Özünə oxşayan Akif Səməd

Qulağına çatmasın, xətrinə dəyər. Akif öləndə yazmışdım ki, "Akif Səməd ölümüylə ədəbiyyatımıza xəyanət elədi". Bu doğrudan da böyük bir faciə oldu. Xalqın ən qədim yaşantılarını hərisliklə canına çəkən, hər addımbaşı onu bayraq kimi dünyaya bəyan eləyən bir ürəyin dayanması, hamımızın gözündən su içdiyimiz bulağın birdən-birə gözünün tutulmağı hər kəsi pərişan elədi. Akif cavan yaşında ölməsiylə xalqın mənəvi çörəyini kəsdi. Özü-özünü qoruyammadı, heç biz də qorumadıq onu.

Buna görə elə hər iki tərəf cinayətkardı. Nəysə, olan oldu, keçən keçdi. İntəhası, adamın bir quru çöpü itəndə yerini çəkir. Onda aşıq Avdını, aşıq Cəlalı, aşıq Şəmistanı, aşıq Yəhyanı, aşıq Kərəmi, aşıq Sədini, Səyyar Vəlini, Aslan Kəmərlini, Qaymaqlı Cəlili, Ağamalı Sadiqi, Akif Səmədi itirmək nə deməkdir! Əslində onlar ölməyib - itməyiblər. Bu nahaq dünyadan haqq dünyasına köçüblər. Elə rəhmətliyin qarnının azarı da oydu ki, bu dünyadan canını qurtarsın. Dostlara xitabən yazırdı;

Könül harda Akif orda,

Yolu olan qalmaz darda.

Nə tapıbsan adamlarda,

Məhəmməd, dərdiş, gəl gedək.

"Gəl, gedək" Hacı Məhəmməd Astanbəyliyə. Deməyinə baxmayın, gedəndə də yerimirdi ha zalım oğlu. Elə bil, necə deyərlər, sarı yağdan tük çəkirdi. Ancaq bu getmək o getməkdən deyildi. Akif Məhəmmədə deyir ki, gəl göylərə çəkilək, görək bu insanların əlindən hara gedirik. Elə də elədi. Bizi adamların əlində qoyub özü oppalara qoşuldu, çıxıb getdi. Dahi yumorist idi, dahi zarafatcıl idi qardaşım. Bir dəfə radionun həyətində rastlaşdıq. Tələsirdim deyə görüşdük, öpüşdük, dedim məni bağışla, tələsirəm. Dedi, Mahmud Vəli, qaçmaqla, tələsməklə döy ha, onsuz da mən səndən bərk gedirəm. Gülüşdük, düz sözə nə deyəsən! Bu, Akifin ölümündən bir neçə gün əvvəl idi. Elə həmin gün dostumuz Saday Budaqlının otağında, Mövlud Süleymanlı, Tahir Talıblı, Əhməd Oğuz, Akif Səməd və mən xeyli söhbətləşdik, dağı arana, aranı dağa apardıq. Sonra Akif nəşriyyata getdi, həmişə olduğu kimi. Amma bu dəfə o gedən oldu, bir də qayıtmadı.

Fevralın 4-də yenidən qayıtmışdı Akif Səməd. Bu güclü türk kişisi öləndən sonra da dostları - onu sevənləri və özünün sevdiklərini başına yığmışdı. Atatürk Mərkəzində möhtəşəm bir görüş idi. Şairin seçilmiş əsərlərinin təqdimatı idi. Belə işlər həmişə alqışa layiqdir. Bu məsələnin tərifli tərəfi öz yerində. Mən tədbirboyu müşahidə etdiyim xırda qüsurları demək istərdim. Məsələn, hamımızın hörmət bəslədiyimiz ədəbiyyat tənqidçisi Vaqif Yusiflinin aparıcılığından razı qaldım. Əlbəttə, burda Aydın İbrahimov da, Tahir Talıblı da, Qənirə Paşayeva, Aqil Abbas və başqaları da söz deməlidir. Lakin Zöhrab Zeynalov, Mehdi Şıxlı, Osman Ənvəroğlu, Mübariz Məsimoğlu, Nurafiz, Mahmud Vəli də yaddan çıxmamalıdır. Çünki bu insanlar da Akifin ən yaxın ürək dostları olub. Amma yenə küsməyə, inciməyə əsas yoxdur. Hər şey yüksək səviyyədə təşkil olunmuşdu, yüksək səviyyədə də başa çatdı.

Amma hər zaman Akifə dağ kimi arxa olan, dar gününün dayağı Maisə xanımı və balalarını görmədim elə bil. Məncə, Akifə dörd övlad böyütməyin özü yetərlidir. Bir də ki, belə bir fikir var - deyir övladlar valideynlərindən daha çox zəmanəsinə bənzəyirlər. İnşallah, Akifdən qırağa düşməzlər. Bizim digər əsas təsəllimiz var - bu, Akifin ölməz yaradıcılığıdır. Onun özünə ən çox oxşayan yazdığı şeirləridir.

Akif bu dünyanı vaxtından tez yaşadı. 40 yaşında 60-ı haqladı. Çoxları bu dünyanı sevməyə başlayanda, Akif bu dünyanı sevib qurtardı. Mən deyəndə ki,

Dumanımda batan oldun,

Darımda əl tutan oldun,

Anam oldun, atam oldun,

Ay başına dönüm, dağlar.

Akif deyirdi ki,

Yan, oduna yanan deyil,

Bir dərdini qanan deyil,

Atan deyil, anan deyil,

Dünya sənin nəyindi ki?!

Allah Akifi çox istedadlı yaratmışdı. Düzdür, etiraf edək ki, istedad az-çox hamıda var. Amma onun bizdən üstün tərəfləri vardı. O onun hər gün mətbuatı izləməsi, yenicə çap olunan kitabları oxuyub onlara münasibət bildirməsi, vətəndaşlıq mövqeyini ortaya qoyması və sair idi. Akifin Qarabağ mövzusunda yazdığı şeirlərin hərəsi bir topa, tüfəngə əvəz idi. Torpaqlarımızın zorla əlimizdən alınıb ermənilərə verilməsi ona çox yer edirdi. O bunu özünə böyük dərd eləmişdi, böyük milli təhqir sayırdı və gücsüzlüyümüzə, zəifliyimizə acıyırdı. On illərlə qulluğunda durduğumuz rusun erməniyə qahmar çıxması, onların bu duzsuzluğu şairi yandırıb yaxırdı. Çünki bu böyük şairin mənliyi, mənəmliyi var idi.

Akif yüksək mənəvi keyfiyyətlərə malik idi. Bakıya oxumağa gələn qarabığ oğlan bir də baxdı ki, böyründə kül-külfət "yaxası taleyin əlində qalıb". Bir yandan çörək, bir yandan dar ağacı. Ancaq o heç zaman keyfiyyətini itirmədi. Əlində badəsi, beynində sağlıqlar bu dünyadan getsə də, fələk bu dünyanı "sadələrə bağışladı", hələ ki, birimizi aparıb, bizə dəymir, toxunmur.

... Dəyirmi masa ətrafında oturanlara baxdıqca, elə bil Azərbaycanın xəritəsini nəzərdən keçirdim. Çünki Akif Səmədi bütöv Azərbaycan sevir və hələ Akif indən belə seviləcək. Onun doğulub boya-başa çatdığı İncə dərəsi böyük miridlər, mirşidlər yetişdirib. Qəhrəmanları, uləmaları var. Hacı Əfəndi babam ağılda, kamalda, Qaçaq Kərəmin sağ əli olan qaçaq İsmayıl babam sədaqətdə, etibarda ad çıxarıblar. Akifin bu kitabının üzə çıxmasında zəhməti olan hər kəs sağ olsun. Mən xüsusi minnətdarlığımı Tovuz elinə, Tovuz ziyalılarına bildirmək istəyirəm. Əslində onlar da bir zamanlar qazaxlıydılar. Amma indi Zaməddin Ziyadoğlu deyir ki, qazaxlı olmaq üçün gərək bir il tovuzlu olasan. Zarafat bir yana, minnətdarlığım isə ondan ibarətdir ki, bu işin fəhləliyini edən Məmməd İsmayıl, Aydın İbrahimov, Bəsti Əlibəyli, Ehtiram İlham və Ramiz Hümbətovun Akif Səməd yaradıcılığına bu qədər münasibət göstərmələri çox təbiidir. Əvvəla, bu insanlar başqalarından bizə bir köynək yaxındılar, ikinci də İncə dərəsi, həqiqətən də çox zəngin özünəməxsusluğu olan ciddi tədqiqat obyektidir. Kitabın tərtibçilərindən İbrahim İlyaslı mərhumun doğmaca xalası oğlu, Həmid Ormanlısa ədəbiyyatı duyan, yaradıcı insanı duyan öz balamızdır. Güman edirəm ki, Akifin şeirlərinin kull halında toplanması bir yana, onun yaradıcılığının təhlili zamanı bu insan bir ay kimi, gün kimi üzə çıxacaq. Bu Akif Səməddir, var olsun Akif Səməd. Hələ mən Ağamalı Sadiqi, Məmməd İlqarı, Məmməd Dəmirçioğlunu demirəm. Sözümün əvvəlində "hələ" sözü böyük səslənməsin. Bunların hərəsi beş alimin, on alimin ömürlük çörək ağacıdır. Ələddin İncəli, Əhməd Hontoğlu, Rəfael İncəyurd, Avdı Qoşqar, Əhməd Oruc, Sayad Mustafaoğlu, Şöhrət Cəlaloğlu, Daşdəmir Kəmərli, Firudin Oruc, Mübariz Qaragözov, Haqverdi Şeyda, Mahmud Allahmanlı, Oqtay Xəliloğlu, aşıqlar Şaiq Kəmərli, Nazim Qaymaqlı, aşıq Qərib, Həsən və Kifayət Dəzgahquliyev qardaş bacıları, aşıq Etibar, rəssamlar - Nəvai, Qafar, Səyyad və çoxları, yəni yadımdan çıxanlar çoxdu - bunlar hamısı ürək adamı, könül adamlarıdır. Köklü nəsillər var ki, onları saymaqla qurtarmaz. Çiynini verib İncə dərəsini uca saxlayan bunlardır. Akif Səməd də onlardan biridir və birincilərindəndir.

Ruhu şad olsun qağamın, "görüşümüzə gəlməklə". Məni bir az duyğulandırdı və düşüncələrimi onun ruhuna bağışladım. Onsuz da kim nə bilir ki, sabah başına nə gələcək. Yol gedəndə də, evdə oturanda da elə oturub durduğumuz dostlar, tanışlardı. Akifdi, Ağamalıdı, başqalarıdı. Odur ki, hər birimiz çalışırıq ki, özümüzə oxşayaq, adət-ənənəmizə, ata-anamıza, dilimizə-ləhcəmizə, İncə dərəmizə oxşayaq. Onda qazaxlı, qarabağlı, naxçıvanlı kimi də, azərbaycanlı və azəri türkü kimi də başımız uca olacaq. Ruhu şad olmuş Akif Səməd kimicə.

Mahmud Vəli

Şərq.- 2012.- 28 fevral.- S.12.