Azərbaycanda həmkarlar təşkilatı institutu

Bu institut ictimai münasibətlərdə demokratik prinsiplərin əsas meyara çevrilməsində müstəsna rol oynayır

Sivil dünya dövlətlərinin imicini insan hüquqlarına münasibət və həmin ölkələrdə insan hüquqlarının vəziyyəti müəyyən edir. İnsan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi cəmiyyətdə demokratiyanın təşəkkülü və geniş inkişafı üçün həlledici amil rolunu oynayır. Bu səbəbdən də hüquq və azadlıqların təmin olunması demokratiyanın başlıca dəyərlərindən sayılır.

Demokratiya, inkişaf, insan hüquq və azadlıqlarına hörmət bir-biri ilə üzvi surətdə bağlı olan və bir-birini şərtləndirən amillərdir. İnsan hüquqları müxtəlif iqtisadi və siyasi sistemlərin, ideologiyaların və mədəniyyətlərin mövcud olduğu müasir dünyamızda insanları və cəmiyyətləri birləşdirən, onları insaniləşdirən ən əsas meyardır. Bəşər sivilizasiyasının ən müdrik kəşflərindən sayılan insan hüquqları bu gün hamının anladığı və anlamalı olduğu əvəzsiz nailiyyətdir. İnsan hüquqlarına hörmət, insan hüquqlarının qorunması müasir dünyaya qovuşmağın əsas yoludur.

Demokratik dövlət quruculuğunu özünün başlıca istiqaməti kimi müəyyən edən Azərbaycanda bu dəyərlərin qorunması üçün lazımi addımlar atılır, demokratik dəyərlərin üstün tutulması müasir Azərbaycan dövlətinin əsas prinsiplərindən birini təşkil edir. Sirr deyil ki, ölkəmiz müstəqillik qazandıqdan sonra əsrlərin sınağından çıxmış ümumbəşəri dəyərlərin üstünlüyünü qəbul edərək demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğunu özünün inkişaf yolu seçib. Azərbaycan Respublikasının ümumxalq səsverməsi ilə qəbul olunan Konstitusiyasında insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsi dövlətimizin ali məqsədi kimi bəyan edilib. Azərbaycan dövləti siyasi-hüquqi potensialından tam istifadə etməklə bu məqsədə nail olmaq və müvafiq hüquqi mexanizmlər yaratmaq üçün tədbirlər görüb və bu gün də həmin tədbirlər davam etdirilməkdədir. Konstitusiyada irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əqidəsindən, siyasi və sosial mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər bir insanın hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi qanunvericilik, icra və məhkəmə orqanları qarşısında ümdə vəzifə kimi qoyulub. Ölkədə artıq hüquqa və ədalətə söykənən, vətəndaş cəmiyyətinin və bazar iqtisadiyyatının inkişafına tam zəmanət verən qanunvericilik bazasının əsası qoyulub və onun təkmilləşdirilməsi davam etdirilir. Azərbaycanda ümummilli lider Heydər Əliyevin layiqli davamçısı olan ölkə başçısı İlham Əliyev tərəfindən ardıcıl həyata keçirilən köklü iqtisadi, sosial və hüquqi islahatların təməlində insana qayğı, insan ləyaqətinə hörmət, insan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi dayanır. Ümumiyyətlə, hüquqi dövlətdə insan hüquqları və azadlıqları ən yüksək nemətlərdən sayılır. İnsanın, onun hüquqları və azadlıqlarının ən yüksək nemət kimi tanınması bütövlükdə cəmiyyətin hüquqi müdafiəsinin zəruri əsasını təşkil edir. Bu da öz növbəsində insan və vətəndaşın əsas hüquqları və azadlıqları, onların real təminatları sisteminin təkmilləşdirilməsinə və səmərəli fəaliyyət göstərməsinə şərait yaradır. Hüquqi dövlətin qurulmasının əsasını təşkil edir. Hüquqi dövlətin zəruri şərti və əlaməti kimi dövlət və vətəndaşların qarşılıqlı məsuliyyəti dövlətlə vətəndaş arasındakı münasibətlərdə mənəvi əsasları ifadə edir. Həmin münasibətlərin bərabər və ədalətli qurulmasını şərtləndirir. Vətəndaş öz hərəkətlərinə görə dövlət, qanun və cəmiyyət qarşısında məsuliyyət daşıdığı kimi dövlət, onun təşkilatları və vəzifəli şəxsləri də öz hərəkətlərinə görə cəmiyyət və vətəndaş qarşısında məsuliyyət daşımalıdır. Məlumdur ki, demokratik cəmiyyətdə vətəndaşların dövlət üzərində nəzarətini ictimai təşkilatlar həyata keçirir. Ona görə də demokratik dövlət quruculuğu yolunu seçən ölkələrdə ictimai təşkilatların fəaliyyəti, vətəndaş cəmiyyətinin qurulması vacib amil sayılır. Məhz ictimai təşkilatlar dövlətlə vətəndaş arasında körpü funksiyasını həyata keçirərək ölkənin demokratikləşməsinə, insan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsinə yardımçı olur. Azərbaycanda ictimai təşkilatların yaradılması və fəaliyyəti üçün lazımi şəraitin yaradılması, bu sektorun inkişaf etdirilməsi dövlətin başlıca siyasətidir. Azərbaycan dövləti üçün cəmiyyətdə demokratik prinsiplərin təbliği, insan hüquq və azadlıqlarının təminatı və müdafiəsində qeyri-hökumət təşkilatlarının rolu danılmaz faktora çevrilib. Ayrı-ayrı sahələri əhatə edən ictimai birliklərin fəaliyyəti cəmiyyətdə demokratik prinsiplərin təbliğ olunmasında vətəndaşlarla dövlət arasında xüsusi əlaqə yaradır. İctimai birliklərin fəaliyyəti dövlət siyasətinin icra olunması nəticəsində meydana çıxan problemlərin aradan qaldırılmasında mühüm rol oynayır. Bu mənada Həmkarlar Təşkilatları İnstitutu da ictimai təşkilat kimi çox mühüm funksiya həyata keçirir. Bu gün Azərbaycanda Həmkarlar Təşkilatı İnstitutu ilk növbədə yeni istehsal münasibətlərinin formalaşması, özəl sektorun sosial-iqtisadi sferada aparıcı qüvvəyə çevrilməsi, işçilərlə işəgötürənlər arasındakı münasibətlərin yeni dövrün tələbləri əsasında dəyərləndirilməsini, tərəflərin hüquq və vəzifələrinin qanunvericilik çərçivəsində tənzimlənməsinə ictimai nəzarətin təşkilini təmin edən etibarlı ictimai təsisat funksiyasını həyata keçirir. İctimai münasibətlərdə sivil prinsiplərin əsas meyara çevrilməsində müstəsna rol oynayır. Sirr deyil ki, Müstəqil Azərbaycan Respublikası kimi Azərbaycanda fəaliyyət göstərən həmkarlar təşkilatları da ağır və kəşməkəşli inkişaf yolu keçərək hazırkı inkişaf səviyyəsinə gəlib çıxıb. 1990-1993-cü illərdə Azərbaycanda yaşanan böhran, torpaqlarımızın erməni qəsbkarları tərəfindən işğal olunması Azərbaycanda fəaliyyət göstərən həmkarlar təşkilatlarının fəaliyyətinə də mənfi təsir göstərib. Doğma torpaqlarından didərgin düşmüş qaçqın və məcburi köçkünlərimizin sanatoriya və istirahət mərkəzlərində, tələbə yataqxanalarında yerləşdirilməsi, inflyasiya, iş yerlərinin bağlanması, ağır iqtisadi böhran və s. bu kimi problemlər həmkarlar təşkilatlarının ittifaq üzvləri qarşısındakı öhdəliklərini yerinə yetirməsində ciddi maneələr yaradıb. Bu açınacaqlı vəziyyətin dəyişməsi yalnız 1993-cü ildə ulu öndərimiz Heydər Əliyevin xalqın təkidli tələbi ilə hakimiyyət rəhbərliyinə qayıdışından sonra mümkün oldu. Respublikada bütün infrastrukturun tamamilə dağıdıldığı, ölkədə hərc-mərcliyin, anarxiyanın hökm sürdüyü bir vaxtda xalqının köməyinə gələn xalqın böyük oğlu Heydər Əliyevin yürütdüyü məqsədyönlü siyasət nəticəsində qısa müddət ərzində irimiqyaslı layihələrin icrasına başlanıldı, xarici investorlar ölkəyə cəlb olundu, yeni-yeni müəssisələr fəaliyyətə başladı, minlərlə iş yerləri yaradıldı, Azərbaycanın iqtisadiyyatı yenidən quruldu. Bu inkişaf, tərəqqi tezliklə həmkarlar ittifaqlarının fəaliyyətində də özünü göstərdi. Ümummilli liderin ölkəyə rəhbərlik etdiyi illərdə həmkarlar təşkilatlarının fəaliyyətində ciddi dönüş yarandı. Bu təsisat öz mahiyyəti üzrə fəaliyyət göstərməyə başladı. Həmkarlar təşkilatlarının fəaliyyətində demokratik prinsiplərin geniş tətbiqi həmkarlar təşkilatlarını işçilərlə rəhbərlik arasında yaranan ziddiyyətləri müəssisənin daxilində həll edə bilən özünüidarəetmə sisteminə çevirdi. Həmkarlar ittifaqlarının fəaliyyətində inzibati amirlik metodlarına son qoyuldu, sahə həmkarlar ittifaqlarının səlahiyyətləri özlərinə qaytarıldı. Təşəbbüskarlığa, dünya həmkarlar ittifaqları sisteminə inteqrasiyaya yol açıldı. Ümummilli liderimiz həmkarlar təşkilatlarının fəaliyyəti ilə bağlı qanunvericilik bazasının möhkəmləndirilməsi istiqamətində də misilsiz işlər gördü. Həmkarlar təşkilatlarının inkişafına təkan verən önəmli addımlardan biri 1994-cü ilin 24 fevralında "Həmkarlar ittifaqları haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun imzalanmasından ibarət oldu. Qanun digər peşə sahibləri kimi təhsil işçilərinə də heç bir fərq qoyulmadan öz istəkləri ilə, qabaqcadan icazə almadan könüllü surətdə həmkarlar ittifaqları yaratmaq, həmçinin öz qanuni mənafelərini, əmək, sosial, iqtisadi hüquqlarını müdafiə etmək üçün həmkarlar ittifaqlarına daxil olmaq və həmkarlar ittifaqı fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququ verdi. Həmçinin həmkarlar ittifaqlarının dövlət orqanlarından, müəssisələrdən, siyasi partiyalardan və ictimai birliklərdən asılı olmaması, onlar qarşısında hesabat verməməsi, həmkarlar təşkilatlarının müəssisələrin rəhbərliyindən asılılığının olmaması, qanunvericilikdə bu təsisatın işinə kənar müdaxilələrin yolverilməzliyi ilə bağlı müddəanın öz əksini tapması həmkarlar təşkilatlarının təhsil işçilərinin hüquqlarının qorunması istiqamətində sərbəst fəaliyyət göstərməsinə şərait yaratdı. Qanunun qüvvəyə minməsindən sonra bu təsisat özünün davamlı inkişaf yoluna qədəm qoydu. Hər il əməkhaqlarının artırılması, əhalinin yaşayış səviyyəsinin yüksəlməsi, həmkarlar təşkilatlarının maddi-texniki təminatının yaxşılaşdırılması istiqamətində atılan addımlar tezliklə öz bəhrəsini verdi. Həmkarlar təşkilatları nüfuzlu bir quruma çevrildi. Ümummilli lider Heydər Əliyev mənəvi-siyasi irsinin ən layiqli varisi möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyevin həmkarlar təşkilatlarının fəaliyyətinə verdiyi önəm, dövlətin diqqət və qayğısı bu təsisatın üzərinə düşən vəzifələri layiqincə yerinə yetirməsi imkanlarını daha da genişləndirdi. Bütün bunlardan sonra həmkarlar təşkilatları getdikcə inkişaf edərək bugünki səviyyəyə gəlib çatdı. Bu gün Azərbaycanda ayrı-ayrı sahələr üzrə fəaliyyət göstərən həmkarlar təşkilatları Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasında bir araya gəlir. Respublikamız inkişaf etdikcə həmkarlar ittifaqları da inkişaf edir, öz sıralarını genişləndirərək nüfuz qazanır. Dövlətimiz tərəfindən həmkarlar təşkilatlarının müstəqil fəaliyyət göstərə bilməsi üçün yaradılmış münbit şərait, dövlət rəhbərliyi səviyyəsində bu təsisatın cəmiyyət həyatındakı roluna verilən mühüm önəm, vətəndaşların əmək hüquqları ilə bağlı qanun və qərarların qəbulu zamanı həmkarlar təşkilatlarının rəyinin nəzərə alınması bu təsisatın yeni-yeni uğurlara imza atmasını şərtləndirir. Ölkə iqtisadiyyatında özəl sektorun yerinin və çəkisinin artdığı bir dönəmdə həmkarlar ittifaqları əmək prosesinə cəlb olunmuş vətəndaşların iş şəraitinin yaxşılaşdırılması, sosial problemlərinin həlli və əmək hüquqlarının təmin olunması üçün ardıcıl və məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirir. Müstəqil dövlətimizin dünyaya inteqrasiya olunmasından yararlanan sahə həmkarlar təşkilatları Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının əməkdaşlıq etdiyi nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların imkanlarından bəhrələnərək əməyin təşkili və sosial problemlərin həlli sahəsində qabaqcıl dünya təcrübəsini öyrənir və ölkəmizdə tətbiq edir. Beləliklə də Həmkarlar İttifaqları İnstitutu ictimai təsisat olaraq üzərinə düşən vəzifələrin öhdəsindən layiqincə gəlir. Ölkədə həmkarlar təşkilatlarının fəaliyyətinin hazırkı səviyyəsi həm də Azərbaycanda demokratik prinsiplərin, insan hüquq və azadlıqlarının qorunmasının diqqət mərkəzində dayandığını, ictimai təşkilatların fəaliyyətinə göstərilən diqqət və qayğının yüksək səviyyədə olduğunu göstərir.

Anar Bayramoğlu

Şərq.- 2011.- 22 noyabr.- S. 12