Ləyaqət

Şamil Seyidlini düşünəndə ağla gələn bu deyim olur

Vəzifə sahibi - məmur haqqında yazmaq çox məsuliyyətlidir. Bəzən yeni işə başlayan məmur ilk aylarda yaxşı mənada özünü göstərir, lakin sonralar bu yaxşı əməllərin davamı gəlmir, ona inananları da məyus edir. Digər tərəfdən məmur haqqında yazılan yazılar da birmənalı qarşılanmır, xüsusən, həmin məmuru tanımayanlar tərəfindən. Buna da təbii baxmaq lazımdır. Adamlar məmur özbaşınalığından, ədalətsizlikdən, laqeydlikdən, süründürməçilikdən, etinasızlıqdan, daha nələrdən, o qədər əziyyət çəkiblər ki, məmurlara inam ya azalıb, ya da tamam itib. Buna görə bir məmur haqqında yaxşı nəsə yazılanda da müəllifinə də şübhə ilə baxırlar. Nə etmək olar, günümüzün reallığı budur. Bu reallıqlar olmasaydı, dövlət səviyyəsində "Korrupsiyaya qarşı Mübarizə Komissiyası" da yaranmazdı...

İkinci bir məqam da var ki, onu da inkar etmək olmaz: Respublika mətbuatında məmurları təqdir edən yazıları barmaqla saymaq olar. Məmur deyəndə o dəqiqə mənfi obraz düşünülür... Ancaq bütün bunlarla yanaşı, vəzifəsinə layiq məmurlar hər zaman olub, var və olacaq. Hətta SSRİ tarixinin qara və faciəli səhifəsi olan repressiya illərində də yaxşılıq edən, insaflı məmurlar olub. Əgər belə olmasaydı, adamların inamı tamamilə sarsılmış olardı...

Hər bir vəzifə sahibi ilk növbədə ləyaqətli vətəndaş olmalıdır. Mən ləyaqət və vətəndaş sözlərini təsadüfən işlətmədim. Fəlsəfi-etik kateqoriyalar, anlayışlar, əxlaqi sərvətlərin çoxu bir-biri ilə bağlıdır. Vicdan, namus, şərəf, ləyaqət... də belə fəlsəfi-etik anlayışlardır. Bu kateqoriya və anlayışlar həmişə sosial xarakter daşıyıb - insanın başqa insanlarla, bütövlükdə cəmiyyətlə əlaqə və münasibətlərini nəzərdə tutub. Şərəf və ləyaqət həm insanın özünə verdiyi, həm də cəmiyyətin fərdə verdiyi qiymətdir. Hətta etika tarixində prometeizm cərəyanının banisi P.Boranetski ləyaqəti etikanın əsas kateqoriyası, əxlaqın yeganə meyarı adlandırırdı. Ləyaqət - insanın şəxsiyyət kimi özünü dərk etməsi və qiymətləndirməsidir. Neçə illərdir ki, mənəvi-əxlaqi dəyərlər o qədər aşağılanıb, o qədər ucuzlaşıb ki, hər bir vətəndaşın etməli olduğu ən adi hərəkət də bizə cəsarət kimi görünür...

Azərbaycan polisinin tarixində qürur duyulası, qəhrəmanlıq səhifəsi də az deyildir - yaxın tariximizi, Qarabağ müharibəsində şəhid olanları, döyüşənləri xatırlayaq. Cinayətkarlığa qarşı mübarizə aparan, bəzən ölüm təhlükəsi qarşısında qalan da polislərdir...

Əmin-amanlıq, sabitlik, ictimai asayişin qorunması birbaşa polislə bağlıdır. Ancaq təəssüf ki, bu ada layiq olmayanlar da az deyil. Məşhur Kolumbiya yazıçısı, Nobel mükafatı laureatı Q.Q.Markes deyib ki, ədəbiyyat yerli-dibli olmasaydı, dünya zərrə qədər də dəyişməzdi, amma polis olmasaydı, dünya tamam başqa cür olardı. Dünya şöhrətli yazıçının ədəbiyyatla bağlı fikri ilə razılaşmasam da, polis haqqında dediyi sözlər birmənalı həqiqətdir: doğrudan da polis olmasaydı, dünya başqa cür olardı. Q.Q.Markes, yəqin ki, ləyaqətli polisləri nəzərdə tutaraq belə deyib...

Yardımlı RPŞ-nin rəisi, polkovnik Şamil Seyidlini düşünəndə ağıla gələn ilk fikir ləyaqət olur. Ləyaqətli vətəndaş və əsl ziyalı. Rayonun mənəvi ab-havasının normal olması məhz birbaşa onun fəaliyyəti ilə bağlıdır. Onun ən böyük işi öz hərəkətləri, rəftarı, vətəndaşlığı, insanlığıdır ki, bundan yaxşı örnək ola bilməz...

Əqidəsiz, ləyaqətsiz, yaltaq adam üçün dünən də yoxdur, sabah da. Ancaq bu gün - indi var. Sabah gələcəkdirsə, dünən insanın keçmişi, tərcümeyi-halıdır. Keçmişsiz nə indi var, nə də gələcək...

Dünəni unutmayan, dünənlə qürur duyan, keçmişdən utanmayan, gələcəyin təməlini bu gün qoya bilən insanlara hər zaman cəmiyyətin ehtiyacı var. Dünəni-keçmişi çox tez unudub, gələcək haqqında düşünməyən, yalnız bu günlə yaşayan məmurlar ürək bulandırır...

İndi həyatda olmayan görkəmli filosof, tənqidçi Asif Əfəndiyev müsahibələrinin birində deyirdi: "...Ağlıma gətirmirdim ki, kommunizm əvəzinə təzədən kapitalizmə qayıdacağıq. Kapitalizm pulçuluqdur! Kapitalizm istismardır! İstismar sözünü Marks icad etməyib. Kapitalizm əxlaqsızlıqdır, antihumanizmdir. Yumşaq quldarlıqdır, oyundur. Sözün əsil mənasında yalandır, aldatmaqdır, camaatı alətləşdirməkdir, pulçuluqlaşdırmaqdır, pul vasitəsilə oynatmaqdır. Beş nəfər üçündür bu cəmiyyət, xalq üçün deyil..." ("Sənət qəzeti" 16.02-14.03.2011-ci il. Müsahibə 1995-ci ildə götürülüb).

Kapitalizm haqqında daha sərt, daha kəskin fikirlər dünyada tanınmış böyük şəxsiyyətlər tərəfindən də deyilib. Onlardan birini xatırlatmaq yerinə düşər. K.Marks "Kapital" əsərində yazırdı: "...Yenicə doğulan kapitalın təpədən dırnağadək bütün məsamələrindən qan və irin sızır... Mənfəət 20 faiz olsa, kapitalist cuşa gəlir, 50 faiz olsa hətta başını da verməyə hazırdır; mənfəət 100 faiz olsa kapitalist bütün bəşər qanunlarını tapdalayır, mənfəət 300 faiz olduqda o, hətta asılacağını göz önündə tutmalı olsa da, heç bir cinayətdən geri durmur". (K.Marks. "Kapital". 1-ci cild, Bakı, "Azərnəşr", 1969, səh.758).

Şərəf və ləyaqətin qazancın və pul hərisliyinin girovuna çevrildiyi kapitalizmdə mənəviyyatı üstün tutan Şamil Seyidli kimi insanlar möcüzə təsiri bağışlayır. Gözütoxluq, nəfsin quluna çevrilməmək hər zaman fəzilət hesab olunub. Ona görə də nahaq deməyiblər ki, hər hansı düşmənə yaxşılıq etsən dost olar, nəfsə güzəştə getsən düşmənin artar...

Vəzifəli şəxs üçün vacib keyfiyyətlərdən biri də tələbkarlıq və ciddilikdir. Şamil Seyidli deyir ki, adama müəyyən qədər güzəştə getmək olar, əlbəttə ki, qanun çərçivəsində, səhvini bağışlamaq, cəzasını yüngülləşdirmək mümkündür. Üç "kateqoriya" adama isə heç bir güzəşt yoxdur: Vətəni satana, kiminsə namusuna toxunana və narkotiklərə.

İnsanın ən gözəl duyğularından biri vətəndaşı olduğu dövlətə, onun qanunlarına güvənməsi, haqqın, ədalətin zəfər çalmasına inanmasıdır. İnsanın, vətəndaşın bu duyğusu vəzifə sahiblərindən asılıdır...

Vəzifəsini ləyaqətlə icra edən məmur həm də təmsil etdiyi qurum haqqında yaxşı fikir yaradır. Mən nəyi isə ideallaşdırmaq fikrində deyiləm, yazdıqlarım müsbət fikirlər də yalnız Şamil Seyidliyə aiddir. Bəzən təəssüflə və dəhşətlə fikirləşirəm ki, hər cür sifəti olan, ən alçaq adamla (belələrini adam adlandırmaq mümkünsə) hər cür razılaşmaya gedən (deməli, özünü alçaldan) işçilərlə işləmək, onların əməllərinin qarşısını almaq necə də çətindir...

Heç bir statistika (söhbət əhalinin sayı, tərkibi və s. haqqında olan statistikadan getmir) gerçəkliyi olduğu kimi əks etdirə bilməz. Mənim sosial sorğulara da münasibətim birmənalı deyil. Şamil Seyidli "Yardımlı Xeyriyyə Cəmiyyəti"nin 2008-ci ildə keçirdiyi sosial sorğuda "İlin ən nümunəvi dövlət məmuru" seçilmişdi.

2010-cu ilin sorğu nəticələrinə görə isə "Yardımlıların əsl dostu" seçilib. Mən hər iki nəticəni birmənalı şəkildə ədalətli hesab edirəm.

Yazı boyu məmur sözündən də istifadə etdim. Ərəb sözü olan məmurun iki mənada işləndiyi qeyd olunur: dövlət idarələrində (əsasən, məhkəmə, polis və s.) çalışan qulluqçu, dövlət xidmətçisi, çinovnik və müəyyən bir iş, vəzifə görməyə əmr və ya tapşırıq almış.

Sözlər çox zaman hərfi mənalarından daha geniş mənanı ifadə edir. Haqqında yazdığım Şamil Seyidli sadəcə məmur deyil. Belə insanlar sözün əsil mənasında ziyalı və ləyaqətli vətəndaşlardır - sözübütöv, kübar, haqqı nahaqqa verməyən, humanist...

Hər bir vətəndaşın, hər bir vəzifə sahibinin - ən kiçik vəzifədən tutmuş, ən mötəbər vəzifə sahibinəcən - gördüyü işə qiymət verilməsinə, dəyərləndirilməsinə ehtiyacı var. Ancaq bir şərtlə: düzü-düz, əyrini-əyri! Ağa qara, qaraya ağ demək eyni dərəcədə təhlükəlidir - hər ikisinin mayasında yalan var...

Sabir Bəşirov Fəlsəfə doktoru

Şərq.- 2011.- 13 dekabr.- S.12.