Ünvanlı sosial yardımlar məsələsi debata çıxarıldı

MÖVZU: "Qaçqın və məcburi köçkünlərin, əhalinin sosial cəhətdən qayğıya ehtiyacı olan təbəqələrinin problemlərinin həlli ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlərin işıqlandırılması"

Natiq Cəfərli: "Ünvanlı sosial yardımı almaq üçün aparılan sənədləşmə prosesi hər hansı bir kriteriyalara uyğun olaraq təşkil olunmur"

Səadət Bənənyarlı: "İmkanlı bir ailənin yaşlı üzvünə müavinət ayırırlar, amma doğrudan da ehtiyacı olan insanlar sosial yardımdan kənarda qalır"

Anar İsayev: "Ünvanlı sosial yardım məsələsi ilə bağlı suallara bizim qurum cavabdeh deyil"

Dünən "Caspian Plaza"da "Æurnalistlər Ekstremal Şəraitdə" İctimai Birliyinin təşkilatçılığı ilə "Ünvanlı sosial yardımlar xidməti sahəsindəki problemlər" mövzusunda teledebat formatında tədbir keçirilib. Tədbirdə iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli, tanınmış hüquq müdafiəçisi Səadət Bənənyarlı, Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun əməkdaşı Anar İsayev, müxtəlif vətəndaş cəmiyyətləri və media nümayəndələri iştirak ediblər. Qeyd edək ki, tədbirə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyindən nümayəndə dəvət olunsa da, nazirlikdən debata gələn olmayıb.

Bu isə ünvanlı yardım məsələsində jurnalistlərin bir çox suallarının cavabsız qalmasına səbəb oldu. Söhbət daha çox sosial təminat sahəsindəki mövcud problemlərdən, təqaüdlərdən, özəl pensiya fondlarında və s. bu kimi mövzulardan getdi.

Teledebatı giriş sözü ilə təşəbbüskar birliyin rəhbəri Firuzə Əsədullayeva açdı. O və digər təşkilatçılar həyata keçirdikləri layihədən və tədbirin mövzusundan qısaca danışdılar: "Teledebatımızın bugünkü mövzusu ünvanlı sosial yardım sahəsindəki ümumi problemlərdən ibarətdir. Mövzu ətrafında müzakirələr debat formatında keçiriləcək. Əsas məqsədimiz bu sahədəki ciddi problemləri araşdırmaq və onların aradan qaldırılması ilə bağlı təklifləri müzakirə etməkdir. Nəzərinizə çatdırım ki, burada müzakirə olunan təkliflər sistemli hala salınaraq həm donor təşkilatlara, həm də aidiyyəti qurumlara təqdim olunacaq. Mövzumuz çox aktualdır. Bilirsiz ki, əhalinin sosial təminatla bağlı fəaliyyət göstərən aidiyyəti orqanlardan, onların işindən kifayət qədər ciddi narazılıqları var. Tədbiri təşkil etməkdə məqsədimiz sadəcə problemlərin niyə yarandığını öyrənmək deyil, eyni zamanda problemləri necə aradan qaldırmaq olar, onları araşdırmaqdır. Yəni çıxış yolları üçün konkret nəticəyə gəlmək lazımdır".

Daha sonra çıxış üçün söz iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərliyə verildi. İqtisadçı sözügedən sahədəki ciddi problemlərdən danışdı: "Öncə təşkilatçılara çox ciddi və aktual məsələylə əlaqədar ardıcıl olaraq debatlar keçirdikləri üçün təşəkkür edirəm. Qeyd olunduğu kimi, bu cür tədbirlərin məramı odur ki, sonda bir təkliflər paketi hazırlansın və təqdim olunsun. Ümid edək ki, əlaqədar orqanlar bunlardan bir nəticə çıxardıb işlərində müəyyən dərəcədə müsbət çevriliş edəcəklər. Amma təəssüf olsun ki, buna o qədər də inanmaq olmur. Çünki məsələyə münasibət göz qabağındadır. Ünvanlı sosial yardımla birbaşa məşğul olan nazirlikdən nümayəndələr belə debatlarda çox az-az iştirak edir və ya ümumiyyətlə heç iştirak etmir. Bu davranış vətəndaş cəmiyyətinə verilən qiymətdir. Üzücü haldır. Keçən dəfəki tədbirlərdə də problemin kökü haqqında, onu yaradan ünsürlər barəsində müəyyən müzakirələr aparmışdıq. Həmin problemlər dəyişmədiyindən, ümumiyyətlə, mövcud çatışmazlıqlara baxış açısı dəyişmədiyindən, mövzu aktual olaraq qalır". Ekspert hesab edir ki, insanların narazılıq etdiyi əsas problemlərdən biri sənədləşmə məsələsidir: "Yəni ünvanlı sosial yardımı almaq üçün aparılan sənədləşmə prosesi hər hansı bir kriteriyalara uyğun olaraq təşkil olunmur. Proses tez-tez dəyişir, yaxud hər rayonda fərqli işlər aparılır. Eyni zamanda kiçik torpaq sahəsi olan, amma ondan istifadə etməyən, həyətində 1970-ci illərdən qalmış "sovet" maşını olan insanların sosial yardım ala bilməsi mümkünsüzdür. Narazıçılığa daha çox sadaladığım amillər səbəb olur".

İqtisadçının fikrincə, digər əsas məsələlərdən biri isə prosesdəki neqativ hallarla bağlıdır: "Əsasən də rayon bölgələrində bu cür hallar çox yaşanır. Bizə bu haqda çoxlu məlumatlar daxil olur. Hətta hökumət orqanları proseslə bağlı bir sıra cinayət işlərini də aşkarlayıb. Məsələn, rüşvət halları tez-tez baş verir. Amma çox təəssüf ki, belə neqativ halların əsasən də rayon yerlərində davamlı olmağı hissi yaradır və insanların narazıçılığına və narahatlığına səbəb olur. Ünvanlı sosial yardımla bağlı çox ciddi məsələni də nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm. Artıq iki ilə yaxındır, belə bir ritorika ilə çıxış edirlər ki, ölkədə kasıbçılıq həddindən artıq aşağı düşüb. Yəni 2003-cü ildə 49 faiz idisə, indi 7.6 faizə düşüb. Niyəsə kasıbçılıq həddi aşağı düşdükcə, ünvanlı sosial yardımın miqdarı artır. Burada disbalans yaranır ki, niyə görə bu baş verir? Əgər doğrudan da ölkədə kasıbçılıq azalırsa, ünvanlı sosial yardımın artması bizi niyə sevindirir? Düşündürücü məsələlər bunlardır. Amma orqanlar heç vaxt səbəblərini insanlara izah etmirlər. Adicə hər hansı bir rəqəmi elan etməklə, rəqəmlərin arxasında dura biləcək arqumentləri səsləndirməməklə, dialoq yox, monoloq şəklində söhbət edirlər. Opponentlik və diskussiya olmadıqda, təbii ki, problemlərin həlli yollarını tapmaq da çətinləşir. Qurumlar öz bildikləri kimi məsələləri çözməyə çalışırlar. Uzun illərdir ki, müəyyən irəliləyişlər olsa da, problemin köklü şəkildə həllinin olmadığı göz qabağındadır".

N.Cəfərli deyir ki, fəlsəfi nöqteyi-nəzərdən də problemə yanaşsaq, görərik ki, ümumiyyətlə aidiyyəti dövlət qurumlarının məsələyə münasibətində ciddi səhvlər var: "İnsanlara balıq vermək lazım deyil, balıq tutmağı öyrətmək lazımdır. Normal cəmiyyətlərdə yeməyi yox, tutmağı öyrədirlər. Yəni insanlara şərait yaradılmalıdır. Onların peşə sahələri inkişaf etdirilməlidir. İşlə bağlı problemlərdə ciddi dönüşlər olmalıdır. Problemlərdən biri də indiqatorlarla bağlıdır. Bu nə deməkdir? Azərbaycanda kasıbçılıq və yoxsulluq həddi çox köhnə, sovetdən qalmış indiqatorlarla müəyyən edilir. Son açıqlamalara görə, yoxsulluq həddi 93 manat civarında hesablanır və bir çox kateqoriyalara görə dəyişir. Ümumi isə kasıblıq həddi ortalama 106 manat səviyyəsində göstərilir. Əgər həmin ölçü "alətlərinə" diqqətlə nəzər yetirsək görərik ki, onlar nəinki mənəvi cəhətdən zaman etibarı ilə köhnəlib, həm də insanların bugünkü, çağdaş tələblərinə də cavab vermir. Orada nə istirahətlə, nə də internetlə bağlı maddələr var. İnsanın yaşaması təkcə bir tikə quru çörək, bir stəkan su demək deyil. İnsanın minimum tələbləri var ki, onlar qarşılanmalıdır. Məsələn, Avropa Birliyi tərkibində olan ölkələrdə çox sahələr bizdən ucuzdur. Daşınmaz əmlakdan tutmuş ərzaq mallarına qədər. Həmin ölkələrdə yoxsulluq həddi təxminən 178-200 avro arası dəyişir. Yəni bu, əhalinin kateqoriyalarına görə müəyyən edilir. Amma bizdə dediyim kimi, 106 manatdır. Rəqəmlərlə oynamaqla, onları aşağı çəkməklə ölkədə yoxsulluq həddini azaltmaq mümkün deyil. Real addımlar atmaq lazımdır".

Hüquq müdafiəçisi Səadət Bənənyarlı isə azyaşlı uşaqların aldığı sosial müavinətin həddindən artıq az olduğunu deyib: "Xüsusən azyaşlı uşaqlara verilən yardım standartlara cavab vermir. İlk növbədə yardım həddinin artırılmasına ciddi ehtiyac var. Çünki qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycanda mövcud olan bazar qiymətləri ilə azyaşlı uşaqlar üçün verilən müavinətlər arasında çox yüksək fərq var. Axı bu uşaqların yeməyi, içməyi var, geyimi var, gigiyenik ehtiyacları var. Çox yaxşı olardı ki, aidiyyəti orqanlar bunun haqda düşünsünlər və məsələnin müsbət həllinə səy göstərsinlər". Hüquq müdafiəçisinin fikrincə, digər problem sosial müavinətlərin alınması ilə bağlıdır: "Bizə bu barədə çox şikayətlər olur. Məsələn, rayon yerlərində hamı bir-birini çox gözəl tanıyır, maddi vəziyyətlərini yaxşı bilirlər. İmkanlı bir ailənin yaşlı üzvünə müavinət ayırırlar, amma doğrudan da ehtiyacı olan insanlar sosial yardımdan kənarda qalır. Xaçmazda bir qadın mənə müraciət etdi ki, ehtiyacı olduğu halda ünvanlı sosial yardım ala bilmir. Səbəb isə odur ki, o qadın evi olmadığı üçün qayınatasının evində qalır. Qayınatasının isə köhnə bir "Æiquli"si var. Məhz bu köhnə "arabaya" görə həmin qadın müavinət ala bilmədi. Problemlərin yaranması daha çox məmurlardan asılıdır. Əgər onlar bir qədər obyektiv olsalar, sənədləşmə prosesində bəzi məsələləri nəzərə alsalar, çox gözəl olar". N.Cəfərli bir daha vurğuladı ki, əgər insanları hansısa suallar maraqlandırırsa, o, sorğu şəklində suallarını aidiyyəti orqanlara göndərməli və qurumlar vətəndaşın öyrənmək istədikləri hər şeyə dolğun şəkildə cavab verməlidir: "Buna borcludurlar. Əhali bilmək istəyir ki, cəmiyyətimizdə yoxsulluq həddi nəyə görə hesablanır, indiqatorlar bunu necə müəyyən edir, standart çörək, yağ, ət neçə qramla hesablanır və s. Amma illərdir çalışsaq da, bunların cavablarını ala bilməmişik. Bizimkilər deyir ki, Avropada insanlar o qədər acdır ki, "oboy" yeyirlər. Böhranlı ölkə olan İspaniyada orta aylıq əmək haqqının miqdarı 890 avrodur. Dövlət bu rəqəmi dondurub. Bunu ona görə edib ki, ölkədə ucuzluqdur və insanlar 890 avro ilə istədikləri kimi dolana bilirlər. Mən orada olmuşam, özüm bunun şahidiyəm. Əlavə olaraq, gəzirlər, səyahət edirlər. Yəni biz təkcə orta hesabı götürməməliyik, fiziki qanunlara da nəzər yetirməliyik. Pensiyaçılarımız arasında fərq çoxdur. Hətta uçurum var". Tədbirin qonaqlarından biri öz timsalında yaşlı pensiyaçıların dərdlərini dilə gətirdi: "34 il yaxşı vəzifədə işləmişəm, yaxşı da maaş almışam. İndi mənə 157 manat pensiya verirlər. Bundan sonra əgər artım olsa, pensiyam olacaq 160 manat. Mən təklif edirəm ki, o məbləği bizə təyin edən məmurlar bütün var-yoxlarını qoysunlar bir kənara, həmin 157 manatla bir ay keçinsin, görüm dolana bilər? Heç nəyi yox, adicə yol nəqliyyatını deyirəm. Harasa getmək üçün bir neçə marşrut dəyişməlisən. Elə hər gün neçə manatın yollara gedir. Hələ mən kommunal xərcləri-filan demirəm. Çox gülünc haldır. Bir yüksək məmurumuz dediyi sözü qulağımla eşitmişəm, deyirdi ki: "Məcburdur ki, yaşlı adamlar qışda xiyar yesinlər?". Məgər adam yaşlıdır deyə ölməlidir? Axı bütün ömrünü çalışıb, dövlətə xidmət edib. Onda belə çıxır ki, yaşlıların yaşamağı heç kimə xeyir eləmir. Deyirlər ki, "yıxıl öl".

Sosial Müdafiə Fondunun nümayəndəsi Anar İsayev isə dedi ki, konkret olaraq bəhs edilən mövzu Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiə Nazirliyi ilə əlaqədardır. Çünki ünvanlı sosial yardım məsələsi onların həyata keçirdiyi sistemidir: "Ünvanlı sosial yardım məsələsi ilə bağlı suallara bizim qurum cavabdeh deyil. Æurnalistlərin bununla bağlı suallarına ƏƏSMN cavab verməlidir. DSMF sadəcə pensiyaların verilməsinə cavabdehdir. Beynəlxalq pensiya sistemlərinə görə, yəni ümumi qayda belədir ki, orta aylıq pensiya orta aylıq əməkhaqqının 40 faizinə çatmalıdır. Yəni hazırda bu faizə biz gəlib çıxmışıq. Bunlar ödənişlərin, pensiyaçıların sayına görə, bir də əhalinin kateqoriyalarına uyğun hesablanır. Prosesi ümumi pensiya fondunda cəmlənən pul hesabına həyata keçirilir. İndi Azərbaycanda bu sahədə vəziyyət qənaətbəxşdir. Bir sıra Avropa ölkələrinə nəzər salsaq görərik ki, onlarda pensiya həddi aşağı düşür. Dövlətimiz mümkün qədər çalışır, səy göstərir ki, əhalinin güzəranı yaxşı olsun. Axı kim istəyər ki, xalqının maddi vəziyyəti aşağı səviyyədə olsun?".

Şərq.-2012.-12 dekabr.-S.11.