Azərbaycan oğluyam!

Çağırır indi bütün milləti imdada Vətən,

Dəyişilməz, ey oğul, cənnətə dünyada Vətən.

Bizə meydan oxuyan bilməlidir birdəfəlik,

Nə satılmaz, nə verilməz binədən yada Vətən.

Sinə altında gərək qəlb kimi hər an döyünə,

Yana ulduz kimi hər sözdə, hər imzada Vətən.

Azərbaycan poeziyasının düşünən və düşündürən söz nəhənglərinin cərgəsində durmaq və bu sırada özünəməxsus yer tutmaq heç də hər qələm sahibinə nəsib olan xoşbəxtlik deyil. Bu bəxtiyarlığa yetişməyin kökündə, mayasında böyük istedadla yanaşı, həm də tükənməz, inadkar bir zəhmət durur. Elə bu səbəbdən də haqqında söhbət açacağımız qüdrətli söz ustası Bəxtiyar Vahabzadə "Şam əgər yanmırsa, yaşamır demək, Onun yaşaması yanmağındadır" misralarındakı fikirlərini özünün ömür kredosuna çevirmişdi. Bu mənəvi yanğıda Bəxtiyar Vahabzadənin mənsub olduğu millətin bütün ağrıları, acıları, həlli müşkülə çevrilmiş sızıltıları boy verirdi. Az bir vaxtdan sonra bu ağrılardan doğan neçə-neçə şeirlər, poemalar, pyeslər Azərbaycan xalqının ən dəyərli ədəbi nümunələrindən biri kimi vətəndaşlıq hüququ qazanacaqdı və qazandı da.

Sözün böyük mənasında, tam səmimiyyətlə etiraf etmək olar ki, avqustun 16-da anadan olmasının 86-cı ildönümünü artıq üçüncü ildir ki, onsuz qeyd edəcəyimiz Bəxtiyar Vahabzadənin titanik düşüncəsinin məhsulu olan şeirlər sağlığında olduğu kimi, bu gün də sevilə-sevilə oxunur.

Azərbaycan ədəbiyyatının, bütövlükdə XX əsr poetik fikrinin görkəmli nümayəndəsi, Xalq Şairi Bəxtiyar Vahabzadənin adı təkçə respublikamızda deyil, onun sərhədlərindən çox-çox uzaqlarda da mütəfəkkir şair, lirik dramaturq, istedadlı alim və publisist, qeyrətli və cəsarətli ictimai xadim, sadə və səmimi insan kimi çəkilməkdədir.

Bəxtiyar Vahabzadə öz yaradıcılığı ilə bədii fikrimizin zənginləşməsində mühüm rol oynayıb. Azərbaycan poeziyasında vətəndaşlıq ruhunun qüvvətlənməsində və sənətkarlıq imkanlarının genişlənməsində Bəxtiyar Vahabzadənin müstəsna xidmətləri vardır. Dilimizin poetik imkanlarından məharətlə bəhrələnən şair fəlsəfi məzmunlu lirikanın gözəl nümunələrini yaratmağa müvəffəq olub.

O, təkcə Vətəni Azərbaycanda yox, bütün türk dünyasının şəxsiyyətinə hörmətlə yanaşdığı bir sənətkar idi. Əsərləri dünya durduqca yaşayacaq, sevilə-sevilə öyrəniləcək ölməz sənətkar Bəxtiyar Vahabzadənin dünən 86-cı ildönümünü qeyd etdik. Qəlblərdə yaşayan ustadın həyat və yaradıcılığına həsr olunan müxtəlif tədbirlər düzənləndi. Biz isə yaradıcığılının böyük hissəsini vətənə, millətə həsr edən Bəxtiyar Vahabzadənin keçdiyi ömür yoluna, gənc nəsilə aşıladığı vətənpərvərlik mövzusunu araşdırdıq.

Bioqrafiyasından sətirlər

Bəxtiyar Mahmud oğlu Vahabzadə 1925-ci il avqust ayının 16-da Şəki şəhərində anadan olub.

Yeddi yaşı olmamış məktəbə gedən Vahabzadənin ailəsi 1934-cü ildə Bakıya köçüb. Bəxtiyar Vahabzadə təhsilini paytaxt məktəbində alıb, 1942-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olub. Buradakı təhsil illərində o, yazıçı-alim Mir Cəlal Paşayevin rəhbərlik etdiyi ədəbiyyat dərnəyinin fəal üzvü olub.

"Ağac altı, yaşıl çəmən, bir də ki tünd çay" şeiri ədəbi ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmiş, Yazıçılar İttifaqının sədri Səməd Vurğunun zəmanəti ilə o, 1945-ci ildə hələ tələbə ikən ittifaqa üzv olub.

Azərbaycan Dövlət Universitetinin aspiranturasını bitirən Vahabzadə "Səməd Vurğunun lirikası" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edib.

1964-cü ildə "Səməd Vurğunun yaradıcılıq yolu" mövzusunda dissertasiyasına görə filologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsi alıb.

O, 40 il Azərbaycan Dövlət Universitetində elmi, elmi-pedaqoji fəaliyyət göstərib.

Vətəninin əsl vətəndaşı olan şair

Vətənpərvərlik mövzusu Xalq Şairi Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığının ana xəttidir. Bir ömürcə vətənin istiqlalı, dil, söz, torpaq uğrunda apardığı söz mücadiləsindən alnıaçıq, üzüağ çıxan şair vətənin azadlığı uğrunda əsl vətənpərvər insan, vətəndaş kimi iz qoymuşdu. Hər qarışı ecazkar, füsunkar gözəlliklər yatağı olan Vətənimiz şair üçün müqəddəs bir məkandır. B.Vahabzadənin vətənpərvərlik mövzusunda qələmə aldığı əsərlərində dərdli, niskilli şairin əhvalı duyulur. Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığına canlı pafos verən, onu şöhrətləndirən və sevdirən başlıca səbəb vətən sevgisi, yurdun hər qarışından aldığı ilham və özünün əsl "vətən daşı" olduğunu dərk etdiyindən aldığı zövqdür. Vətəninin əsl vətəndaşı olan şair qırılmaz tellərlə, canlı rişələrlə xalqına, elinə-obasına bağlıdır. Bəxtiyarın şeiri məhz xalqdan, torpaqdan güc aldığı üçün böyükdür, əzəmətlidir, müqayisə olunmazdır. Vətəninə, yurduna-yuvasına bağlılıq, vətəndaşlıq pafosu B.Vahabzadə yaradıcılığının əsas ideyasını şərtləndirən başlıca xüsusiyyətdir. Onun vətənpərvərlik şeirlərindən danışarkən "Azərbaycan oğluyam" şeiri xüsusi vurğulanmalıdır. Şeirdə vətənpərvərlik ideyası qabardılaraq ön plana çəkilir. Burada eyni zamanda qədim türklərin dünyagörüşlərinin, inanclarının öz bədii əksini tapması da diqqətəşayan bir haldır. Şeir bu misralarla başlayır:

Azərbaycan oğluyam,

Odu Allah sanmışam.

Anam torpaq, atam od

Mən oddan yaranmışam.

Bu misralar bir növ dünyanın dörd qütbünə səpələnmiş türk xalqlarının kimliyidir. Əski türk inanclarına görə, insanın yaranmasında Ata başlanğıc Günəş, od, istilik və Ana başlanğıc Torpaq başlıca rol oynayır. Yaradıcı qüvvə olan Günəşin Torpağa istilik verməsiylə insan yaranmışdır. Böyük ehtimalla söyləyə bilərik ki, şair bu misraları qələmə alarkən məhz həmin türk inanclarına istinad etmişdir.

Azərbaycan oğluyam,

At belində doğuldum;

Zamanın qazanında

Neçə dəfə dağ oldum - deyərkən şair yenə də xalqımızın şanlı, keşməkeşli tarixinə işarə edir. Ta qədimlərdən bu yana analarımız oğlu vətən üçün, onun təəssübünü çəkmək, namusunu qorumaq üçün böyüdüblər. Övlad vətən yolunda şəhid olarkən bu dözülməz dərdi qəlblərinə gömərək vətənin varlığı ilə təskinlik tapıblar. Analar oğulları cəngi sədaları altında qundaqlayarkən onun ruhuna vətən eşqinin toxumunu səpiblər. Bax beləcə ruhumuzda bir vətəndaşlıq hissi yer alıb. Sağalmaz yaramız olan vətəndə vətənsizlik dərdimiz bu şeirdə də şairin köksündə qövr edərək bu misralara çevrilmişdir:

Neyləyək ki...

zamanın

Uğursuz yollarında

İkiyə bölünmüşəm,

İki başlı, bir qəlbli

Bir bədənə dönmüşəm.

Amma şair üçün bu bölünmə sadəcə tikanlı məftillərdə, bir də kağız üzərindədir. Onunçün Bakı, Təbriz elə birdir və hər ikisi Məkkə, Mədinə qədər müqəddəsdir.

Həm Təbriz, həm Bakıdır

Məkkəm, Mədinəm mənim - deyən şairin bütöv bir xalqın işıqlı sabahına bəslədiyi böyük ümidləri diqqətdən yayınmır.

Bəzən kimsə öz vətəninə, xalqına xəyanət edir. Bunun səbəbi odur ki, həmin şəxs ana südü ilə yox, süni qidalarla qidalanıb. Onun qanında doğulduğu torpağın heç bir elementi olmadığı üçün o xəyanətkar bir iblisə çevrilir.

Özgə anasından süd əmənləri

Özgə qulluğunda duran görmüşəm.

Və yaxud da:

Bütün diləklərimin ən saf diləyi şeirim.

Vətən eşqindən ucalsın bütün istəklərimiz,

Yaşasın arzuda, məqsəddə, təmənnada Vətən.

Ulular uymadı var-dövlətə, yalnız dedilər:

-Ən böyük bəxşişimiz bizdən hər övlada: Vətən!

Vətən eşqindən alar Bəxtiyar öz qüdrətini

Döyünər qəlbi kimi hər yeni misrada Vətən.

"Millətçi" damğası ilə Universitetdən çıxarılan şair

Bəxtiyar Vahabzadə 60-cı illərdən başlayan milli azadlıq hərəkatının öncüllərindən biri idi. O, 1959-cu ildə yazdığı "Gülüstan" poeması ilə iki yerə parçalanmış Azərbaycanın tarixi faciəsini dilə gətirmiş, rus və fars imperiyasının pəncəsi altında inləyən Azərbaycan xalqının azadlıq və istiqlal uğrundakı ədalətli mübarizəsinə qoşulmuşdur.

Bu poemaya görə 1962-ci ildə şair "millətçi" damğası ilə Azərbaycan Dövlət Universitetindən çıxarılmış, yalnız 2 ildən sonra öz vəzifəsinə bərpa edilmişdir.

Bəxtiyar Vahabzadə sovet rejimində milli varlığı tapdanan, hər cür məhrumiyyətlərə məruz qalan millətin dərdlərini rəmzlər və müxtəlif ədəbi üsullarla ifadə edib, irihəcmli poemaları və pyeslərində hadisələri ya tarixə, ya da başqa ölkələrə keçirərək öz millətinin dərdlərini dilə gətirib. Birbaşa Sovet diktaturasını ifşa edən əsərlərini isə şair Sovet İttifaqı dağılandan sonra "Sandıqdan səslər" başlığı altında nəşr etdirib.

Bəxtiyar Vahabzadə 70-dən artıq şeir kitabının, 2 monoqrafiyanın, 11 elmi publisistik kitabın və yüzlərlə məqalənin, eləcə də tarixi və müasir mövzuda 20-dən artıq irihəcmli poemanın müəllifidir. Şairin əsərləri - şeir kitabları, dramları və publisistik yazıları dünyanın bir çox dillərinə, o cümlədən ingilis, fransız, alman, fars, türk, polyak, ispan, macar, keçmiş Sovetlər Birliyi xalqlarının dillərinə tərcümə edilib.

Müstəqil Azərbaycanın "İstiqlal" ordenini ilk alan sənətkarlardan biri B.Vahabzadə olub. O, dəfələrlə deputat seçilib, millət vəkili kimi fəaliyyət göstərib.

Vətəni sevmək azdır

Bəxtiyar Vahabzadənin bədii əsərlərinin qəhrəmanlarının bir qismi ədəbi-tarixi şəxsiyyətlərdir. Bunların sırasında özünü "qəm karvanının saribanı" adlandıran Məhəmməd Füzuli, lazım gələrsə, sümüyünü də xalqı yolunda əritməyə hazır olan, böyük cəsarət və bədii qüdrət sahibi Mirzə Ələkbər Sabir, eləcə də müdrik Nizami Gəncəvi, Üzeyir bəy Hacıbəyov, Cəlil Məmmədquluzadə, Cəfər Cabbarlı və başqalarının yaddaqalan obrazları xüsusi yer tutur. Bu baxımdan bir maraqlı məsələni qeyd etmək lazımdır. Onun əsərlərində Ancelo, Rafael kimi dünya şöhrətli sənətkar obrazlarına rast gəlinir.

Vahabzadə də qələmdaşları kimi Vətən, Azərbaycan mövzusunda əsərlər yazıb. Təbii ki, şairin Vətən haqqında düşüncələri, anlamı tamam başqa məzmundadır: Vətəni sevmək azdır, onun yolunda həyatından keçməyə hazır olmalısan:

Vətəni sevirəm deyən çox olar,

Deməyə nə var ki, dil yorulmasa.

Vətən də bizim tək ölər, yox olar,

Vətənin yolunda ölən olmasa.

Xalq şairi, akademik Bəxtiyar Vahabzadə nadir yaradıcı simalardan idi. O, sənətin ən müxtəlif janrlarında qələmi sınamaqla yaddaqalan əsərlər yaradıb. Bəxtiyar Vahabzadə poeziyasındakı bütün müsbət keyfiyyətlərin mayası doğma ana dilidir, milli leksikonumuzdur. Şair dilimizin incəliklərindən, sözdən böyük məharət və incə zövqlə istifadə edib.

Şərq.- 2011.- 17 avqust.- S. 5.