"Qardaş qayğısı"

Akif Aşırlı

(davamı)

Tiflis mətbuatında və dünyaya yayılan bir sıra mətbuat orqanlarında Azərbaycan türklərinin mənfi obrazının yaradılmasını ustalıqla həyata keçirməyə çalışan ermənilər 15 sentyabr Bakının azad olunması döyüşlərini xatırlayır, 31 mart soyqırımını isə unutdurmağa səy göstərirdilər. Azərbaycan türklərinin mədəni millət saymadıqları üçün dövlətə sahib olmalarını "faciə" hesab edən bədxahların istəklərinə baxmayaraq, Azərbaycan ziyalıları bu düşmən təxribatlarına layiqincə cavab verirdilər.

Mirzə Bala Məhəmmədzadənin qəzetdə çap etdirdiyi "Azəri türkləri" məqaləsini bu baxımdan düşmənlərə ən tutarlı elmi, siyasi cavab saymaq olar. Tiflisdə anti-azərbaycan yönlü qəzetlərin nəşrini diqqətə gətirən M.B.Məhəmmədzadə yazır: "Azərbaycan türklərinə vəhşi, yırtıcı, quldur, irticaiyyun və qara qüvvə adlarına insaniyyətpərvər "Borba"larda, "Bayraq"larda görünürdü. Azəri türklərinin öz ana yurdları uğrunda tökdükləri qan, atdıqları güllə insaniyyətpərvər tiflislilərə sanki zəhərli bir ox kimi batırdı".

Müəllifin adını çəkdiyi "Borba" və "Bayraq" qəzetləri Tiflisdə nəşr olunur, Azərbaycan istiqlaliyyətinə müsbət yanaşmır, xalqımız barəsində mənfi rəy formalaşdırırdılar.

M.B.Məhəmmədzadə Azərbaycanın bütövlüyü uğrunda döyüşlərdə qan töküb şəhid olan Azərbaycan türklərini istiqlaliyyət qurbanları kimi şərəfli ömür sürmələrini, heç bir millətə qarşı nifrət etmədiklərini yazaraq bildirir ki, Tiflis mətbuatının proseslərə düzgün qiymət verməməsi erməni siyasətinin nəticəsidir: "Bakı hadisəsi bitmiş və aylar geridə qalmış olduğuna baxmayaraq qonşular onu unutmamış, bütün dünya millətlərinə bunu bildirmək, azəri türklərin vəhşi və yaşamağa layiq olmadıqlarını sübuta çalışıyorlar. Məncə, iki millət arasında olan mübahisə və toqquşma bir millətin layiq olmadığını göstərməz".

Erməni daşnaklarının 31 martda azərbaycanlılara qarşı törətdikləri qətliam məhkəməyə çıxarılsa, bu qanlı olaylarla yanaşı, ermənilərin Qars, Ərdəhan, Ərzurum, Anadolu, Urmiya və Səlmasda törətdikləri qırğınların da məhkəməyə təqdim olunacağını bildirən M.B.Məhəmmədzadə yazırdı: "Onlar da əl atılanda 1905 faciəsi daha o yana, Nikolay arxivləri meydana gələcək və bu avtoriyetlər içində bir yandan Avropa diplomatiyasını, o biri yandan da erməni daşnak firqəsi öz qırx sənəlik tarixi ilə başlarını qanlar arasından qaldırıb ən müqtədir diplomatı belə şaşıracaqdır".

Özünü "mədəni millətlərin" sırasında hesab edənlərə qarşı Azərbaycan türklərinin milli-mənəvi dəyərlərə, kimliyə və mədəniyyətə sahib olduğunu faktlarla sübuta yetirən müəllif xalqımızı "mövhumatçı", "məzhəb ayrılığından" doğan ixtilaflarla məşğul olan xüsusi bir kəsim adlandıranların əsassız iddialarına sahib olduqlarını göstərirdi: "Məzhəb məsələsini aradan götürən, ruhanilər ilə mübarizə edən, qadınları həyati-ictimaiyyətə soxan birinci azərilər olmuşdur. Hələ o yana getmişlərdir. Mədəniyyəti tez və asan alıb öyrənmək üçün hər millətə sadə və dövlətli dil, möhkəm ədəbiyyat, asan hürufat və yazı lazımdır. Azəri türkləri bu barədə çalışmış və hənuz birinci dramaturq Mirzə Fətəli Axundov bu fikrilə böyük səfərlər etmişdir".

Əgər imkan verilsəydi, Azərbaycan türklərinin yaratdığı cümhuriyyətinin Şərqin ikinci Yaponiyası ola bilməsi imkanlarını xatırlayan müəllif qeyd edir ki, bunun üçün bütün siyasi, iqtisadi imkanlar mövcuddur.

1918-ci ilin martından sentyabrın 15-dək bir müddətdə Zaqafqaziyanın tarixinin qanlı səhifələrini vərəqləyən Binəva ləqəbli müəllif bu tarixdə müsəlmanların faciələrini faktlarla qələmə alır. Müəllif müsəlman məxluqları üçün bu dönəmi qanlı günlər adlandırır: "Bu günlərdə minlərlə müsəlman külfətləri sahibsiz qalmışlar. Bir İrəvan quberniyasında 42 kənd viran olub, əhalisi tərki-vətən olmuşdur. Biçarə şamaxılılar qışı öz isticə ocaqlarını buraxıb yağış-yağmurun altında bu səhraları ata-oğlunu, ana-qızını gözlərinin yaşını tökə-tökə axtarırlardı".

Müəllif erməni-bolşevik hərbi birləşmələrinin Şamaxıda günahsız insanları necə qətlə yetirdiklərini, qız uşaqlarının izzəti-namusuna necə toxunduqlarını xatırlayır və bu vəhşiliyi törədənləri "erməni bandaları" adlandırır: "Xunxar erməni bandaları müsəlmanların izzəti-namusuna toxunub 12 yaşında qız uşaqlarını dizlərinin üstünə mindirib keyfləndirib namusuna təcavüz etdikdə təsəliyyat olurlardı".

Sözlə ifadə etməkdə çətinlik çəkdiyimiz bu cür vəhşilikləri törədən erməni daşnaklarının Şamaxıda 400 qocanı məscidə yığaraq xəncərlə doğraması da tükürpədici faktlardan biridir: "Erməni bandaları daha islamlara nə etmədilər? Erməni bandaları Şamaxıda islamların müqəddəs məscidlərinə kimi yandırıb məhv etmişlər. Bir böyük minillik Şamaxıdan imdi bu saətlikdən ancaq bir məzarıstana bənzər yanmış uçuq xərabələr taparsınız".

Binəva ləqəbli müəllif ermənilərin Şamaxıya hücumu zamanı böyük ədib Abbas Səhhətin həyatını itirdiyi faktını da dilə gətirir: "İslam aləmi Abbas Səhhət kimi böyük bir ədibi bu bandalara qurban vermişdir. Bununla böylə bir neçə doxturlar, cavan-qoca alimlər qətl olunmuşlar".

Bütün bu tökülən nahaq qanların cavabını sormaq üçün üzünü millətə tutan müəllif yazır: "Bəsdir, nə vəqtə qədər yatıb dalda, arxada qalacaqsan, ey yazıq millət? Nahaq yerə ölən sən, xainlərin gülləsinə düçar olan sən, başımız qalıb ayaqlar altında, tapdalanan sən. Bu gün də genə müqəssir olan sən".

"Qardaş qayğısı"nın rusca nəşr olunan 2 səhifəsi də Azərbaycan türkcəsindəki məqalələrdəki faktlar sadalanır, Tiflis mətbuatının hadisələrə birtərəfli münasibəti pislənilir. 15 sentyabr hadisələrinə münasibətdə "provakasiya" xarakterli məqalələr dərc edən Tiflis qəzetlərinin müəlliflərinə 1918-ci il 31 martında ermənilərin Azərbaycan türklərinə qarşı törətdikləri kütləvi qırğın faktları xatırladılır: "Şərqi Zaqafqaziyada gürcülər üçün Tiflis nə dərəcədə əhəmiyyət daşıyırsa, müsəlmanlar üçün Bakı da o qədər mühümdür".

Andronikin İrəvanda, Şuşada, Qarsda, Ərdəhanda müsəlmanlara qarşı törətdiyi kütləvi qətlləri, amansız davranışları diqqətə gətirən yazıda müəllif 31 martda Bakıda 10 minlərlə silahsız müsəlmanın qətlinə Tiflis mətbuatının, siyasətçilərinin niyə susduqlarını sual edir.

"Qardaş qayğısı"nda dərc olunan digər yazılarda da 31 mart soyqırımının ayrı-ayrı detallarına aydınlıq gətirilir, müləliflər tarixşünaslığımıza bu günə qədər bəlli olmayan faktları sadalayırlar.

Azərbaycan xalqının başına gətirilən bu qanlı faciənin öyrənilməsi, qəzetdəki faktların elmi araşdırmaya gətirilməsi üçün "Qardaş qayğısı" qəzeti tarixçilərimiz üçün yeni bir mənbəədir.

Şərq.- 2011.- 22 yanvar.- S. 5.