Jurnalistikanın zirvəsindən müəllimliyin zirvəsinə aparan yolun yolçusu

"Əgər məndən soruşsaydılar ki, ən şərəfli sənət hansıdır?

Mən o zaman iftixarla belə deyərdim: müəllimlik"

H.B.Zərdabi

1960-cı il may ayının başa çatmasına bir neçə gün qalmış Bakıya yollandım. Sənədlərimi Azərbaycan Dövlət Universiteti filologiya fakültəsinin jurnalistika şöbəsinə təqdim etdim. Beş imtahan verməli idim: Azərbaycan dili və ədəbiyyatı (yazılı və şifahi), tarix (şifahi), rus dili (yazılı) və xarici dil (şifahi). Birinci imtahan ədəbiyyatdan yazılı idi. Üç mövzudan birini seçdim: "Səməd Vurğunun "Vaqif" əsərinin təhlili". Şair və yazıçılarımızın hamısının yaradıcılığını sevirdim və əla bilirdim. Lakin Nizami Gəncəvi və Səməd Vurğun qədər sevdiyim heç bir ədib yox idi. Onların əsərlərinin bir çoxunu başdan-ayağa qədər əzbərdən bilir və yeri gələndə tanınmış artistlərimiz kimi oxuyurdum.

Belə olduğu halda mən, əlbəttə, Səməd Vurğunla bağlı mövzunu seçməyə bilməzdim. Bir də ki, on birinci sinifdə dövlət imtahanı verərkən də elə bu mövzunu yazmışdım.

İki gündən sonra "kəsilənlərin" siyahısını divardan asdılar. Adları siyahıda olmayanlar növbəti imtahanlara buraxılırdılar. Yəni mən Azərbaycan dili və ədəbiyyatından şifahi imtahan verməliydim. İmtahan başlandı. Yalan olmasın, on nəfər abituriyent dalbadal çıxıb, "kəsdilər" demişdi. Bir-birini itələyə-itələyə imtahana girməyə çalışan oğlanlar və qızlar sakitləşmişdilər, artıq içəri girməyə cəsarət etmirdilər. Deyəsən, mənim üçün əlverişli şərait yaranmışdı.

Qapı açıldı. İçəridən səs eşidildi: bir nəfər gəlsin.

Otağa girdim. Burada biletlər düzülmüş masanın arxasında iki nurani kişi oturmuşdu, qarayanız cavan bir qadınsa ayaq üstə dayanmışdı. Qadını tanıdım, əvvəlki imtahanda iştirak edənlərdən biri idi. Yaman zəhmli xanıma oxşayırdı. Oturan müəllimlər isə tanınmış yazıçımız Mir Cəlal və dilçi-alim Səlim Cəfərov idilər.

Adımı, atamın adını, soyadımı soruşub, siyahıda qeyd edəndən sonra:

- Bilet çək! - dedilər.

Biletlərdən birini götürüb:

- Nömrə 15, - dedim.

Səlim Cəfərov mənə bir cümlə yazılmış kağız parçası uzadıb yer göstərdi:

- Keç, orada otur, hazırlaş.

Suallarıma baxdım. Necə də asan idi: 1. "Nizami Gəncəvinin "Sirlər xəzinəsi" poeması" 2. "Seyid Əzim Şirvaninin "Köpəyə ehsan" satirasının təhlili". 3. "Mehdi Hüseynin "Abşeron" romanında gənc fəhlə surətləri". 4. Verilən cümlənin təhlili.

Yenicə əyləşmişdim ki, arxa partadakı qızın səsini eşitdim:

- Nəcəf bəy Vəzirovun komediyaları hansılardır?

- "Daldan atılan daş topuğa dəyər".

Qızın səsində inciklik hiss etdim:

- Sataşmağa vaxt tapdın? Səndən Vəzirovun komediyalarını soruşuram.

- Ay qız, sən soruşursan, mən də cavab verirəm: "Sonrakı peşmançılıq fayda verməz".

- Məni dolama.

- Dolamıram. Dinlə məni: "Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük".

Qız qəti surətdə inandı ki, onu dolayıram və daha heç nə soruşmadı. Komediyaların adlarına reaksiyası məndə elə təsəvvür yaratdı ki, Vəzirovun yaradıcılığından xəbərsizdir.

Nə isə.

Sualların üzərində düşünməyə başladım. Əslində fikirləşmədən də cavab verərdim. Lakin gözləməli oldum. Bir daha inandım ki, gözləyəndə vaxt gec ötür.

Üç nəfər də kəsilib çıxandan sonra məni çağırdılar.

Birinci sualın cavabını verməyə başladım. "Sirlər xəzinəsi"nin məzmunundan, ayrı-ayrı hekayətlərin əhəmiyyətindən danışdım, "Kərpickəsən kişinin dastanı"na xüsusi diqqət yetirdim; ikinci suala cavab verərkən "Köpəyə ehsan" əsərinin ideyasından, dini xurafata qarşı çevrildiyindən söhbət açdım. Müəllimlərin üçü də diqqətlə qulaq asırdı. Mir Cəlal müəllim dilləndi:

- Şeiri əzbər bilirsənmi?

- Əlbəttə, müəllim! Deyimmi?

- Dinləyirik.

Şeiri başdan-ayağadək radio diktorları kimi söylədim. Xoşlarına gəldiyini hiss etdim.

Mir Cəlalın xoş səsini eşitdim:

- Üçüncü sualına keç, bala.

Neftçilərin həyatından bəhs edən "Abşeron" romanının yaranma tarixindən danışdım, yaşlı, orta və gənc nəsillərin qarşılıqlı fəaliyyətindən söhbət açaraq, gənc neftçilərin, xüsusilə Tahirin və Cəmilin həyatı ilə bağlı maraqlı məqamları göstərdim. Üçüncü sualın cavabı daha yaxşı qarşılandı. Bundan sonra mənə:

- Cümləni təhlil elə, - dedilər.

Cümlə Mirzə İbrahimovun "Gələcək gün" romanından götürülmüşdü. Dedim:

- Bu, sadə geniş cümlədir. Çünki burada baş üzvlərdən başqa, ikinci dərəcəli üzvlər də var. Sintaktik təhlil edəriksə, "yorulmurdu" xəbərdir, "oğlanların və qızların əlləri" mübtədadır.

Səlim Cəfərov:

- Bu böyüklükdə də mübtəda olar? - deyə soruşdu.

- Üçüncü növ təyini söz birləşməsi ilə ifadə olunmuş mübtədadır.

- Doğrudur. Bəs "oğlanların" sözündən əvvəlki "mərd" və "qızların" sözündən əvvəlki "gözəl" hansı cümlə üzvüdür?

- Təyin.

Mir Cəlal:

- İmtahana bax belə hazırlaşarlar - dedi. - Bu gün bir "əla" yazacağıq, yoxsa yox?

Səlim müəllim dilləndi:

- Bilənə niyə yazmayaq ki?

Zinyət müəllimə:

- Bu göy köynək oğlana yazıda diqqət yetirirdim - dedi. - Heç nədən istifadə etmədən beynindən yazırdı.

Mir Cəlal haralı olmağımla, saçlarıma dən düşməsinin səbəbləri ilə maraqlandı. Gürcüstanın Borçalı bölgəsindən olduğumu biləndə soruşdu:

- Əhəd Hüseynovu tanıyırsanmı?

- Şəxsən tanış deyiləm. Tənqidçidir. "Azərbaycan" jurnalında yeni əsərlər barəsində məqalələrini oxumuşam.

Mir Cəlal imtahan vərəqəsini mənə uzadaraq:

- Təbrik! - dedi.

Sevinə-sevinə qapını açmışdım ki, vərəqəni uşaqlar əlimdən qapdılar. Qulağıma səslər gəldi: "Bəxtəvərə bax. İkisindən də "beş" alıb". Yalnız onda bildim ki, yazıdan da "əla" almışam. Qulağıma yenə səslər gəldi: "Yəqin dayısı var".

Növbəti imtahanlar da ürəyimcə keçdi. Universitetin jurnalistika şöbəsinə qəbul olunanların siyahısında adım birincilər sırasında idi.

Bizi iyulun 1-dən ilk sessiyaya çağırdılar. Bir neçə gündən sonra, daha doğrusu, iyulun 7-də "Bakı" axşam qəzetində Mir Cəlalın "Qəbul imtahanı" adlı hekayəsi çap olundu. Hekayənin davamı isə 8 iyul tarixli nömrədə işıq üzü gördü. Əsəri oxuyan kimi süjetin tanış gəldiyini hiss etdim. Ədib imtahanda cavablarımdan sonra mənimlə söhbətini müəyyən qədər əks etdirmiş, saçlarına oxumaqdan vaxtsız dən düşmüş abituriyentin müsbət və adi suallara belə cavab verə bilməyən qəssab qızı Elişin mənfi surətini yaratmışdı. Çox ehtimal ki, həmin qız Nəcəf bəy Vəzirovun komediyalarını sadalayarkən ona sataşdığımı zənn edən o qırmızıyanaq qız idi.

Sonralar "Qəbul imtahanı" hekayəsinin sözün həqiqi mənasında həyatdan götürüldüyünü əks etdirən bir əsər olduğunu yəqin etdim. Həmin əsərin ilk dəfə "Bakı" axşam qəzetində çap olunması da bir çox məqamlardan xəbər verirdi. Yaxşı bilirdim ki, Mir Cəlal kimi məşhur yazıçı hekayəsini istənilən mətbuat orqanında çap etdirmək imkanına malik idi. Amma məhz "Bakı"nı, dövrünün ən çox oxunan, ən maraqlı qəzetini seçmişdi. Adətən gündüz saat iki-üç arasında satışa gətirilən qəzetin yeni sayını köşklərin qabağında uzun növbələr gözləyirdi. Bu, bir. İkinci məqam isə qəzetin redaktoru Nəsir İmanquliyevlə Mir Cəlal arasında mövcud olan səmimiyyət, əqidə birliyi idi.

II kursda qəzetin redaktoru Nəsir İmanquliyev bizə dərs deməyə, jurnalistikanın nəzəriyyə və təcrübəsini dərindən öyrətməyə başladı. Hər birimizlə, jurnalist peşəsini seçməyimizin səbəbləri ilə maraqlanırdı. Tbilisidə yaşayıb işlədiyimi bildikdə oralarla daha dərindən maraqlanmağa başladı. "Sovet Gürcüstanı" qəzetinin vəziyyətini, tirajını soruşdu.

- Mərkəzi Komitənin orqanıdır. Təzə, yəni iki il bundan əvvəl bərpa olunsa da, oxucular arasında nüfuzu getdikcə artır, tirajı durmadan yüksəlir.

- Texniki təchizatınız necədir?

- "Komunisti" (gürcücə belə deyilir) nəşriyyatında yerləşdiyimizə görə bütün qəzet və jurnallar üçün yaradılmış şəraitdən biz də istifadə edirik.

- Çox gözəl. Redaksiyamız qəzetinizi alır. Yaxşıdır. Texniki tərtibatına söz ola bilməz. Görünür, yaxşı rəssamınız var.

- Rəssamımız Vaxtanq Mdzinarişvili, şübhəsiz, istedadlıdır. Amma redaktorumuz Murtuz Muradov onun həmişə köməyinə gəlir.

- Yəni demək istəyirsən ki, Cəlil Məmmədquluzadə olmasa idi, "Molla Nəsrəddin"in Şmerlinq və Rotter kimi məşhur rəssamları da yetişməzdi?

- Doğru buyurursunuz, Nəsir müəllim.

Nəsir müəllim tələbələrə ən əvvəl müəllim, sonra isə ata kimi qayğı ilə yanaşırdı. Bizim aramızdan gələcəyin jurnalistini yetişdirməklə yanaşı, istedadlı qələm sahiblərinin də aşkara çıxarılmasına çalışırdı.

Qrup yoldaşlarımızdan birini - Gülnaz Kazımovanı məktublar şöbəsinə işə götürdü. Bizi yazmağa, redaksiya ilə əməkdaşlıq etməyə həvəsləndirdi.

Jurnalist dedikdə, gözlərimiz önündə kütləvi informasiya vasitələrinin yazıb-yaratmaqla məşğul olan işçiləri dayanır. Onlar isə müxtəlif vəzifə sahibləri olurlar: müxbir, xüsusi müxbir, şöbə müdiri, məsul katib, redaktor müavini, redaktor. Söhbət qəzet redaktorundan gedəndə bu vəzifənin sahibi jurnalistikanın zirvəsi sayıla bilər. Çünki həmin şəxs böyük bir kollektivin başçısı, yolgöstərəni, istiqamətləndiricisi olur.

Nəsir müəllim jurnalist sənətinin zirvəsində idi. "Bakı" axşam qəzeti kimi bir mətbuat orqanının rəhbəri olmaq üçün jurnalistikanın sirlərini mükəmməl bilmək tələb olunurdu.

Hazırda KİV-də rəhbər vəzifədə çalışıb, universitetlərdə tələbələrə jurnalistikanın sirlərini öyrədənlərə "ustad", onun dərsinə isə "ustad dərsi" deyirlər. O vaxtlar da yəqin ki, belə deyilirdi. Nəsir müəllim belə ustadlardan biri idi.

Onun dərsində özümüzü jurnalistika aləmində hiss edirdik. Xəyalən qəzet hazırlayır, ərsəyə gətirdiyimiz çap məhsulu ilə oxucuların görüşünə gedirdik. Bunun üçün o idarə sənin, bu müəssisə mənim, müxtəlif adamlarla görüşür, faktlar toplayır, bu faktları xəbərə, korrespondensiyaya, məqaləyə, oçerkə, reportaja, felyetona, müsahibəyə, resenziyaya, daha nə bilim, nəyəsə çevirirdik. Yazılarımız redaksiyada müxtəlif mərhələlərdə süzgəcdən keçirilib bəyənildikdən sonra redaktora - Nəsir müəllimə təqdim edilirdi. Müəllimə o materiallar verilə bilərdi ki, operativ olsun, dəqiq olsun, ictimai əhəmiyyət kəsb etsin. Aktual olmayan adicə xronika belə qəzet səhifəsində özünə yer tapa bilməzdi. Bayram günlərindən sonra ilk iş gününün ilk 4-5 saatı ərzində neft mədənlərində, fabrik və zavodlarda əmək adamlarının fədakarlığı barədə xəbərlər elə həmin gün oxuculara çatdırılırdı. Sabah baş verəcək hadisələr qəzetdə məharətlə işıqlandırılır, məlumatlar insanlarda həmin hadisələrin iştirakçısı olmağa həvəs oyadırdı. Səhər qəzetlərini oxumaq imkanı olmayanlar "Bakı"da mövcud olan daimi "Səhər qəzetləri nədən yazır" rubrikası ilə tanış olmaqla bütün rəsmi məlumatlardan xəbər tuturdular.

Qəzetin Bakı həyatı ilə sıx bağlılığı, şəhər əhalisinin sözün həqiqi mənasında aynası olmağa, adamları hər gün 14:00 radələrində köşklərə aparır, növbəyə durub "Bakı"nın yeni nömrəsini almağa səsləyirdi.

Nəsir müəllimi dinləməmək mümkün deyildi, çünki jurnalistikanın zirvəsindən gəldiyi kimi, bizi də o zirvədə görmək istədiyini hiss edirdik. Dinləməyi bacarmaq məharəti vardı. Bu və ya digər məsələnin müzakirəsi zamanı danışan heç bir tələbənin sözünü kəsmir, onu axıradək dinləyir, bu çıxışda faydalı toxum axtarırdı.

Belə bir Şərq məsəli var: "Müəllimin ciddiliyi ata nəvazişindən daha yaxşıdır..."

Nəsir müəllim ciddi insan idi. Lakin onun ciddiliyi mehribanlıqdan, səmimiyyətdən və tələbələrinə olan qayğıdan yoğrulmuşdu.

Mən Tbilisidə yaşayıb işləsəm də, "Bakı" qəzeti ilə sıx əlaqə saxlayırdım. Heç yadımdan çıxmır, Azərbaycan Dövlət Universitetinin tətbiqi riyaziyyat fakültəsinin dekanı işləyən qardaşım Mustafanın telefon məsələsi ilə bağlı Nəsir İmanquliyevə müraciət etmişdim. O isə məsələnin müsbət həllini təmin etmək məqsədilə telefon idarəsinə nəinki məktub yazdı, həm də idarənin rəhbərliyinə zəng vurdu. Məhz onun köməyi sayəsində telefon məsələsi tezliklə həll olundu. Daha bir fakt: bizim yaxın qohumlardan biri ağır xəstəliyə düçar olmuşdu. Həkimlər onun həyatı uğrunda mübarizədə qalib çıxdılar. Həkimlərin bu fədakarlığı da Nəsir İmanquliyevin insanpərvərliyi sayəsində qəzetin səhifəsində öz əksini tapdı.

Şübhəsiz, Nəsir İmanquliyev sözün həqiqi mənasında böyük müəllim və jurnalist idi. O dövrdə "Bakı" axşam qəzeti nəinki təkcə Azərbaycanın paytaxtında, həm də respublikanın hər yerində, Gürcüstanda, indi Ermənistan deyilən məkanda, azərbaycanlılar yaşayan hər yerdə ən çox oxunan nəşrlərdən biri idi. Burada çap olunan materialların yığcamlığı, məqsədyönlülüyü, oxunaqlı olması diqqəti cəlb edirdi. Mənə elə gəlir ki, Mir Cəlalın yuxarıda haqqında danışdığım "Qəbul imtahanı" hekayəsi də həmin qəzetin səhifələrinə təsadüfi düşməmişdi. Nəsir İmanquliyev məhz bu cür yazılar axtarırdı və Mir Cəlal kimi şəxsiyyətlərin timsalında bu cür yazıları tapırdı.

Hər dəfə jurnalistika fakültəsi nəzəriyyə və təcrübə kafedrasının qarşısından keçərkən Nəsir İmanquliyevin portretini görəndə iftixar hissi keçirərək öz-özümə deyirəm: "Xoşbəxtəm ki, belə bir şəxsiyyət mənə dərs demişdir".

Həmid VƏLİYEV

BDU-nun beynəlxalq jurnalistika kafedrasının müdiri, Gürcüstan Respublikasının Əməkdar jurnalisti

Şərq.- 2011.- 9 dekabr.- S. 12.