Küçə uşaqları...

MÖVZU: "Qaçqın və məcburi köçkünlərin, əhalinin sosial cəhətdən qayğıya ehtiyacı olan təbəqələrinin problemlərinin həlli ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlərin işıqlandırılması"

Uşaq hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı görülən müxtəlif tədbirlərə baxmayaraq dünyanın küçə uşaqları adlı problemi mövcudiyyətini qoruyub saxlamaqdadır. Küçə uşaqlarının sosial reabilitasiyası və onların cəmiyyətə inteqrasiya olunması hər zaman aktuallıq kəsb edən məsələlərdən biridir. Bu istiqamətdə dünyada müxtəlif metodlardan istifadə olunur.

Bir çox ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da küçə uşaqları var. Düzdür, bizdə küçə uşaqlarının sayı o qədər də çox deyil.

Bu günlərdə Bakı, Gəncə və Yevlaxda yaşayan küçə uşaqları ilə bağlı aparılan araşdırma həmin ərazilərdə küçədə işləyib evdə yaşayan və tamamilə küçədə yaşayan uşaqların olması faktını təsdiqləyib. Ekspertlər problemin əsas səbəbini uşaqların baxımsız qalması ilə əlaqələndirir. Küçə uşaqları probleminin yaranma səbəbləri sırasında uşaqların ailə daxilində zorakılığa məruz qalması, onların psixoloji durumundakı problemlər də mühüm yer tutur. Bunların içində ailədən qovulanlar, valideynləri olmayan uşaqlar da var.

Azərbaycanda polis idarələri tərəfindən qeydiyyata alınan 500-ə yaxın küçə uşağı var. Lakin qeyri-rəsmi statistikada bu rəqəm daha artıqdır. Belə son araşdırmalar zamanı məlum olub ki, onların sayı 1000 nəfərə yaxındır.

Havaların kəskin soyuması isə digər məsələlərlə yanaşı, küçə uşaqlarının sığınacaq problemini də gündəmə gətirib. Çünki məhz belə havalarda onların müəyyən qisminin sağlamlığında ciddi problemlər ortaya çıxır. Həmçinin, bəziləri dünyasını dəyişir. Millət vəkili Musa Quliyev deyir ki, nəinki qarlı-çovğunlu, eləcə də bütün hava şəraitləri kimsəsiz uşaqlar üçün təhlükəlidir. Onun fikrincə, bu cür havalarda həmin uşaqların monitorinqi aparılmalı, onlar sığınacaq və isti yeməklə təmin olunmalıdır. Millət vəkili qeyd edib ki, ötən il parlamentdə qəbul edilən "Sosial xidmət haqqında" Qanunda küçə uşaqları üçün sosial sığınacaqlar tikilməsi nəzərdə tutulur: "Gələn il yeni sosial sığınacaqların tikilməsi və bu cür sığınacaqların sayının artırılması məsələsi üzərində daha ciddi iş aparılacaq".

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin Aparat rəhbərinin müavini Elnur Kələntərli bildirib ki, qarlı-şaxtalı günlərdə Bakının 5 rayonunda təşkil edilmiş sığınacaqlarda gecələyənlərin 20 nəfəri ata və anası olmayan səfil uşaqlar olub. Onun sözlərinə görə, həmin uşaqların 12-si palatalara yerləşdirilib, 8-i isə hazırda karantindədir. "Çünki o uşaqların sağlamlığında müəyyən problemlər aşkarlanıb və ona görə də karantinə götürülüblər". Elnur Kələntərli qeyd edib ki, sonrakı mərhələdə həmin 20 uşaq müvafiq uşaq müəssisələrinə yerləşdiriləcək. Qarlı-şaxtalı günlərin təcrübəsinin nəzərə alındığını bildirən Elnur Kələntərli Bakıda, Zabrat qəsəbəsində belə insanlar üçün sosial ev tikintisinə başlanacağını da qeyd edib. "Həmin sosial ev 50 nəfərlik olacaq. Rayonlarda da 8 belə sosial evin tikilməsi nəzərdə tutulur. Məqsəd səfil uşaqların küçələrdən yığışdırılmasıdır".

Qadın Krizis Mərkəzinin rəhbəri Mətanət Əzizova isə o qənaətdədir ki, küçə uşaqları üçün sığınacaqların tikilməsi və idarə olunması işini QHT-lər görsə, daha effektli olar. O təklif edir ki, maliyyəni dövlət ayırsın, işi isə QHT-lər görsün. "Çünki sığınacaq, krizis, reabilitasiya mərkəzləri QHT-lərin nəzdində yaradılanda daha effektli olur. Ona görə ki, dövlət orqanları bu işi görəndə, bu daha çox formal təsir bağışlayır. Ancaq QHT-lər konkret iş prinsipini özündə ifadə etdiyi üçün görülən iş daha səmərəli olur. Digər tərəfdən, maliyyə varsa, bunun arxasında nəzarət də var. Adətən bir sığınacaq açılarkən donor təşkilatdan maliyyə tapılır və hansısa bir iş görülür. O üzdən layihə, maliyyə varsa, bunun arxasında monitorinqlər, hesabatlar var. Həm ictimai, həm də donor təşkilatların qarşısında hesabatlar verilir ki, həqiqətən də filan iş görülüb. Bu cür iş prinsipi də daha çox QHT-lər üçün xasdır. Onu da qeyd edim ki, küçə uşaqları ilə bağlı QHT-lərin nəzdində sığınacaqlar var və çox effektiv işləyir. Məsələn, Kəmalə Ağazadənin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Uşaqlar Birliyi bu işi çox yaxşı görür. Sözügedən təşkilatın sığınacağında küçə uşaqlarının həm qalmaq, həm də cəmiyyətə reinteqrasiya məsələsi çox yaxşı təşkil olunub. Bu hansısa nazirliyin nəzdində olsaydı, inanmıram ki, bu cür effektli idarəçilik əldə etmək mümkün olardı. Başqa bir tərəfdən, QHT-lər idarəçilikdə daha çox inkişaf edir və yeniliklər əldə etməyə üstünlük verir. Bunun üçün indiki zamanda tam şərait də var. Mütəmadi olaraq internetdən məlumatlar alırlar, digər təşkilatlar öz iş təcrübəsini paylaşır, "dəyirmi masa"lar olur və s. Ona görə də sözügedən işin QHT-lərə həvalə olunması daha məqsədəuyğundur".

"Xəzər Gələcək Naminə Tərəfdaşlıq" İctimai Birliyinin analitiki Fərqanə Məmmədxanova hesab edir ki, bu sahədə effektli idarəçilik mexanizminin tapılması üçün dünya təcrübəsindən faydalanmaq da lazımdır. Çünki bir sıra Avropa ölkələri bu işdə daha çox təcrübəyə malikdir. Ekspertin sözlərinə görə, uşaq hüquqlarının müdafiəsi istiqamətində beynəlxalq sistemin əldə etdiyi ən önəmli nailiyyət yalnız uşaqların əqli və fiziki cəhətdən yetişmədiyi səbəbindən doğulana qədər və doğulandan sonra hüquqi müdafiəsi də daxil olmaqla xüsusi qayğıya və müdafiəyə ehtiyacı olduğu faktının beynəlxalq birlik tərəfindən təsdiqi yox, həm də uşaqların hüququn müstəqil subyekti kimi tanınmaları oldu. "Uşaq hüquqları Bəyannaməsində bəyan edilən bu prinsip öz inkişafını BMT-nin uşaq hüquqları Konvensiyasında tapdı. Konvensiya uşaq hüquqlarının müqavilə hüququ norması gücü qazanmış ilk genişmiqyaslı tanınmış beynəlxalq sənəd oldu. Konvensiya həm də ona görə beynəlxalq hüququn unikal mənbəsi hesab edilir ki, ilk dəfə olaraq hüquqların bütün spektri - vətəndaş, siyasi, sosial və iqtisadi hüquqlar bir sənəddə möhkəmləndi. Konvensiyanın preambulasında göstərilir ki, uşaqlar zəif olduqlarına görə xüsusi qayğıya və mühafizəyə möhtacdırlar. Burada ailə tərəfindən müdafiə sahəsində əsas qayğı və məsuliyyət xüsusi nəzərə çatdırılır. Preambulada uşağın doğulmazdan əvvəl və doğulandan sonra hüquqi və digər müdafiəsi zərurəti, uşağın mənsub olduğu xalqın mədəni dəyərlərinə hörmətin vacibliyi və uşaq hüquqlarının müdafiəsi işində beynəlxalq əməkdaşlığın həyati əhəmiyyətə malik rolu da təsdiq edilir. Konvensiyanın müddəalarına toxunarkən VI maddəni xüsusi olaraq vurğulamaq istərdim. Maddədə göstərilir ki, hər bir uşaq yaşamaq üçün ayrılmaz hüquqa malikdir və buna görə də dövlət uşağın sağ qalmasını və inkişafını təmin etməyə borcludur. Lakin təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, son dövrdə çox sayda uşaq yaşamaq hüququndan məhrum edilir. Bu gün bir çox cinayətkar qruplar insanların, xüsusilə uşaqların daxili orqanlarının ticarəti ilə məşğul olur. Bu məqsədlə oğurlanan yüzlərlə uşaq məhz həmin cinayətkar qrupların qurbanına, ticarət obyektinə çevrilir və fundamental hüquqlarından olan yaşamaq hüququndan məhrum edilirlər". Konvensiyaya əsasən uşaqların öz valideynləri ilə yaşamaq hüququna malik olduqlarını söyləyən F.Məmmədxanova vurğulayıb ki, bir şərtlə ki, bu onların ən yaxşı mənafeyinə zidd olmasın. "Rusiyada aparılan araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, bir çox ailələrdə valideynlərlə birgə yaşamaq uşaqlar üçün real təhlükə mənbəyidir. Səbəb isə valideynlərin birinin və ya hər ikisinin içki düşgünü olmasıdır. Belə hallarda uşaqlar uşaq evlərində yaşamağı daha üstün tutur və sərxoş valideynlərdən ən yaxşı halda bir növ "canlarını qurtarmağa" çalışırlar. Ən pis halda isə belə ailələrdə yaşayan və tərbiyə alan uşaqlar gələcəkdə cəmiyyət üçün təhlükə mənbəyi olan cinayətkarlara və ya cəmiyyət üçün "yararsız" insanlara çevrilirlər. Bu problemin qarşısını almaq, uşaqların sağlam ortamda böyüyüb - başa çatması üçün dövlət bütün lazımi tədbirləri görməlidir. Konvensiyanın 20-ci maddəsi məhz bu məsələyə həsr olunub. Orada deyilir ki, öz ailə mühitindən müvəqqəti və ya daimi məhrum olan, yaxud özünün ən yaxşı mənafeyi naminə belə mühitdə qala bilməyən uşaq dövlət tərəfindən xüsusi müdafiə edilmək və ona yardım göstərilmək hüququna malikdir".

Beynəlxalq Əmək Bürosunun statistikasına diqqət çəkən ekspert bildirib ki, orda 5-14 yaşlı uşaqların dörd milyonunun bu gün məcburi əməyə cəlb edilməsi göstərilib. Onun sözlərinə görə, bunlar uşaqlıqdan məhrum edilmiş uşaqlardır. "Bir çox hallarda ailələr özləri uşaqların istismar qurbanına çevrilmələrinə səbəb olurlar. Bu bir tərəfdən maliyyə çətinliyi ilə izah edilirsə, digər tərəfdən adət-ənənədən irəli gələn məsələ kimi izah edilir".

F.Məmmədxanova qeyd edib ki, konvensiyada göstərilən müddəalara, həmçinin konvensiyanın bir çox dövlətlər tərəfindən ratifikasiya edilməsinə baxmayaraq bu gün, bu sahədə çoxsaylı ciddi problemlərin mövcudluğu danılmaz faktdır. "Fikrimcə, mövcud problemlərin aradan qaldırılması üçün bütün dünya dövlətləri gələcəyimiz olan uşaqların firavan həyatı naminə öz səylərini daha da gücləndirməlidirlər".

Uşaq Hüquqlarını Müdafiə Liqasının sədri Yusif Bəkirov küçə uşaqlarından danışarkən Azərbaycanda belə halların mövcudluğunu dövlət proqramında mövcud olan boşluqlarla əlaqələndirib. "Ona görə də azyaşlı uşaqlar satılır və kimsəsiz şəkildə küçələrə atılır. Təbii ki, ailəyə mənəvi-maddi dəstək göstərilməsə, ictimai əsaslı proqramlar yaradılmasa, sosial ünvanlı yardımlar olmasa, müxtəlif qruplar tərəfindən uşaqların oğurlanıb satılması mütəmadi hal alacaq. Hətta bu tip bəzi uşaqlardan gələcəkdə terror əməliyyatlarında istifadə oluna biləcəyi də istisna deyil. Araşdırmalar göstərir ki, qaçırılan uşaqların bəzi hallarda daxili orqanlarından satış məqsədilə istifadə olunur. Ona görə də aidiyyəti orqanlar vaxtında bu problemin qarşısını alaraq müvafiq tədbirlər görməlidir.

Azərbaycanda yoxsul ailələrin sayı çox olduğundan, bu ailələrdən çıxan azyaşlılardan müxtəlif çirkin məqsədlər üçün istifadə olunur. Uşaqlar bir çox hallarda ticarət mafiyasının obyektinə çevrilir. Bir çox uşaqlardan gizli ticarət, narkotik alveri və dilənçilik məqsədilə bəhrələnirlər. Bütün dünya ölkələri bununla mübarizə aparmağa çalışır. Problemin əsasında internetə aludəçilik dayanır. Uşaqların özbaşına buraxılması hətta ən ağır cinayətlərə gətirib çıxara bilər. Daxili İşlər Nazirliyi mütləq uşaqlara nəzarət etməlidir".

Y.Bəkirov hesab edir ki, sözügedən problemlərin yaranmaması üçün uşaqların asudə vaxtlarını keçirmək üçün müvafiq yeni məkanların açılması da vacibdir.

Azərbaycan Helsinki Vətəndaş Assambleyasının Uşaq Hüquqları Komitəsinin sədri Tamilla Zeynalova Azərbaycanda uşaqlara nəzarətin zəif olduğunu söyləyib. "Bəzi valideynlər bunu düşünmür. İndi uşaqların həyatına daha ciddi təhlükələr var. Uşaqları hətta həyətə buraxmaq da təhlükəlidir. Həm də qanunlarımız çox zəifdir. Polislər də mövcud durumla maraqlanmır. Dövlət bu məsələni mütləq öz nəzarətinə götürməlidir. Belə getsə, 3 il sonra uşaq oğurluğu, uşaq ticarəti çox pis vəziyyətə düşəcək. Bunun üçünsə, ailələrlə bərabər, hər kəs maarifləndirilməli, internet salonları ciddi nəzarətə alınmalı, kitab oxumaq üçün klublar açılmalı, uşaqların dincəlməsi üçün əyləncə mərkəzləri fəaliyyətə başlamalıdır".

Firdovsi

Şərq.- 2012.- 21 fevral.- S. 11.