Xanəndələrin atası

Cabbar Qaryağdıoğlu Azərbaycan musiqi folklorunun ensiklopediyasıdır

Yaradıcılığı..

Ömrünün 60 ilini xalqdan öyrəndiyi və topladığı 500-dən artıq mahnını işləyib Azərbaycanın xanəndəlik sənətini yaratmağa həsr etmiş müğənni Zaqafqaziyada ən yaxşı xalq ifaçısı şöhrətini qazanmışdı.

Cabbar Qaryağdıoğlunu Azərbaycan xalq musiqisinin canlı tarixi, ensiklopediyası adlandırırdılar. Onun oxuduğu muğam və xalq mahnıları indi də Azərbaycanın musiqi xəzinəsinin ən qiymətli inciləridir. Şərqin vokal sənəti tarixində, geniş xalq kütlələri arasında Cabbar Qaryağdıoğlu ilə müqayisə edilə biləcək ikinci bir müğənni yoxdur. Onun adı dünya vokal sənətinin bir sıra görkəmli sənətkarlarının adları ilə yanaşı çəkilir.

Cabbar Qaryağdıoğlunun səsi güclü dramatik-tenor tipli səs idi. O, bu güclü və əzəmətli səsi ilə son dərəcə lirik-minor ruhlu muğam sayılan "Segah"ı olduqca həzin və yumşaq, eyni zamanda, yanıqlı səsləndirməklə adamda elə təsəvvür yaradırdı ki, muğamı dramatik tenor yox, lirik tenor oxuyur. Onun köhnə qrammofon vallarını səsləndirdikdə adam o dəqiqə hiss edir ki, belə bir qüdrətli səs, temperamentli üsullar, müxtəlif formalı çətin zəngulələr vuran yalnız Cabbar Qaryağdıoğlu ola bilər. O, major muğamları oxumaqda da mahir idi. Vokal ustalığı ilə nəinki dinləyicini heyran qoyur, eyni zamanda təsiredici ifaçılıq məharəti ilə dinləyicini fikrindən ayırır, kədərini, qəmini unutdururdu.

Bakıda 1902-ci ildə Hacı Zeynalabdin Tağıyev Teatrında verdiyi "Şərq konserti" Cabbar Qaryağdıoğlunu daha da şöhrətləndirmiş, onun adı eldən-elə, dildən-dilə düşmüşdür.

Böyük sənətkar 1905-ci ildə tarzən Pirimov və kamançaçalan Oqenazaşvili ilə trio yaratmış, 1906-1912-ci illərdə "Qrammofon", "Sport-rekord" və "Ekstrofon" səhmdar cəmiyyətlərinin dəvəti ilə Kiyev, Moskva və Varşava şəhərlərində səsini vallara yazdırmışdır.

1965-ci ildə Moskvada nəşr olunmuş "Pesnya i muzıka Azerbaydjana" kitabında deyilir ki, Cabbar Qaryağdıoğlu 1906-cı ildə Varşavada konsert verib. Bu konsertdən toplanan pul vəsaiti Zaqafqaziya müsəlman tələbələrinə paylanıb. Bu müdrik xanəndə xeyriyyəçi kimi də tanınırdı.

Cabbar Qaryağdıoğludan əvvəlki klassik xanəndələr - Şahqulu, Mirzə Hüseyn, Hacı Hüsü, Məşədi İsi, Səttar, Mirzə Məhəmmədhəsən, Bülbülcan və başqaları musiqi sahəsində böyük xidmətlər göstərmişlər. Ancaq Qaryağdıoğlu xalq musiqisini dərindən mənimsəyib xalqa sevdirməkdə xüsusi məharət nümayiş etdirmişdir.

O, yaradıcı sənətkar idi. Bir muğamı 2-3 saat, bəzən isə böyük məclislərdə 4 saat belə oxuyardı.

Musiqi mütəxəssisləri deyirlər ki, "Mənsuriyyə", "Mahur" və "Heyratı"nı Cabbar əmi kimi ifa edən ikinci xanəndə olmayıb. Xanəndənin ifaçılığı "Heyratı" muğamında yüksək qiymətləndirilmişdir. Xanəndə "Heyratı"nı qrammofon valına 1906-cı ildə yazdırmışdır. Eyni zamanda onun ifasında olan "Ovşarı" muğamı da yüksək ifaçılıq məharətindən və onun səsinin qeyri-adi gücündən xəbər verir. Təsadüfi deyildir ki, Cabbar Qaryağdıoğludan sonra bu günə qədər bu muğamı hələ heç kəs oxumağa cürət etməmişdir.

Onu "Şərq musiqisinin peyğəmbəri" adlandırırdılar.

Farsdilli şeirlərlə muğam melodiyalarının ifa edilməsinə son qoyması...

XX yüzilin əvvəllərinədək Azərbaycan xanəndələri farsdilli şeirlərlə muğam melodiyalarını ifa etmək ənənəsinə riayət edirdilər. Bu ənənəyə görkəmli Azərbaycan xanəndəsi Cabbar Qaryağdıoğlu son qoydu. Onunla başlayaraq, muğamların Azərbaycan dilində ifası Azərbaycanda, eləcə də Azərbaycan muğamlarının çox geniş populyarlığa malik olduğu bütün Cənubi Qafqazda ənənəyə çevrildi. Nizaminin, Füzulinin, Zakirin, Vaqifin, Seyid Əzimin, Natəvanın şeirlərindən istifadə edərək, buna qədər ifa olunan fars təsnifləri əvəzinə, Azərbaycan dilində təsniflər oxumağa başlayır.

Opera səhnəmizin ilk aktyoru kimi...

Azərbaycanda opera sənətinin meydana gəlməsində də onun rolu böyükdür. Opera səhnəmizin ilk aktyoru məhz Cabbar Qaryağdıoğlu olmuşdur. Şuşada 1906-ci ildə "Leyli və Məcnun" tamaşasını səhnəyə qoyublarmış. Məcnun rolunu da Cabbar Qaryağdıoğlu oynayırmış. Deyilənlərə görə, o, başına quş yuvası qoyubmuş. Yuvanın içində bülbül varmış. Cabbar Qaryağdıoğlu Leylinin qəbri üstündə hönkürəndə bülbül uçub gedib.

Müəllim kimi fəaliyyəti...

Bu müdrik xanəndə xeyriyyəçi kimi də tanınırdı.

O, Bakıda Mərdəkan qəsəbəsində Yesenin və Şalyapinlə görüşmüşdü. Aralarında müəyyən söhbət də olmuşdu. Cabbar Qaryağdıoğlunun zil və məlahətli səsi, geniş səs diapazonu onları heyrətə salmışdı.

Elə bu hadisədən sonra da ona musiqinin peyğəmbəri deyirmişlər.

Cabbar Qaryağdıoğlunun tələbələrindən Xan Şuşinski həmişə fərəhlə qeyd edərdi ki, xanəndə olmağım üçün unudulmaz müəllimim Cabbar Qaryağdıoğluna minnətdaram. Seyid Şuşinski, Bülbül, Zülfü Adıgözəlov, Xan Şuşinski, Cahan Talışinskaya, Yavər Kələntərli, Mütəllim Mütəllimov kimi görkəmli muğam ustaları məhz Cabbar Qaryağdıoğlunun tələbələri olmuşlar.

"Bakinski raboçi" qəzetinin 27 mart 1938-ci il tarixli sayında yazılıb: "Bizim xanəndələrin atası, respublikanın xalq artisti Cabbar Qaryağdıoğlu xalq xanəndələrinin musiqi yaddaşının nə qədər zəngin olduğuna canlı misaldır. Cabbar Qaryağdıoğlu Azərbaycan musiqi folklorunun canlı ensiklopediyasıdır. O, 500-ə qədər müxtəlif mahnı və musiqi variasiyalarını yadda saxlamışdır".

Cabbar Qaryağdıoğlu vaxtilə Elmi Kabinetə 220 mahnı və təsnifin həm mətnini, həm də musiqisini təhvil vermişdir. Buna görə də Üzeyir bəy o vaxt onu Konservatoriyaya çağırıb ki, zəhməthaqqı olaraq 10 min manat qonorar versin. Cabbar əmi bu təklifdən bərk inciyib, onu sakitləşdirmək istəyən Müslüm Maqomayevə belə deyib: "Bu qoca vaxtımda xalqın malını oğurlaya bilmərəm. 60 il müddətində 500-ə qədər mahnı toplamışam. Xoşbəxtəm ki, onun 300-ə qədərini sizin köməyinizlə yazdırdıq. Mən bunu gələcək nəsillərin xeyrinə edirəm".

Şair və bəstəkar kimi fəaliyyəti...

Cabbar Qaryağdıoğlunun şairliyi də vardı. Bəstəkar kimi mahnılar da qoşurdu.

O, bir dəfə İrəvanda bir toy məclisində oxuyurmuş. Məclisin qızğın vaxtında toy sahibi, daha doğrusu, qız atası xanəndədən xahiş edir ki, gəlini tərifləyən bir mahnı oxusun. Cabbar əmi də o dəqiqə elə oradaca "İrəvanda xal qalmadı" adlı mahnı bəstələyib oxuyur. Toy sahibi çox razı qalır. Məclis xanəndəni alqışlayır...

Görkəmli sənətkar özünün yazdığı şeir, qəzəl və qoşmalarına, həmçinin başqa şairlərin şeirlərinə 30-dan artıq mahnı bəstələmişdir.

Cabbar Qaryağdıoğlunun böyük sənəti və zəngin səsi dünyanın bir çox bəstəkarlarının, musiqişünas və mədəniyyət xadimlərinin diqqət mərkəzində olmuşdur. Akademik Boris Astafyev, professor Yevgeni Braudo, bəstəkarlardan M.İppolitov, Vladimir Kor Georgixubov, Reynqold Qlier və başqaları Cabbar Qaryağdıoğlu sənətinin vokal ustalığını yüksək qiymətləndirmişlər.

Böyük vəzifə sahibləri və sənətkarlar tərəfindən qiymətləndirilməsi...

Cabbar Qaryağdıoğlu 1935-ci ildə xalq artisti adına layiq görülmüş, bir qədər sonra "Şərəf nişanı" ordeni ilə təltif olunmuşdur.

Cabbar Qaryağdıoğlu sənətini böyük vəzifə sahibləri də yüksək qiymətləndirmiş, onun şəxsiyyətinə hörmətlə yanaşmışlar. Moskvada Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti dekadası keçiriləndə Cabbar Qaryağdıoğlu orada iştirak etmirmiş. O vaxt Stalin nümayəndə heyətindən soruşub ki, "Hanı Qafqazın qoca qartalı?" Bir neçə gün sonra isə onun "Şərəf nişanı" ordeni ilə təltif edilməsi barədə fərman imzalayıb.

Cabbar Qaryağdıoğlu dəfələrlə İran şahlarının, Türkiyə sultanlarının məclislərinə dəvət olunmuş, öz gözəl ifası ilə onları məftun etmişdir.

Mir Cəfər Bağırov tez-tez Cabbar Qaryağdıoğlunu nərd oynamağa dəvət edərmiş.

Görkəmli musiqişünas G.Vinoqradov yazmışdır ki, ümumiyyətlə, Qaryağdıoğlunun yaradıcılığını bilmədən Azərbaycan musiqisinin, muğam və mahnılarının tarixini yazmaq mümkün deyildir.

Unudulmaz sənətkarımız Bülbül Cabbar Qaryağdıoğludan danışarkən onu heç kəslə müqayisə etməməyi tövsiyə edərək deyirdi: "Cabbar bütöv bir dövlətdir, tarixdir".

Görkəmli bəstəkar Fikrət Əmirov Cabbar Qaryağdıoğlunun muğamları əsasında "Kürd-ovşarı" simfonik muğamının bir çox təsniflərini yazmışdır.

Ölümündən qabaq övladlarına müraciəti...

Görkəmli musiqiçi Cabbar Qaryağdıoğlu 1944-cü il aprelin 20-də Bakıda vəfat etmişdir.

Cabbar Qaryağdıoğlu ölümündən bir az əvvəl övladlarına müraciətlə demişdi: "Ay bala, hamımız öləcəyik, qalmayacağıq, insan bu gün var, sabah yoxdur. Sizə bir nəsihətim var, nəbadə mən öləndən sonra məndən ötrü bir dövlət qapısına xahişə gedəsiniz. Əgər mən xalqıma, millətimə bir şey eləmişəmsə, onlar məni də gəlib tapacaq, sizi də".

Ölümündən 65 il keçməsinə baxmayaraq, böyük sənətkar indi də məhəbbətlə xatırlanır, həmişə xoş xatirələrlə yad edilir...

Şərq.- 2011.- 29 mart.- S.11.