Milli səhiyyə sisteminə güvən lazımdır

Azərbaycan gəncləri niyə xaricdəki tibbi təhsilə üstünlük verirlər?

Təhsil hər bir millətin parlaq gələcəyi üçün ən vacib amildir. Təhsil sistemi mükəmməl olan dövlət hər zaman ön cərgələrdə dayanır. Təhsilin bütün sahələrinə diqqət və qayğı ən başlıca prinsiplərindən biri olmalıdır. Azərbaycan reallığında təhsilimizin bəlkə də ən çox büdrəyən və sanki yarımçıq olan sahəsi tibb təhsilidir desək, yəqin ki, yanılmarıq. Bu gün bizim vətəndaşlarımız ən adi bir sağlamlıq probleminin həlli üçün xaricə qaçmalı olur. Bunun fonunda isə təbii ki, obyektiv səbəblər dayanır. Əvvəlla, etiraf etməliyik ki, demək olar bir çoxlarımız yerli həkimlərimizə bəzən haqlı, bəzən isə haqsız yerə etimadımızı itirmişik. Sağlamlığında problemi olan azərbaycanlılar ya Azərbaycanı tərk edib ölkə xaricindəki həkimlərin qəbuluna getmək üçün xərc tökür, ya da Azərbaycana gəlmiş əcnəbi həkimlərin qəbuluna girmək üçün növbələrdə gözləməli olur.

Bütün bunların dərinliklərinə gedərkən bəlli olur ki, Azərbaycanda tibb sahəsində keyfiyyətli təhsil olmadığı üçün gənclərimiz xaricdə təhsil almağa üstünlük verirlər

Ali məktəbi bitirən gənclərimiz bir həkim kimi xaricdə təmin olunacaqları həyatla Azərbaycanda təmin olunmayacaqlarını bildikləri üçün xarici ölkələr üçün peşəkar kadr olmağı üstün tuturlar. Doğrudur, səhiyyədən danışarkən hazırda Azərbaycanda olan peşəkar həkimlərimizi yox saya bilmərik. Amma yəqin ki, bu gün Azərbaycanda peşəkar, təcrübəli həkimlərimizin azlığıdır ki, vətəndaşlarımız ən adi bir xəstəliyin müalicəsini xaricdə görürlər. Təbii ki, bəzən xarici ölkəyə getməyib sağlamlığını öz həkimlərimizə etibar edən şəxslər də tapılır. Məsələn, bir neçə ay bundan əvvəl Azərbaycanın Xalq artisti, sevilən aktyorumuz Rasim Balayev ayağından kiçik bir əməliyyat keçirmişdi. Onunla söhbətimiz zamanı məlum oldu ki, Rasim bəyə də əslində ölkə xaricinə - İrana getməyi və orada əməliyyat olunmağı məsləhət biliblər, amma sonradan Xalq artistimiz Azərbaycanda, daha dəqiq desək, 1 saylı klinik xəstəxanada əməliyyat olunmağa üstünlük verib. Şükürlər olsun, hamımızın bildiyi kimi, bu gün Xalq artistimizin vəziyyəti yaxşıdır. Əməliyyatı da çox uğurla keçib. Bu misalı çəkməklə hərdən özümüzün də bütün xəstəliklərin həllini xaricdə görməyimizdə çox irəli getdiyimizi vurğulamaq istəyirik. Həqiqətən də bəzən ən xırda bir sağlamlıq problemimiz olduqda xaricə getməyi özümüzə borc bilirik, amma öz ölkəmizdəki savadlı, işini bilən həkimləri tapmağa tənbəllik edirik. Əlbəttə, Azərbaycanda səhiyyədə, xüsusilə də tibb təhsilində problemlərin yetərincə olduğunu heç kim danmır. Bəli, bizim tibb təhsili və peşəkar həkim kadrların yetişdirilməsi ilə bağlı problemlərimizin olduğu gerçəklikdir. Bəs görəsən, bu reallığın dəyişilməsi istiqamətində görə biləcəyimiz tədbirlər nədir? Görəsən, yetərincə savadlı, gələcəkdə perspektivi olan gənc həkimlərimizin öz vətənimizə dönüb burada işləyə bilmələrini təmin etmək üçün bizə hansı amillər mane olur? Görəsən, niyə gənclərimiz xarici tibb ocaqlarında təhsil almağı Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetində (ADTU) təhsil almaqdan üstün tuturlar?

ADTU-nun professoru Adil Qeybulla hesab edir ki, Azərbaycanda tibb təhsili rezidentura sisteminə keçdikdən sonra bütün bu problemlər istiqamətində müsbət irəliləyişlər olacaq: "Bildiyiniz kimi, Azərbaycanda tibb təhsili yeni bir dövrə, yeni bir sistemə keçib. Keçmiş sovet səhiyyəsi ilə müasir dünya səhiyyəsi arasında xeyli uyğunsuzluqlar var. Xüsusən də tibb təhsilində bu uyğunsuzluqlar nəzərə çarpır. Ona görə də biz tibb təhsilində Avropaya, Amerikaya inteqrasiya etməliyik. Bu baxımdan hazırda Azərbaycan tibb təhsilində yeni bir mərhələyə - rezidenturaya keçid başlanır. Rezidentura tibb təhsilinin ən yüksək pilləsi sayılır. Rezidenturanı bitirən şəxs bir sahənin peşəkar həkimi sayılır. Rezidentura dünyanın hər bir yerində tətbiq edilmiş bir sistemdir. Türklər buna uzmanlıq deyirlər. Bu 2 ildən 8 ilədək davam edən bir təhsil prosesidir. Rezidenturada əsasən təcrübəyə üstünlük verilir və ixtisasa uyğun olaraq təhsilin müddəti dəyişir. Məsələn, ümumi cərrahlıq 4 ildirsə, ürək cərrahlığı 8 ilədək davam edir. Təhsili bitdikdən sonra həkim sertifikat alır və işləmək üçün müəyyən bir periodluq, məsələn, 5 və ya 10 illik lisenziya alır. Lisenziya müddəti bitdikdən sonra isə həkim yenidən sertifikat almalıdır. Bunu isə komissiya araşdırır və layiqli olan həkimə təkrar sertifikat verir. Yəni tibb təhsili və həkimin fəaliyyətinə icazə bütün dünyada bu yolla aparılır. Bizim tibb təhsilimiz bu sistemə hələ yenicə qoşulur. Bu baxımdan Azərbaycan səhiyyəsini dünya səhiyyəsi ilə müqayisə etmək doğru olmazdı. Çünki bizdə tibb təhsilinin sistemi, strukturu başqadır. Ancaq düşünürəm ki, Azərbaycanda tibb təhsilində tamamilə rezidentura prosesinə keçildikdən sonra bu istiqamətdə dəyişikliklər nəzərə çarpacaq. Hələ bu proses yenicə başlandığı üçün xeyli problemlər mövcuddur. Bazalar hələ tam hazır deyil və digər bu kimi problemlər rezidentlərin hazırlanmasında ciddi, obyektiv səbəblər yaradır. O ki qaldı xaricdə tibb təhsilinə üstünlük verilməsinə, əlbəttə, hələlik xaricdə təhsil birbaşa dünya səhiyyə sisteminə uyğun olduğu üçün oranı bitirən həkimlər, yəni xaricdə təhsil alan həkimlər və orada təhsili tam başa vuran həkimlər əziyyət çəkmirlər. Onlar dünyanın istənilən ölkələrində fəaliyyət göstərə bilirlər. Azərbaycanda tibb təhsilini bitirən tələbələr də rezidenturanı dövlət proqramı çərçivəsində və ya dövlətlərarsı müqavilə əsasında Almaniya və Türkiyədə davam etdirə bilərlər. Çünki sözügedən bu iki ölkə diplomdan sonrakı hazırlıq prosesini çox yüksək səviyyədə həyata keçirir. Doğrudur, sovet dövrünün diplomları üçün də diplomdan sonrakı hazırlıq kursları var, amma bunlar rezidentura üçün əlverişli deyil. Çünki rezidenturanın tələbləri tamam başqadır və burada öyrətməyin effektliliyi, kadr hazırlamağın effektliliyi daha yüksəkdir. O baxımdan biz tibb təhsilində dərhal rezidenturaya keçməliyik".

Azərbaycan vətəndaşlarının sağlamlıqlarını vətənimizdəki həkimlərimizə deyil, ölkə xaricindəki həkimlərə etibar etmələrinin səbəbinə gəldikdə A.Qeybulla hesab edir ki, bu neqativ haldır: "Vətəndaşlarımızın xarici həkimlərə üstünlük verməsi və xaricdə müalicəyə meyil etmələri bir az neqativ haldır. Çünki bizim milli səhiyyə sisteminə güvən lazımdır. Çünki nə qədər Azərbaycan vətəndaşları Azərbaycan səhiyyəsinə inam göstərməsələr, istənilən bir xəstəliyin müalicəsi üçün xaricə getsələr, o qədər də bizim səhiyyəmiz geri gedəcək. Ona görə də düşünürəm ki, bu məsələdə vətəndaşlarımız həssas olmalıdırlar və Azərbaycan səhiyyəsinin dünyaya inteqrasiya etməsi üçün öz səhiyyəmizə etimad göstərməlidirlər".

Hərbi ekspert, psixoloq Azad İsazadə isə hesab edir ki, azərbaycanlı gənclərin həkim kimi xaricdə qalıb işləmələrinin əsas səbəblərindən biri Azərbaycanda həkimlərə verilən əməkhaqqının həddindən artıq aşağı olmasıdır: " İlk növbədə yaddan çıxarmayaq ki, ADTU-nun diplomu praktiki olaraq Türkiyədən və bir-iki MDB ölkələrindən başqa heç yerdə tanınmır. ADTU-nu bitirən şəxs gedib hansısa Avropa ölkəsində işləyə bilmir. Xarici ölkədə tibb təhsili alan şəxs isə həmin diplomla istər Avropada, istər Amerikada və ya dünyanın digər bir tərəfində həkim kimi fəaliyyət göstərə bilər. Deməli, ADTU-nu deyil, xarici dövlətlərin tibb ocaqlarını seçməkdə əsas səbəb diplomun gücü məsələsidir. Əgər hər hansısa bir şəxs xarici dövlətlərin tibb müəssisələrinin diplomu ilə ürəyi istəyən hər bir yerdə sərbəst şəkildə, heç bir problemsiz çalışa biləcəksə, onda təbii ki, xaricdəki təhsilə üstünlük verəcək. İkinci bir məsələ isə təbii ki, odur ki, əgər azərbaycanlı bir həkim xaricdə qalıb fəaliyyətini davam etdirirsə, sözsüz ki, burada ən böyük səbəb onun həmin ölkədə aldığı məvacibdir. Heç kimə sirr deyil ki, dünyanın bir çox ölkələrində həkimlər dövlətin ən varlı təbəqəsi hesab olunur. Hətta bəzi ölkələrdə həkimlər millət vəkillərindən, dövlət məmurlarından qat-qat artıq maaş alırlar. Halbuki Azərbaycanda həkimlərin orta əməkhaqqı 130 manatdır. Və bu orta əməkhaqqı təkcə Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetini yenicə bitirən tələbələr üçün deyil, 20-30 illik stajı olan bütün həkimlər üçün nəzərdə tutulan əməkhaqqıdır. Belə problemlər olduqdan sonra sözsüz ki, xaricdə təhsil almış və üstəlik orada iş tapa bilmiş azərbaycanlı həkim təbii ki, orada qalacaq və həkimlik karyerasını orada davam etdirəcək. Çünki ona xarici ölkədə illərdir oxuduğu tibb təhsilinin qarşılığı olaraq Azərbaycanda verilən maaşdan dəfələrlə artıq maaş ödəyirlər. Söhbət burada heç də az puldan yox, minlərlə avrodan və dollardan gedir. Bu maddi tərəf və hər bir insanın özünə daha yaxşı şərait qurmaq istəyi sözsüz ki, o şəxsləri xaricdə işləməyə vadar edir. Mən birmənalı şəkildə belə düşünürəm ki, bizim məzunlarımızın xaricdə tibb təhsilinə üstünlük verməsi Azərbaycandakı tibb təhsili səviyyəsinin aşağı olmasıdır. Təbii ki, əgər bir tələbə xaricdə işə qəbul olunarkən bizim diplomun orada tanınmadığı üçün təzədən imtahan verməli olarsa, o zaman o tələbə əvvəlcədən xaricdə təhsil alır və həmin diplomla da işə qəbul olunur. Azərbaycanda təhsilin səviyyəsinin aşağı olmasının nəticəsidir ki, bizim vətəndaşlar imkan tapan kimi müalicə almaq üçün xaricə gedirlər. Müəyyən qədər maddi imkanı olan şəxs mütləq istənilən bir əməliyyat üçün ya Avropaya, ya Rusiyaya, ya da Türkiyəyə getməli olur. Halbuki vaxtilə Azərbaycanda təhsil almış həkimlərimiz indinin özündə də Türkiyədə, Moskvada, İranda və digər dünya ölkələrində işləyir və qəbul olunurlar. Belə həkimlərin olması isə sübut edir ki, Azərbaycanda vaxtilə tibb təhsilinin səviyyəsi çox yüksək olub. Lakin çox təəssüf ki, bu gün Azərbaycanda olan tibb təhsili səviyyəsi yuxarıda qeyd etdiyim həkimlərin tələbə olduqları zaman mövcud olan tibb təhsili səviyyəsindən çox aşağıdır".

A.İsazadə hesab edir ki, Azərbaycan vətəndaşlarının həkimlərimizə olan etibarlarını təzədən bərpa etmək üçün ilk növbədə Azərbaycanda tibb təhsilinin səviyyəsinin qaldırmaq, daha sonra isə həkimlərimizə normal əməkhaqqı verilməsi haqqında qanunlar qəbul edilməlidir: " Mən bir daha qeyd edirəm ki, birmənalı şəkildə bu məsələnin həlli üçün Azərbaycandakı tibb təhsilinin səviyyəsi yüksəldilməlidir. Və mən deməzdim ki, həkimlərin maaşı qaldırılmalıdır. Bu düzgün ifadə deyil. Mən demək istəyirəm ki, bizim həkimlərimizə maaş verilməlidir. Çünki illərlə, 7 il, 10 il tibb sahəsində oxuyan, illərini bu sahəyə verən həkimlər üçün 130 manatı heç əməkhaqqı da adlandırmaq olmaz. Azərbaycan həkimləri havayı işləyirlər".

Gənclər Təşkilatının sədri Elnur Məmmədli hesab edir ki, əgər tibb sahəsində təhsil alan gənclərə Azərbaycanda çalışıb özlərini təmin edə bilmək üçün lazım olunan şərait yaradılsa, həmin gənclər çətin ki, öz vətənlərindən ayrılıb xaricdə işləməyə razı olarlar: " Mən hesab edirəm ki, ilk növbədə Azərbaycan gənclərinin xaricdə deyil, elə Azərbaycanda təhsil ala bilmələri üçün şərait yaradılmalıdır. Bildiyiniz kimi, bizdə təhsilin səviyyəsi çox aşağıdır. Və bizim təhsil sistemi təcrübəyə yox, nəzəriyyəyə əsaslanır. Bu, təhsilin bütün sahələrində belədir, amma tibb sahəsinin təcrübəyə deyil, nəzəriyyəyə əsaslanması daha acınacaqlı haldır.

Bu səbəbdəndir ki, bu gün Azərbaycan gəncləri bir çox sahələrdə, xüsusilə də tibb sahəsində keyfiyyətli təhsil almaq üçün xaricə üz tuturlar. Məlum məsələdir ki, onlar xaricdə təhsil aldıqdan sonra əlverişli, geniş imkanlarla təmin olunmuş işdə çalışmağa üstünlük verirlər. Bu zaman isə onların Azərbaycana qayıdaraq öz sahələri üzrə, xaricdəki əməkhaqqına alternativ əməkhaqqı ilə təmin olunmalarında problemlər yarandığından gənclər də xaricdə qalıb orada işləməyə məcbur olurlar. Yəni məsələnin mahiyyəti budur ki, belə vəziyyəti görən gənclərimiz xaricdə qalıb öz beyinlərinin məhsulundan istifadə edərək karyeralarını daha yüksək şəkildə inkişaf etdirmək yolunu seçirlər. Belə halların qarşısının alınmasının yeganə yolu ilk növbədə Azərbaycanda təhsil siteminin nəzəriyyəyə deyil, təcrübəyə əsaslanmasından keçir. Yalnız təcrübəyə üstünlük vermək və təhsilin səviyyəsini qaldırmaq yolu ilə gəncləri Azərbaycanda təhsil almağa cəlb etmək olar. Bundan əlavə, gənclərin işlə təmin olunması prosesini genişləndirmək lazımdır və gəncləri işlə təmin edərkən onlara yüksək məvacib verilməli, onların mənzillə və digər məsələlərlə bağlı problemləri həll olunmalıdır. Hesab edirəm ki, gənclərin bu kimi problemləri həll olunduqdan sonra çətin ki, onlardan hansısa Azərbaycandan kənarda işləməyə razı olar".

Müstəqil ekspert, professor Əlövsət Osmanlı da düşünür ki, azərbaycanlı gənclərin xüsusən də tibb sahəsində xaricdə təhsil almağa üstünlük vermələrinin ən böyük səbəbi birmənalı şəkildə Azərbaycanda tibb təhsili səviyyəsinin aşağı olmasıdır: "Sizin toxunduğunuz məsələnin həlli qətiyyən mürəkkəb deyil. Bu məsələdə hər şey birmənalı şəkildə təhsilin səviyyəsinin yükəldilməsində dayanır. Təbii ki, hamı çalışır ki, yaxşı nə varsa, onu əldə etsin. Bizim xaricdə təhsil almaq istəyən tələbələrimiz də məhz yaxşı, keyfiyyətli təhsil ala bilmək üçün xaricə üz tutmalı olurlar. Bizdə tibb təhsilinin səviyyəsi həqiqətən də aşağıdır. Yəqin yadınızdadır ki, təxminən 2-3 il əvvəl İran rəsmiləri belə bir bəyanat yaydılar ki, biz ADTU-nun diplomunu tanımırıq və İrandan Azərbaycana tibb elmini öyrənməyə gedən tələbələrin diplomlarını tanımayacağıq. Bizim təhsil naziri və tibb universitetinin rektoru o vaxt bu bəyanata sərt cavab vermişdi. İran tərəfinin bu addımının özü də bizdə təhsilin səviyyəsinin aşağı olmasından xəbər verirdi. Yəni bu məsələdə hər şey konkret olaraq təhsilin səviyyəsinin artırılmasından asılıdır. İkinci bir məsələ isə odur ki, Azərbaycanda çalışacaq olan gənc həkimlərə normal maaş verilməlidir ki, onlar həm öz həyatlarını qura bilsinlər, həm də ailələrini dolandıra bilsinlər".

İzolda Heydərqızı

Şərq.- 2011.- 14 dekabr.- S. 11.