Azərbaycanda İKT-nin inkişafı və informasiya təhlükəsizliyinin təminatı

İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı sahəsində əsas hədəflər məlumdur

Azərbaycanda informasiya-kommunikasiya texnologiyaları son illər özünün yüksək inkişaf mərhələsinə çatmışdır. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi dövlət siyasətinin bir hissəsi kimi həyata keçirilir. Bunu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2011-ci ilin doqquz ayının sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına həsr olunmuş iclasdakı nitqində də bildirmişdir:

"Azərbaycanda bütünlükdə informasiya-kommunikasiya sektoru çox uğurla inkişaf edir. Elektron hökumətin yaradılması ilə bağlı konkret təkliflər var. Beynəlxalq maliyyə qurumları da bu sahədə uğurlarımızı qeyd edirlər. Azərbaycanda indi genişzolaqlı internet geniş şəkildə tətbiq edilir. İnternet istifadəçilərinin sayı 50 faizdən yuxarıdır. Bu, çox sevindirici haldır, nə qədər çox olsa, o qədər yaxşıdır. İKT ilə bağlı bütün başqa məsələlər həllini tapmaqdadır. Gələn il süni telekommunikasiya peykimiz orbitə çıxarılacaq.

Bu, sadəcə, birinci addım olacaq. Ondan sonra ikinci, bəlkə də üçüncü peykin buraxılması da olmalıdır. Yəni bu sahə inkişaf edir və ölkəmizin müasirləşməsinə xidmət göstərir. Sirr deyil ki, bundan sonrakı dövrdə dünyada elmi-texniki tərəqqi daha çox İKT sektoru ilə bağlı olacaq. Biz həm qabaqcıl texnologiyaları tətbiq etməliyik, həm də peşəkar kadrları hazırlamalıyıq".

Göründüyü kimi ölkə başçısı informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı sahəsində əsas hədəfləri müəyyənləşdirmişdir.

İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının həyatın bütün sahələrində tətbiqi üçün hüquqi baza formalaşmışdır. İKT-nin tətbiqini həyata keçirmək üçün müxtəlif dövlət proqramları qəbul edilib. Birincisi, "elektron Azərbaycan" proqramıdır.

Əlavə olaraq, son zamanlar, "elektron dövlətin" formalaşması üçün çox mühüm işlər görülür, yəni hakimiyyət orqanlarına bilavasitə tapşırıqlar verilib ki, onlar öz fəaliyyətlərində vətəndaşlara xidmətləri artıq onlayn formada həyata keçirsinlər.

Azərbaycan dövlət orqanlarının elektron xidmətlər göstərməsinin təşkili sahəsində bəzi tədbirlər haqqında 23 may 2011-ci il tarixli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanına uyğun olaraq, daxili işlər orqanları tərəfindən əhaliyə elektron xidmətlərin göstərilməsinin təşkili üzrə əhəmiyyətli işlər görülmüşdür.

Artıq Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi bu istiqamətdə əlaqələndirici qurum kimi işlərə rəhbərlik edir.

Bu yaxınlarda Vergilər Nazirliyi, Dövlət Gömrük Komitəsi və digər qurumlar artıq vətəndaşlara elektron xidmətləri göstərməyə başlayıb.

Digər tərəfdən, insanlarda informasiya texnologiyalarına aid biliklərin, vərdişlərin formalaşması üçün müxtəlif layihələr, tədbirlər həyata keçirilir.

Yaxın vaxtlarda Azərbaycanda vətəndaşlara internet vasitəsilə şəxsiyyət vəsiqəsi, ümumvətəndaş pasportu, müxtəlif xarakterli arayışlar, xüsusi icazə və lisenziyalar almaq və s. imkanları yaradan sistem istifadəyə veriləcək.

Təhsil sisteminin informasiyalaşdırması ilə bağlı da bir sıra mühüm proqramlar qəbul edilib. "Elektron məktəb" layihəsinin tətbiq olunması barədə Azərbaycan Respublikası təhsil naziri əmr imzalayıb (05.10.2009-cu il). Bu əmrə müvafiq olaraq ölkəmizdə elektron məktəbin nümunəvi modeli təsdiq edilib. Elektron məktəb modeli təhsil müəssisəsinin vahid informasiya mühitinin yaradılmasını nəzərdə tutur. Layihənin icrası üçün 20 pilot məktəb seçilib. Məktəblər bütün zəruri avadanlıqlar və proqram təminatı ilə təchiz edilib. Həmin məktəblərdə yüksək sürətli fiberoptik internet və internet bağlantılarının olması təmin edilib.

Elektron dövlət necə olmalıdır?

Azərbaycanda İKT-nin inkişaf mərhələlərinə toxunan Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun direktoru Rasim Əliquliyev bildirib ki, Azərbaycanda bütün istiqamətlər üzrə informasiya cəmiyyəti qurulub:

- Biometrik texnologiyalarla bağlı Azərbaycanda müəyyən işlər görülüb, artıq yeni nəsil sənədlərə keçid baş tutub. Çip biometrik məlumatları özündə daşıyan yeni nəsil pasportların, şəxsiyyət vəsiqələrinin və digər sənədlərin hazırlanması ilə bağlı işlər aparılır. Azərbaycanda ümumiyyətlə müxtəlif reyestrlər yaradılır, yəni ki, hər bir dövlət orqanı öz fəaliyyətində olan informasiya resurslarının artıq reyestrlərə toplayır. Orada vətəndaşlarla, müxtəlif dövlət təşkilatları ilə, daşınmaz əmlakla bağlı çoxlu reyestrlər yaradırlar ki, onların hamısı "Elektron dövlətin" əsasını təşkil edir.

Elektron dövlətinin əsasını elektron məkan təşkil edir. Elektron məkan ilə bağlı müxtəlif təyinatlı elektron xətlərin yaradılması, elektron xətlərin üzərində Azərbaycan respublikasında olan müxtəlif obyektlərin, daşınmaz obyektlərin əks olunması və bunun üzərində ayrı-ayrı hakimiyyət orqanları özlərinə mənsub olanları həyata keçirmək üçün həmin elektron reyestrdən istifadə edilməsilə bağlı müəyyən işlər aparır.

Ölkəmizdə elektron dövlətin qurulması sistemli yanaşma əsasında, xarici dövlətlərin təcrübəsini öyrənməklə, Avropa Şurası və digər qurumların tövsiyələrini əsas götürməklə beynəlxalq dəyərlərə söykənir

R.Əliquliyevin fikrincə, bütün dünyadakı azərbaycanlılar üçün ümumi, ortaq informasiya mühiti formalaşmalıdır:

- İlk əvvəl isə dünya azərbaycanlılarının gənc nəslinin formalaşması üçün Təhsil Nazirliyi sistemində olan dərsliklərin elektron versiyalarından ibarət "Virtual Azərbaycan Orta Məktəbi" yaradılmalıdır". Müxtəlif ölkələrdə yaşayan azərbaycanlıların böyük əksəriyyəti övladlarının Azərbaycan dilində təhsil almasını arzulayır. Həmin problemin daha çevik həlli yolu isə "Virtual Azərbaycan Orta Məktəbi"nin yaradılmasıdır. Bu mütərəqqi ideyanın gerçəkləşdirilməsi zamandan, məkandan, siyasi şəraitdən asılı olmadan dünyanın istənilən nöqtəsində məskunlaşmış azərbaycanlılara ana dilində yazıb-oxumaq, ölkənin ədəbiyyatı, tarixi, coğrafiyası, mədəniyyəti ilə yaxından tanış olmaq imkanı yaradar.

İnformasiya təhlükəsizliyinin təminatı

Azərbaycanda fərdi məlumatların qorunması ilə bağlı qanun qəbul edilib. Bu, o deməkdir ki, ayrı-ayrı informasiya sistemlərində insanların həyatı ilə bağlı informasiyanın qorunması Azərbaycan Konstitusiyası ilə təmin olunur. Bundan başqa, informasiya azadlığının təmin olunması ilə bağlı ölkəmizdə müəyyən işlər aparılıb. Qurulan informasiya cəmiyyətinin təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün ölkəmizdə müəyyən işlər həyata keçirilir.

Unutmamalıyıq ki, Azərbaycan torpaqlarının 20 faizi Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən hələ də işğal altında saxlanılır və ölkəmiz faktiki müharibə şəraitindədir. Belə bir dönəmdə informasiya təhlükəsizliyi məsələlərində daha ehtiyatlı olmalıyıq. Real məkandan fərqli olaraq virtual məkanda aparılan informasiya mübarizəsi, hücumu, müdafiəsi kimi məsələlər başqa şəkildə həll olunur. Ona görə də Azərbaycanın maraqları virtual məkanda bəzi ölkələr və dövlətlər tərəfindən təhlükə altına alınır.

Xüsusən də Ermənistan Azərbaycana qarşı informasiya müharibəsində fəal iştirak edir. Bu hal hər zaman müşahidə edilir.

Buna qarşı tədbirlər görülməli, virtual məkanda Azərbaycana qarşı hücumların qarşısı alınmalıdır. Azərbaycanın həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması üçün virtual məkanın imkanlarından geniş istifadə edilməlidir. Bu işi dünyanın harasında yaşamasından asılı olmayaraq hər bir azərbaycanlı özünün müqəddəs borcu bilməli və bu vəzifənin icrasına çalışmalıdır. Bunun üçün əlimizdə kifayət qədər imkanlar vardır. Bu iş bizdən fövqəladə bir güc də tələb etmir. Sadəcə, Azərbaycan həqiqətlərini sosial şəbəkələrdə bir-iki cümlə olsa da ifadə edə bilər.

İTİ-nin direktoru Rasim Əliquliyev qeyd edib ki, ümumiyyətlə, beynəlxalq səviyyədə internet mühitində kibercinayətkarlığa qarşı mübarizə aparmağın özü artıq müəyyən bir problem yaradıb. Bu problem dünyanın aparıcı ölkələri üçün də realdır. NATO tərəfindən kibercinayətkarlığa qarşı, ümumiyyətlə, kiberməkanda təhlükəsizliyin təmin olunması ilə bağlı müvafiq qərarlar qəbul olunub. Bu ilin may ayında Bakıda NATO-nun təşəbbüsü ilə keçirilmiş tədbirdə cəmiyyətdə, dövlətdə informasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması, onlara qarşı tədbirlərin görülməsi, ölkələrin əl-ələ verib bu tədbirlərdə yaxından iştirakının vacibliyi vurğulanmışdı: "Eyni zamanda, BMT və onun müvafiq qurumları, Avropada fəaliyyət göstərən qurumlar tərəfindən kibercinayətkarlığa qarşı mübarizə aparmaq üçün müəyyən işlər görülür. Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqı dünyada qlobal informasiya təhlükəsizliyi proqramı işlənməsi üçün bu istiqamətdə işlər aparır. Bundan başqa, Avropa Şurası tərəfindən kibercinayətkarlığa qarşı mübarizə üzrə komissiya fəaliyyət göstərir və Azərbaycan da həmin komissiyaya qoşulub. Ölkəmizdə informasiya texnologiyalarının inkişaf etməsi və onun təhlükəsizliyinin təmin olunması, yaranan ayrı-ayrı mənfi təzahürlərə qarşı mübarizə aparması Avropa səviyyəsində, beynəlxalq səviyyədə qəbul olunur. İnformasiya təhlükəsizliyi standartlarının Azərbaycana gətirilməsi, onların Azərbaycanda milli standartlar kimi qəbul edilməsi, ölkədə beynəlxalq hüquqi sənədlərə və qəbul edilən hüquqi mexanizmlərə əsaslanan bir informasiya cəmiyyətinin qurulması Azərbaycan dövlətinin əsas hədəflərindən biridir. Ölkəmizdə formalaşan bu işlərin hamısı tamamilə Azərbaycan vətəndaşlarının maraqlarına cavab verir. İnsan hüquqlarını bir nömrəli vəzifə kimi qarşıya hədəf qoyub və hamı bilməlidir ki, virtual məkanda fəaliyyət göstəririksə, belə təhlükələr hər an baş verə bilər və biz buna hazır olmalıyıq. Heç bir ölkə, heç bir insan, heç bir vətəndaş bu təhlükələrdən sığortalanmayıb. Belə mənfi təzahürlərin qarşısının alınması məqsədilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının AzScienceNet kompyuter şəbəkəsinin CERT komandası formalaşıb, Avropanın müəyyən qurumları tərəfindən sertifikatlaşdırılıb, akkreditasiya olunub. Azərbaycanda bir kompyuter şəbəkəsi mühitində baş verə biləcək insidentlərə qarşı mübarizə aparmaq üçün komanda formalaşdırmışıq və bunun çox güclü imkanları var".

Son olaraq qeyd etməliyik ki, Azərbaycanda aparılan bu işlərin nəticəsi olaraq beynəlxalq qurumlar tərəfindən bu işlər yüksək qiymətləndirilir.

BMT hesabatlarında, Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının illik hesabatlarında, Davos iqtisadi forumun sənədlərində Azərbaycan layiqli yer tutur və bunun da əsas müsbət məqamı Azərbaycanın çox yüksək sürətlə həmin reytinq cədvəllərində vəziyyətini yaxşılaşdırmasıdır. Ona görə də Azərbaycan bu gün regionda informasiya texnologiyası sahəsində aparıcı ölkəyə çevrilir.

Məlahət Rzayeva

Şərq.- 2011.- 30 noyabr.- S. 12.