"Jurnalistikanı heç bir zaman sevməmişəm"

Səfər Alışarlı: "Mən nəsri publisistikaya qurban verə bilməzdim"

Dövri mətbuatdan uzaqlaşsa da, media ilə əlaqələrini tam kəsməyib. Hazırda fəaliyyətinin əhəmiyyətli bir hissəsini KİV-lə iş təşkil edir. Azərbaycan Respublikası Prezidenti Yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının mətbuat xidmətinin rəhbəri olan Səfər Alışarlı ədib olsa da, bəzi müsahiblərimiz kimi jurnalistikaya gəlişini təsadüf hesab etmir. Moskvada Maksim Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunu bitirən S.Alışarlı deyir ki, o zamanlar müstəqil həyata qədəm qoyanda cəmiyyətdə yazıçılıq peşəsi ilə yaşamaq mümkün olmadığı üçün qələm adamlarının böyük əksəriyyəti jurnalistika ilə məşğul olmağa məcbur idilər.

Öz qələmi ilə Azərbaycan istiqlalına töhfə verən, Milli Azadlıq Hərəkatının genişlənməsində, təbliğində danılmaz rolu olan S.Alışarlı ilə söhbətimizə də o zamanlardan körpü saldıq.

- O zamanlar jurnalistikada özünə yer tapmaq indiki qədər asan deyildi. Tutaq ki, yüz-iki yüz sözdən ibarət sənin bir dənə məqalənin hər hansı bir qəzetdə və yaxud jurnalda çap olunması özlüyündə çox böyük bir təmtəraqlı hadisə sayılırdı.

- Bu şərtlər altında necə gəldiniz mətbuata?

- Məndə mətbuat aclığı heç zaman olmayıb. Çünki mən birinci kursda oxuyandan yazılarım "Azərbaycan" jurnalında dərc olunub. Tələbəlik illərini bir qədər zənginləşdirmək üçün başqa qəzetlərlə əməkdaşlıq etmişəm. Məsələn, Naxçıvanda həm rusca, həm azərbaycanca çıxan "Sovet Naxçıvanı", "Gənclər", "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzeti ilə əməkdaşlıq etmişəm. Bəzilərində publisistik yazılarım çıxıb, bəzilərində isə bədii yazılarım. Bu minvalla mənim mətbuatla ünsiyyətim başlayıb.

1985-ci ildə institutu qurtarıb gələndən sonra Bakı şəhərində o zamanlar bir çox qələm adamları kimi, mənim də lövbər salmağa heç bir maddi limanım yox idi. Odur ki, mən başqa texniki işlərdə çalışmalı oldum. O zaman qəzetlərdə işə düzəlmək həddindən artıq müşkül məsələ idi. Çünki onların hamısı Mərkəzi Komitənin orqanları idi. Onlar "nomenklatura" işçiləri sayılırdı. Ora işə düzəlmək heç bizim ağlımıza da gəlmirdi. Çünki küçədən gəlib hansısa qəzetdə və jurnalda işə düzəlmək mümkün deyildi. Başqa cür də gəlməyə bizim imkanımız yox idi. Ona görə də mən və bir neçə tələbə yoldaşım qanuni haqlarımızı tələb etməyə başladıq. Moskvaya şikayət edəndən sonra məni göndərdilər Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının redaksiyasında texniki bir işə. Orda kiçik redaktor işləyirdim. Təxminən iki il işlədim. Qəflətən şair Məmməd İsmayıl mənə zəng elədi və dedi ki, Komsomolun Mərkəzi Komitəsinin yeni jurnalı çıxır və onu ora baş redaktor təyin ediblər. Məni orda işləməyə dəvət etdi. Təbii ki, mən çox sevindim. O zaman Azərbaycan ədəbi aləminin bütün ordusu yönəlmişdi Məmməd İsmayılın üstünə, hərə öz yaxınını, dostunu, qohumunu işə düzəltmək istəyirdi. Məmməd İsmayıl isə bütün bunlara sinə gərərək yalnız öz zövqünə, ağlına uyğun gələn insanları, öz ədəbi dünyagörüşünə uyğun gələn insanları seçib topladı. Həqiqətən, xüsusilə də 1988-ci ildə jurnal böyük bir sıçrayış elədi. O zaman Milli Azadlıq Hərəkatının dirçəliş rüşeymləri başlayırdı. Bu jurnal onda çox böyük bir işlər gördü.

İkinci nömrədə inqilabi hərəkatın episentrinə çevrilən Leytenant Şmit adına Zavoddan bir məqalə yazdım. O məqalədən sonra zavod üsyan elədi, direktoru çıxartdılar, fəhlə komitəsi yaratdılar. Çox çəkmədi ki, o zavod Azərbaycan Milli Hərəkatının bayraqdarı kimi gəldi meydana və orda öz iradəsini sovet rejiminə diktə etməyə başladı. Yəni jurnalistikanın bu üzlərini də görmüşəm.

- Bəs niyə getdiniz "Gənclik" jurnalından?

- 1988-ci ilin noyabr hadisələrindən sonra senzura gəldi. Birbaşa Moskvadan bir nəfər gəlib oturdu. Bir rus yoldaş idi və doğrusu o qədər də qarışmırdı. Mən gördüm ki, etik cəhətdən düzgün olmur. O baxımdan ki, sən komsomolun orqanısan, amma komsomolun rəhbərlərinə, partiyanın rəhbərlərinə qarşı tam mətnlə çıxış edirsən. Ona görə o jurnaldan getdim birbaşa qeyri-leqal mətbuata.

Qeyri-leqal jurnalistikanı Azərbaycanda başlayanlardan biriyəm, hətta birincisiyəm deyə bilərəm. İstər "Meydan" qəzetini, istər 20 Yanvardan sonra "Fövqəladə vəziyyət" qəzetini, istər Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatının bölgə strukturlarının qəzetlərinin hamısı mənim əlmdən gəlib-gedib. Onların hamısını bir-bir redaktə etmişəm, gizli mətbəədə basdırmışam.

- Harda idi o mətbəə?

- Əliheydər Qarayev adına Neftayırma Zavodunun içində bir mətbəə vardı. O mətbəəni özümdən sonra Yunus Oğuza, mənlə bərabər o işləri görən Ağamalı Sadiq Əfəndiyə, yüzlərlə adamlara tanıtmışam. Slavyan Universitetinin mətbəəsini, Maarif Nazirliyinin mətbəəsini ki, orda qeyri-leqal ədəbiyyat və qəzetlər çap olunub və onlar Milli Azadlıq Hərəkatının dirçəlməsində xüsusi rol oynayıblar. Mənim həyatımda jurnalistikanın bütün qatları olub.

Məsələn, "Azadlıq" qəzetinin bünövrəsini Nəcəf Nəcəfovla bir qoymuşuq. 20 Yanvar hadisələrindən sonra "Azadlıq" qəzetinin bir və iki nömrəsi çıxmışdı, sonra qapadılar. Bundan sonra biz bu qəzeti demək olar ki, qeyri-leqal çıxarmışıq. O zaman redaksiyada ikitirəlik yaranmışdı.

- Qeyri-leqal jurnalistikaya gəlməyiniz necə oldu? Yəni bu, konkret dəvət və yaxud təklif əsasında baş tutdu?

- O zaman meydan hadisələrindən sonra Xalq Cəbhəsinin təsis konfransı keçirildi. Orda məni, rəhmətlik Ağamalı Sadiq Əfəndini, Nəcəf Nəcəfovu və indi sağ olan bir neçə jurnalisti redaksiya heyətinə üzv seçdilər. Biz öz borcumuzu hərəkatın təbliğat işlərinin qurulmasında görürdük. Bu işləri başladıq, AXC-nin üç nömrə bülletenini hərf-hərf əllərimizlə yığmışıq. Yəni bunlar dövrün tələbi idi. Çox qələm adamlarımız sakitcə oturub nəsrlərini yazırdılar, heç nəyə qarışmırdılar, hərəkata qətiyyən qatılmaq fikrində də deyildilər. Amma mən fikirləşirdim ki, Azərbaycanın azadlığı və istiqlaliyyəti olarsa, hər şeyi olacaq, Azərbaycanda heç bir yazıçının, jurnalistin problemi olmayacaq, heç bir fəhlənin, ziyalının problemi olmayacaq. Biz bu romantik əhvalın sahibləri idik və bundan ötrü əlimizdən gələni edirdik, baxmayaraq ki, özümüzün və ailəmizin həyatı təhlükə qarşısında qalırdı.

- "Meydan" qəzeti necə oldu ərsəyə gəldi?

- Mən "Meydan" qəzetini Tovuz rayonunun mətbəəsində çap elətdirdim. Onun müdiri çox fədakar və igid bir insandır, çox üzr istəyirəm, adı yadımdan çıxıb. 1989-cu ilin payızında, hakimiyyətin strukturları baxımından hələ hər şey yerində idi. O adam (Tovuz mətbəəsinin direktorunu nəzərdə tutur) o qəzeti Elxan Zal, Mirsalam və başqa tovuzlu dostlarımızın köməkliyi ilə ora yığdırdı və basdırdı. O qəzetin tirajının rayondan Bakıya gətirilməsində rəhmətlik Elçin Səlcuqun çox böyük xidməti oldu. O, həkim xalatı geyinib, təcili tibbi yardım maşınında tirajı gətirdi. Biz də onu yaydıq. Bunlar bizim vətəndaşlıq borcumuz idi və biz onu şərəflə yerinə yetirməyə çalışırdıq. Güman edirəm ki, nələrsə edə bildik. Qəzetin iki nömrəsini buraxdım, sonra o qəzet qaldı Nemət Pənahlıya və qəzeti davamlı şəkildə buraxdılar.

- Qeyd etdiniz ki, "Azadlıq" qəzetinin redaksiyasında ikitirəlik yaranmışdı. Nə idi məsələ?

-1990-cı ilin avqust ayına qədər Ağamalı Sadiq Əfəndi ilə mən "Azadlıq" qəzetini buraxdıq, sonra təhvil verdik Nəcəf Nəcəfova.

Ümumiyyətlə, bayaq da qeyd etdiyim kimi, Yanvar hadisələrindən sonra qeyri-leqal qəzetlər və nəşrləri yayırdıq. Çox riskli işlər idi, əməlli- başlı partizanlıq edirdik. AXC-nin Redaksiya Heyətinə seçilmiş adamlar, bu cür işlərdə o qədər də yaxından iştirak etmirdilər. Rəhmətlik Nəcəf də bu məsələlərdə yaxından iştirak etmirdi. Bildirdik ki, "Azadlıq" qəzetini buraxın, bacarmırsınızsa, verin biz buraxaq. Komendat onu qapamışdı, bu səbəbdən də onlar bu məsələni həll edə bilmirdilər. Amma biz götürdük və buraxdıq onu. Bir-iki nömrəsini qeyri-leqal buraxdıq, sonra artıq getdik "Azərbaycan" nəşriyyatına. Orda komendatla bir söhbətim oldu. Təklif etdi ki, nərd oynayaq, uduzsam qəzet çıxmayacaq, udsam çıxacaq. Bir tas oynadıq, mən uddum. Biz qəzeti başlamışdıq on min tirajla, bir ayın ərzində tiraj qalxdı 250 min tiraja.

- Deyəsən nərdin oynayanısınız?

- Yox, elə də oynayan deyiləm. Sadəcə, görünür, bəxtim gətirdi.

- "Azadlığ"ı təhvil verdikdən sonra?

- O zaman seçkilər idi, mən də Naxçıvandan parlament seçkilərinə qatılmışdım. Lakin şair Eldar Baxış mənə zəng etdi ki, təcili gəl Bakıya, seçkiləri hələ bilmək olmaz necə olacaq, amma qəzet nağd əlimizdədir. Deməli, burda rəhmətlik Fərəməz Maqsudovun rəhbərliyi altında "Əlincə" Xeyriyyə Cəmiyyətində "Səs" qəzeti yaratmışdılar. O qəzetin də adını yazıçımız Əkrəm Əylisli təklif etmişdi. Birinci redaktor olaraq ora şair Eldar Baxışı təyin etmişdilər. Mən gələndən sonra bir il buraxdıq bu qəzeti. O dönəm üçün böyük işlər gördü. Rəhmətlik Heydər Əliyevin parlamentdə çıxışını ilk dəfə "Səs" qəzetində mən vermişəm.

Bu yaxınlarda yüngülvari öz arxivimə nəzər yetirdim. Orda birinci hərfindən sonuncu hərfinə qədər öz əllərimlə yazdığım "Səs" qəzetinin nizamnaməsini gördüm. Həmin günlər çox qəribədir ki, "Səs" qəzetinin 20 illiyi qeyd olunurdu. Çox təəssüf ki, orda nə Eldar Baxışın adını xatırladılar, nə də mənim.

Sonra məni dəvət etdilər Naxçıvana, Naxçıvan televiziyasının sədri oldum. Bir müddət də AzTV-də sədr müavini olmuşam.

- Mediadan getməyinizin səbəbi nə olub?

- Jurnalistikanı heç bir zaman sevməmişəm. Mən elə bir məktəbdə oxumuşam ki, orda adamın içindən hətta sevgilisinə olan sevgini yandırıb çıxarırlar və o sevgini yönəldirlər ədəbiyyata. Ona görə də mən heç bir zaman nəsri publisistikaya qurban verə bilməzdim. İnqilab xatirinə, milli istiqlal xatirinə mən o addımı atdım. Açığı deyim ki, ondan sonra geri qayıtmaq çətinlik yaradırdı. Mən jurnalistikanı sevmirəm o mənada deyirəm ki, onu nəsr yazmağa nisbətdə sevmirəm.

Onların içində maddi səbəb də var idi. Qəzeti buraxmaq üçün maliyyə lazım idi. 80-ci illərin sonunda 90-nın əvvəllərində bütün mətbat orqanları müstəqil sözünü yazmaqdan ötrü ölürdü. Hamı dövlətin "şapka"sı altından qaçırdı, müstəqilliyə can atırdı. Amma 90-cı illərin ortalarına qədərki hərəkat göstərdi ki, dövlətin himayəsi və köməyi olmadan Azərbaycanda mətbuat orqanını yaşatmaq çox çətindir. Biz o cəmiyyət deyilik ki, ayrı-ayrı iş adamları, özəl sektor bizim qəzetlərimizə açıq-aşkar himayədarlıq edə bilsin. Biz hələ o cəmiyyət olaraq yetişməmişik. Bizdə hər şey icazəlidir.

- Nə işlə məşğul oldunuz mətbuatdan gedəndən sonra?

- Xeyli vaxt işsiz qaldım, arada bizneslə məşğul oldum, ailəni, uşağı dolandırmaq lazımdır axı. 90-cı illərdə müstəqil qəzetlər dövrü başladı. O vaxtlar idi ki, qəzeti qeydiyyatdan keçirmək çox çətin idi. Amma Sirus Təbrizli nazir olanda mən bir "Forum" qəzeti təsis etmişdim. Qəzet birinci nömrəsindən sonra bağlandı, çıxara bilmədik. Sonra 2000-ci illərdə "Ay ulduz" qəzeti buraxmışam. İmkan olmadığına görə bir ildən sonra bağladıq. Sonra mən Azərbaycan ziyalılığını qiymətləndirənlərdən olan Azay müəllimlə qarşılaşdım. Gördük ki, bir yerdə işləsək, bir-birimizin işini tamamlaya bilirik. Tandemimiz çox yaxşı alınır.

Bizim qurum ictimai qurumdur. Yəni bilavasitə vətəndaş cəmiyyətinin institutları ilə işləyən qurumdur. Yəni özlüyündə cəmiyyətimizdə yenilikdir. Bu mənada mənə maraqlıdır. Şuranın rəhbəri, hörmətli millət vəkilimiz Azay Quliyevlə 2000-ci ildən QHT Forumu dönəmindən işləməyə başlamışıq. Azay müəllim Azərbaycan ziyalılığını çox yüksək qiymətləndirən, söz sahiblərinin qədrini, qiymətini bilən bir insandır. Çox prinsipial mövqeyi var, millət vəkili olaraq heç nəyə biganə qala bilmir. Hər şeyi məsləhətləşir, ölçüb-biçir, son nəticədə düzgün qərar qəbul edə bilir. Mənə elə gəlir ki, bu, onun çox qiymətli xüsusiyyətlərindəndir.

- Nə verib sizə jurnalistika?

- Mənim jurnalistikadan qazancım Azərbaycan dövlət müstəqilliyinin bərqərar olmasıdır. Təkcə mənim yox, minlərlə mənim kimi jurnalistin, yazıçının, vətəndaşın. Bu işdə mənim az-çox xidmətim olub və mən buna görə özümü xoşbəxt sayıram. Mənim jurnalistikada yeganə qazancım budur. O şeyləri etmişəm ki, o zaman onları məndən başqa heç kim etmirdi və eləyə də bilməzdi. Mən bunları etmişəm, buna görə də özümü xoşbəxt sayıram.

- Maddi baxımdan necə?

- Maddi baxımdan heç nə. Yazıçı olaraq 80-ci illərin sonlarında Yazıçılar Birliyindən bir ev almışdım.

Firdovsi Fərzəliyev

Şərq.-2011.-9 fevral.-S.7.