Azərbaycana rəhbərlik etməyə başlayandan sonra bu sahədə, sözün əsl mənasında, dirçəliş başladı. Təsadüfi deyil ki, 1970-ci ildə respublikadan kənarda təhsil almağa göndərilən gənclərin sayı 70 nəfər idisə, 70-ci illərin sonunda 900 nəfər, 80-ci illərin əvvəllərində isə ildə 1000-1400 nəfər olmuşdur. Həmin dövrdə, ümumilikdə, 15 mindən çox gənc Sovetlər Birliyinin nüfuzlu ali məktəblərində müxtəlif ixtisaslar üzrə təhsil aldıqdan sonra Vətənə qayıdaraq, ölkəmizin iqtisadi, mədəni və elmi potensialının gücləndirilməsinə öz layiqli töhfələrini verdilər.

Azərbaycan dövlət müstəqilliyini əldə etdikdən sonra da bu məsələ yenidən diqqət mərkəzində olmuşdur. Elm və təhsil sahələrində tədqiqatçı, müəllim və tələbələrin mübadiləsi geniş vüsət almışdır. Bu proseslərin bir qismi dövlət sazişləri çərçivəsində tənzimlənir. Xarici ölkələrdə kadr hazırlığı məhz, Azərbaycanın xarici dilləri mükəmməl bilən, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından əla istifadə bacarıqlarına yiyələnən və beynəlxalq təcrübəni yaxşı mənimsəyən yüksək hazırlıqlı mütəxəssislərə olan ehtiyacının qarşılanmasına xidmət edir. Xarici ölkələrdəki gənclərimiz təhsil almaqla yanaşı, həm də Azərbaycan xalqının təmsilçisi, onun qədim mədəniyyətinin, adət və ənənələrinin təbliğatçılarıdırlar.

Buna görə də xarici ölkələrin aparıcı ali məktəblərində təhsil almaq üçün tələbələrin seçilməsi, ixtisaslarının müəyyənləşdirilməsi və onlara təhsil almaq üçün lazımi şəraitin yaradılması mühüm əhəmiyyətə malik olan məsələlərdir.

Əgər hələ 1997-ci ildə Təhsil Nazirliyinin xətti ilə tələbələrimiz, əsasən, Yaxın Şərq ölkələrinə, Türkiyəyə, Misirə, İrana göndərilirdisə, 2005-2006-ci illərdə artıq Slovakiya, Rumıniya, Yunanıstan kimi dövlətlərdə Azərbaycan tələbələri təhsil almağa başlayıblar. Habelə MDB dövlətlərində də təhsil alan Azərbaycan tələbələrinin sayı çoxdur. Müasir Azərbaycan cəmiyyətinin orta zümrəsinin nümayəndələri artıq öz övladlarını Harvard, Oksford, Kembric kimi nüfuzlu brendlərə malik tədris ocaqlarına göndərmək imkanı qazanır. Bu cür yüksək akademik statusa malik tədris ocaqlarında təhsil almış Azərbaycan gəncliyinin nümayəndələri bir çox hallarda stereotiplərdən və ideoloji doqmalardan uzaq olan yeni Azərbaycan gəncliyi imicinin formalaşmasında, yüksək şəxsi keyfiyyətlərin, intellektual-yaradıcı düşüncə tərzinin və şəxsi məsuliyyətin gənc nəslə aşılanmasında böyük və müsbət rol oynayırlar. Təhsilini başa vurduqdan sonra Azərbaycana geri dönən bu gənclərin qarşısında geniş perspektivlər yaranır, yeni-yeni üfüqlər açılır. 1996-cı ilin sonunda Azərbaycanda Soros Fondu öz işinə başlamış, 1 may 1997-ci il tarixində isə ABŞ səfirliyinin iştirakı ilə Bakı Təhsil İnformasiya Mərkəzi açılıb. İlk dövrdən Mərkəzin əsas vəzifəsi xaricdə tədris haqqında informasiyanın verilməsindən ibarət olub. Daha sonralar Azərbaycanda Soros təqaüdçülüyü Proqramının müxtəlif səviyyələri mövcud və inkişaf olmağa başlayıb. Hazırda bu Fondun Azərbaycanda 14 təqaüdçülük proqramı var. Əgər bu proqramlar, əvvəllər əsasən şagird və bakalavrlar üçün nəzərdə tutulmuşdusa, hazırda belə proqramların əksəriyyəti magistr və peşəkarlar üçün həyata keçirilir. Hazırda mərkəz xətti ilə hər il 60-80 nəfər müxtəlif tədris proqramlarında iştirak məqsədi ilə ABŞ, İngiltərə, Macarıstan, Bolqarıstan, Avstriya, Almaniya kimi ölkələrdə əsasən sosial-humanitar elmlər üzrə müxtəlif kurslarda iştirak edirlər. Bundan başqa, İngiltərənin Xarici İşlər Nazirliyi ilə müştərək proqramlar da mövcuddur. Xaricdə təhsil haqqında informasiyadan başqa Fondun Gəncə, Lənkəran və Mingəçevir şəhərlərindəki regional mərkəzləri ilə də iş aparılır. 2003-2005-ci illərdə çox mühüm 3 illik layihə - BDU-da sosial iş üzrə magistr proqramının yaradılması işi həyata keçirilmişdir. Layihə özündə treninq və seminarları ingilis dilindən tərcümələri ehtiva edir. "Sosial İşin Əsasları" adlı Azərbaycan dilində nəşr edilmiş kitab, müəllimlərin, digər dövlətlərin təcrübəsinin öyrənilməsi məqsədilə xarici ölkələrə səfərləri, müxtəlif tədris proqramlarının işlənib hazırlanması, BDU-da sosial iş üzrə kitabxananın yaradılması - adıçəkilən layihənin ən əsas uğurları hesab olunmalıdır. Qeyd edək ki, layihə üzərində iş müştərək olaraq Vaşinqton Universiteti və Kolumbiya Universiteti ilə birgə həyata keçirilib. 2006-2007-ci tədris illərində 891 azərbaycanlı dövlət xətti ilə xarici dövlətlərin müxtəlif ATM-lərinə daxil olub. Onlardan 421-i bakalavriata, 282-si magistraturaya, 63-ü klinik ordinaturaya, 18-i aspiranturaya və 102-si doktoranturaya daxil olub. 2006-cı ildə Amerika Beynəlxalq Tədris Şurasının "FLEX" proqramı çərçivəsində 53 nəfər qalib olmuş və ABŞ-ın müxtəlif ailələrində və ştatlarında 1 il ərzində öz təhsillərini davam etdirmək və dərinləşdirmək imkanı qazanıblar.

O cümlədən, bu günlərdə Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyev 2007-2015-ci illər üçün "xaricdə təhsil alan Azərbaycan gənclərinin tədrisi haqqında Dövlət proqramının təsdiqi barədə" sərəncam verib. Sənədə uyğun olaraq, bu Proqramın maliyyələşdirilməsi ARDNF-nin, o cümlədən də qanunvericiliklə qadağan olunmayan digər mənbələrin hesabına həyata keçirilməlidir. Təhsil Nazirliyinin verdiyi məlumata görə, İT ixtisasları üzrə hər il ATM-lərə 500-dən çox tələbə daxil olur.

Hazırda uğurla həyata keçirilən Dövlət Proqramı və eləcə də yuxarıda qeyd olunan digər təhsil formaları üzrə, demək olar ki, Avropa ölkələrinin əksəriyyətində, ABŞ, Kanada, Rusiya, Türkiyə, Çin, Yaponiya, Cənubi Koreya və s. ölkələrdə minlərlə Azərbaycan vətəndaşı təhsil alır. 2009-2010-cu tədris ilində xarici ölkələrdə dövlət xətti ilə təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin sayı 789 nəfər olub. Ümumilikdə isə 11 minə yaxın Azərbaycan gənci xaricdə təhsil alıb.

Tez-tez xaricdə təhsil alan gənclərlə müxtəlif görüşlər keçirilir. Onların Azərbaycanla bağlı düşüncələri, təklifləri dinlənilir. Xaricdən görünən Azərbaycan haqqında məlumatlar toplanılır. Həmin gənclərlə görüşlər keçirən gənc millət vəkili Ceyhun Osmanlı onların ölkəmizlə bağlı düşüncələrinin yüksək olduğunu bildirir.

"Bu gün xaricdə təhsil alan 11 minə yaxın gəncimiz var. Böyük bir faiz gənc də xaricdə təhsil alıb vətənə dönüblər. Dünyada nə qədər insan varsa, o qədər də fərqli və rəngarəng fikir var. Ona görə də bir cavabla bütün gənclərimizin adından danışmaq ədalətsizlik olardı. Ümumi məqsəd mütləq əksəriyyətdə eynidir - vətənimizin, millətimizin və dövlətimizin inkişafına maksimum faydalı olmaq. Bunun yolu isə fərdi inkişafdan və işinin peşəkarı olmaqdan keçir. Fərdi inkişaf və onun ümumi məqsədlər üçün realizə olunmasında müxtəlif baxışlar ola bilər. Fərqli fikirlərdən qorxmaq lazım deyil, əksinə, hər bir fikrə fərdi yanaşmaq lazımdır. Bir insanın təşəbbüsü bütün dünyanı xilas edə bilər fikrinə inanmağı bacarmalıyıq. Ölkəmizin inkişafı naminə səslənən fərqli fikirlərə bizi ayıran cəhət kimi yox, faydalanmalı olduğumuz intellektual xəzinə kimi yanaşmalıyıq. Bizim yaşımız kimi müstəqilliyimiz də gəncdir və cəmi 20 yaşındadır. Müstəqilliyimizin yaşı gənc olmasına baxmayaraq, bizim üçün dəyəri çox yüksəkdir. Onun daha sağlam dayanması üçün daha sağlam dayaqlara ehtiyacı vardır. Odur ki, bizlər həm dayaq, həm də inkişaf üçün zəruri halqalar olmağı bacarmalıyıq".

Müstəqilliyi gənc olan bu ölkənin gəncləri üçün son 20 ildə dəyişən dünyagörüşü, maraqlar daha da şaxələndi, genişləndi. Millət vəkili isə hesab edir ki, müasir gənclik artıq Azərbaycanı xaricdə layiqincə təmsil edə bilir. "Biz 20 ildir ki, cibimizdə müstəqil bir ölkənin pasportunu daşıyırıq. Bu, bizim üçün ən dəyərli hadisədir. Bu ölkə hər gün daha da inkişaf edir və hər bir gəncimizin qürur mənbəyinə çevrilir. Odur ki, inkişaf edən, dünyada tanınan müstəqil ölkədə yaşamaq, o ölkənin gənclərinin özünə olan güvəninin artmasına səbəb oldu. Daha sonra isə bu 20 ildə cəmiyyətin gənclərə, gənclərin dövlətə, dövlətin isə gənclərə etimadı formalaşdı. Həm cəmiyyətimiz, həm də dövlətimiz şahidi oldu və qəbul etdi ki, bizim gənc, lakin peşəkar həkimimiz, mühəndisimiz, sahibkarımız və hökumət nümayəndlərimiz ola bilər. Lakin gəncliyimiz hər zaman daha çoxunu istəyir. Bu da normaldır. Çünki gəncliyimiz ölkədə təbii çoxluqdur. Lakin biz bu çoxluğu mütərəqqi fikirlərin daşıyıcısı olan intellektual çoxluq kimi görmək istəyirik. Çünki biz cəmiyyətimizi insan kapitalının sürətlə inkişafda olduğu, elmə və təşəbbüslərə əsaslanan cəmiyyət kimi görmək istəyirik. Belə bir cəmiyyəti qurmaq üçün isə hər bir insan, hər bir fərd çox çalışmalıdır və özünü yetişdirməlidir".

Deputat hesab edir ki, daha yaxşı bir ölkə qurmaq üçün hökumət və vətəndaşlardan bərabər şəkildə səy göstərmək tələb olunur. "Bu gün ölkə prezidenti çalışır ki, daha şəffaf, bərabər imkanlar və sosial ədalət yolunda inamla irəliləyən bir Azərbaycan qurulsun. Ölkədə olan korrupsiya və rüşvətxorluq kimi problemlər prezident səviyyəsində dilə gətirilir və bununla mübarizə aparılır. Eyni zamanda ölkə prezidenti tərəfindən vətəndaşlarımız belə neqativ hallarla mübarizəyə dəvət olunur. Həm seçki dövrü, həm də indi keçirilən sosioloji sorğular göstərir ki, ölkə prezidentinin nüfuzu çox yüksəkdir və insanlar əksər problemlərinin həllində prezidentə arxalanır və ona səs verir. Bu onu göstərir ki, daha şəffaf və güclü Azərbaycanın qurulmasında xalqla prezident eyni cəbhədədir. Ölkə rəhbərliyinin və xalqın belə iradəsindən sonra hələ də rüşvət və korrupsiya faktlarında adı hallanan insanları və qurumları mən də hər kəs kimi qınayıram. Hər hansı bir qanunsuz əmələ rəvac verən, öz insanlarına əziyyət verənlər anlamalıdır ki, onlar vətəni, milləti və dövləti qarşısında xəyanət edirlər və gec-tez buna görə cavab verəcəklər. Belə insanların əməlləri yalnız müxalifətin dəyirmanına su tökür və Azərbaycanın inkişafına, eyni zamanda beynəlxalq imicinə xələl gətirir. Bu gün ölkə prezidenti tərəfindən hər bir vətəndaşımızın öz potensialına uyğun olaraq realizə olunması üçün şərait yaradılır. Bu gün pulsuz orta təhsil, şəffaf ali təhsil imtahanları, dövlət qulluğuna imtahan yolu ilə şəffaf qəbul, pulsuz xaricdə təhsil imkanları, idman, mədəniyyət və karyeranın bütün mərhələlərində inkişaf imkanları, açılan yüz minlərlə yeni iş yerləri vətəndaşlarımız üçündür. Qısa müddətdə ölkənin bütün infrastrukturunun müasir səviyyədə qurulması, mədəni inkişaf, güclü iqtisadiyyat bizə və gələcək nəsillərə xidmət edəcək. Amma bunlarla yanaşı, problemlər də bizimdir, onları görürük, bilirik və həlli naminə əzmlə çalışmalıyıq. Düşünürəm ki, bu mübarizədə xalqla prezidentin olduğu cəbhə bütün problemlərə səbəbiyyət verən mənfi tendensiyalara qalib gələcək".

Şərq.- 2011.- 9 avqust. S. 3.