Əlillərin dərəcə almaq problemi var

MÖVZU: "Qaçqın və məcburi köçkünlərin, əhalinin sosial cəhətdən qayğıya ehtiyacı olan təbəqələrinin problemlərinin həlli ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlərin işıqlandırılması"

Sahib Məmmədov: "Şərtlərlə bağlı nazirlik yeni qaydalar hazırlayır"

Rauf Zeyni: "Yerlərdəki neqativ halları nazirliyə bildirmək lazımdır"

Ölkəmizdə ən ciddi problemlərdən biri sağlamlığını itirmiş əlil vətəndaşlarımızın üzləşdiyi çətinliklərdir. Problemin ən önəmli tərəfi isə əlillik dərəcəsi almaq istəyən insanlarla bağlıdır. Son illər Azərbaycanda əlillik dərəcələrinin təyin olunması sahəsində müvafiq islahatlar aparılsa da, mövcud sahədə xeyli neqativ hallar müşahidə edilməkdədir. Xəstələrin düzgün müayinə olunmaması sonradan ciddi çatışmazlıqlar yaranmasına səbəb olur. Bu cür problem yaşayan vətəndaşlardan biri də, Neftçala rayonunun Oryad kənd sakinidir.

Belə ki, vətəndaş Şərifova Elmira Əkrəm qızı bir ildir ki, əlillik dərəcəsi ala bilmir. O deyir ki, belindən ağır əməliyyat olunub və fiziki cəhətdən iş qabiliyyətini itirib: "Hazırda yenə də belimdə ağrılar olduğundan hərəkət etmək qabiliyyətini itirmişəm və yenidən əməliyyat olunmağa hazırlaşıram. Lakin bir ildir sənədlərimi Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin Neftçalada yerləşən həkim komissiyasına təqdim etsəm də, mənə əlillik dərəcəmi təsdiq edən sənəd vermirlər. Dəfələrlə ailəmi get-gələ salıblar. Nəticə yoxdur. Ailəmizin maddi imkanı olmadığından həkim komissiyasına pul verə bilmədiyimiz üçün bir ildən artıqdır ki, qanuni sənədimi ala bilmirəm. FİTEK deyilən qurum deyir, dərdini kimə istəyirsən, get de. Nazirlikdən sənədimi vermirlər. Ona görə nazir Füzuli Ələkbərova sual edirəm: -yorğan-döşək xəstəsi olan şəxs hansı vəziyyətdə olmalıdır ki, əlillik dərəcəsi ala bilsin? Bir ildən yuxarıdır ki, hansı səbəblərdən mənim sənədim verilmir? Əgər mən başqaları kimi yalandan sağlam olduğum halda əlillik dərəcəsi alıramsa, mənə işçiləriniz sübut etsinlər. Xahiş edirəm, şəxsən hörmətli nazir müraciətimə cavab versin". Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin rəsmisi əlillik arayışının saxtalaşdırılması, nöqsanların qabardılmasının tərəfdarı deyil: "Nazirlik bununla mübarizə aparır və müraciət edənlərin əlil olub-olmaması tibb müəssisələrində onlara verilən sənədlər əsasında müəyyənləşir. İlk olaraq Tibbi sosial ekspertiza və əlillərin reabilitasiya mərkəzi daha da müasirləşdirilməlidir. Burada insanlara əlilliyin verilməsindən öncə onun əlil olmaması profilaktikasına fikir verilməlidir. Biz saxta əlilliyin qarşısını almaq üçün Səhiyyə Nazirliyində işlər aparmalıyıq. Digər tərəfdən vətəndaşa əlillik verilirsə, onun sosial reabilitasiyasına çox ciddi fikir verilməlidir". Nazirlik əməkdaşının sözlərinə görə, vətəndaşlara əlilliyin düzgün təyin edilməməsinə səbəb isə Ərazi Tibbi Sosial Ekspertiza Komissiyalarının işlərini düzgün qurmamasıdır. Səbəb isə ölkədə sözügedən komissiyaların sayının az olmasıdır: "Cəmi 22 zona TSEK-i (Tibbi Sosial Ekspert Komissiyası) fəaliyyət göstərirdi və hər bir TSEK 5-6 rayona xidmət etmək məcburiyyətində idi. Həmin o rayonlarda bilavasitə səhiyyə təşkilatları ilə dövlət orqanlarıyla əlaqə itirdi. Biz bu gün 38 Tibbi Sosial Ekspert Komissiyasının fəaliyyətinə nail olduq. Hər rayonda olmasına müvəffəq olmamışıq. Artım ona görədir ki, vətəndaşlara xidmət daha səmərəli olsun, bu zaman neqativ hallar da azalır. Neqativ halların azalması bizim inzibati tədbirlər nəticəsində də baş verir. Respublika Tibbi Sosial Ekspert Komissiyası əlillik dərəcələri alan şəxsləri daim nəzarətdə saxlayır".

Məlumat üçün bildirək ki, statistikaya görə, Azərbaycan əhalisinin təxminən 4,5 faizi əlildir. Hazırda əlilliyin təyin olunması meyarları Nazirlər Kabinetinin 1997-ci ildə verdiyi qərarla müəyyənləşdirilir. Artıq nazirliyin əməkdaşları əlilliyin təyin olunması meyarlarını yenidən işləyərək hökumətə göndərib. Ümumiyyətlə isə əlillik vətəndaşın xəstəliyinin ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq təyin edilir. Yəni xəstə müvafiq səhiyyə müəssisələrinin həkim-məsləhət komissiyasına müraciət edir və həmin komissiya tərəfindən xəstəyə "Forma 88" göndərişi verildiyi halda, o, Ərazi Tibbi Sosial Ekspertiza Komissiyasına (TSEK) göndərilir. TSEK tərəfindən bu şəxslər ətraflı müayinə olunur və vəziyyətə uyğun olaraq əlillik dərəcəsi (I, II, III) müəyyən edilməklə əmək zəmanətləri verilir. Əmək zamanəti verilərkən isə vətəndaşın əmək qabiliyyətli olub-olmamasına dair məlumatlar (işi, ixtisası, peşəsi) nəzərə alınır. Nazirliyin 142 nömrəli "qaynar xətt"i fəaliyyət göstərir və bu telefona daxil olan bütün müraciətlər aidiyyəti üzrə araşdırılır.

Avropa ölkələrində isə əlilliyin təyin olunması faiz dərəcələri ilə müəyyənləşdirilir. Yəni vətəndaşın həyat fəaliyyətinin məhdud olması (əmək qabiliyyətini itirmə) faizlə müəyyənləşdirilir. Tutaq ki, bir vətəndaşın həyat fəaliyyətinin məhdudluğu 50 faiz, digərinin 80 faiz, başqa birisinin isə 90 faizdir. Nazirliyin mütəxəssisləri də beynəlxalq təcrübəni öyrənərək onun əsasında müvafiq sənəd hazırlayıblar. Hazırda bu sistemə mərhələli şəkildə keçid başlanıb. Məsələn, əmək qabiliyyətini 50-60 faiz itirmiş vətəndaşlara III dərəcə, 70- 80 faiz itirmiş vətəndaşlara II dərəcə, 100 faiz itirmiş insanlara isə I dərəcə əlillik müəyyən edilir.

Əmək Hüquqlarını Müdafiə Liqasının rəhbəri Sahib Məmmədov deyir ki, cəmiyyətdə bu sahədə baş verən ciddi neqativ hallara görə belə məsələlərə çox diqqətlə və təmkinlə yanaşırlar: "Yəni təftiş edirlər, müəyyən edirlər ki, görsünlər kimlər hansı yolla əlillik dərəcəsi alıblar. Amma şikayət edən xanım təkid edirsə ki, ona əlillik qrupu düşür, sadəcə rayonda olan qanunsuzluqlara görə sənədini vermirlər, bu halda xəstəlikdən əziyyət çəkən qadın nazirliyin özünə müraciət edərək haqqını tələb etməlidir. Yeri gəlmişkən deyim ki, nazirliyin yanında fəaliyyət göstərən İctimai Şura var. Özüm də həmin şuranın üzvüyəm. Qoy xanım müraciət etsin, əgər həqiqətən dedikləri doğrudursa, əlillik dərəcəsi almağında heç bir problem yaranmaz. Amma indi o xanımın real vəziyyətini bilmirəm. Sadəcə onu deyim ki, sui-istifadə halları həddindən artıq çoxdur. Bu baxımdan olayları öncə ciddi araşdırmaq lazımdır. O ki qaldı əlillik dərəcəsi ilə bağlı kriteriyaların müəyyən olunmasına, şərtlərlə bağlı nazirlik yeni qaydalar hazırlayır. Köhnə qaydalara əsasən isə üç (I,II,III) dərəcə üzrə əlillik statusu verirdilər. Bunlar həmin adamın peşə-əmək qabiliyyətinə uyğun olaraq və yaxud da işləmirsə, xəstəliyinin dərəcəsinə uyğun olaraq verilir".

Müxtəlif layihələrin həyata keçirilməsinin təşəbbüskarı olan Milli QHT Forumunun prezidenti Rauf Zeyni də yaranmış problemi nazirliyin əlaqədar şöbəsinin həll etməsini zəruri sayır: "Vətəndaşın sağlamlıq imkanları məhduddursa və əlillik dərəcəsini almağa tam haqqı, hüququ varsa, amma buna baxmayaraq hər hansı problemlə üzləşirsə, təbii ki, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin müəyyən şöbəsinə müraciət edə bilər. Şübhə yoxdur ki, əlaqədar şöbədə məsələ araşdırılacaq və müvafiq qərar qəbul ediləcək. Nazirliyin nəzdində xüsusi ictimai şura var. Düzdür, çoxları bunu bilmir. Həmin şura 2011-ci ildən bəri əgər yerlərdə hər hansı bir problemlər olursa, onların birgə araşdırılmasına şərait yaradır. Həmin prosesdə bizim qeyri-hökumət təşkilatlarından da nümayəndələr cəlb olunur. Əgər vətəndaşın hər hansı çətinliyi yaranarsa, problem həm nazirlik, həm də ictimai şura tərəfindən müzakirə edilir və son nəticə əldə olunana qədər proses davam edir. Heç kim hüququndan məhrum edilə bilməz. Şəxsən bizə müraciət olunsa, əlimizdən gələni etməyə hazırıq. Amma müraciət edən vətəndaşın sağlamlığı doğrudan da onun əlillik dərəcəsi almasına müvafiq olmalıdır. Əks halda, nazirlik tərəfindən alınmış mənfi qərar insanları narazı etməməlidir. Dövlət səviyyəsində, qanun çərçivəsində alınan qərarlar missiyanın fəaliyyətini və tibbi ekspertizanı tənzimləyir. Yerlərdəki neqativ halları nazirliyə bildirmək lazımdır".

"Əlil Təşkilatları İttifaqı"nın rəhbəri Davud Rəhimov bildirib ki, müraciət edən adamın bütün lazımi sənədləri qaydasındadırsa, yəni xəstəliyi ilə əlaqədar xəstəxanada yatıbsa, o, "Forma 88" alaraq tibbi-sosial ekspertiza komissiyasına müraciət etməlidir. Təbii ki, qadın yorğan-döşək xəstəsidirsə, o harasa getməməlidir. Müvafiq qurumlardan gedib onu yerində müayinə edərək əlillik dərəcəsini müəyyən etməlidirlər. Bu onların vəzifəsidir və o qədər problemli bir iş deyil. Düzü, başa düşmürəm Neftçalada niyə məsələ bu qədər yubadılıb. Yəqin ki, nəsə başqa şey var. Məsələni özüm şəxsən araşdıracam. Regional şöbə ilə əlaqə saxlayıb məsələni dəqiqləşdirərəm. Əgər bu alınmasa, nazirliyə gedib vəziyyəti öyrənərəm. Hər halda ona kömək etmək borcumuzdur".

D.Rəhimov qeyd edib ki, əlillik dərəcəsi almaq üçün müəyyən prosedur qaydaları var: "Kim internetdən istifadə edə bilirsə, bu barədə yayılmış məlumatları əldə edə bilər. Bilirsiz, bir çox halda bu cür vəziyyətlə üzləşən insanların sənədlərində müxtəlif problemlər olur, yəni çatışmazlıq olur. O insanlara biz qurum olaraq köməklik edə bilərik. Daha yaxşı olar ki, vətəndaşlar problemlə üz-üzə qaldıqda bu işlə məşğul olan qeyri-hökumət təşkilatlarına müraciət etsinlər.

Bilirsiz, elə hamı deyir ki, filankəs yalandan əlillik dərəcəsi aldı. Mənim özümə də deyirlər. Amma soruşanda ki, kimlər yalandan alıb? Sənə dəqiq fakt deyə bilmirlər.

Sadəcə söz deyirlər. İndi kimin əlil və ya yalançı əlil olduğunu araşdırmaq qeyri-mümkündür. Mənə hələ rast gəlməyib ki, faktlara əsasən kiminsə əlil olmadığı aşkar edilib. Ona görə yalançı əlil məsələsini bu qədər qabartmaq düzgün deyil. Adətən biz əlilliyi belə düşünürük, yəni kiminsə ya ayağı olmamalıdır, ya əli şikəst olmalıdır, ya gözü kor olmalıdır və s. Yəni vizual görünüşdən kənar olan insanlar yada düşülür. Ancaq əsasnamədə başqa şeylər də var. Daxili çatışmazlıqlardan, müxtəlif ağır xəstəliklərdən yaranan əlilliklər də var ki, onlar xaricdən görünmür.

Bu cür də əlillik qrupları olur və olmalıdır".

"Əlil Qadınlar Cəmiyyəti"nin rəhbəri Məhluqə Rəhimova bu cür hallarla çox rastlaşdıqlarını deyib: "Hamıya bəllidir ki, ölkədə vəziyyət necədir. Yüzlərlə belə faktlar bizə daxil olur. Mən özüm hər zaman FİTEK-lə əlaqə saxlayıram. Təbii ki, məsələyə əlaqədar orqanlar qarışanda öz həllini tapır. Düzdür, hazırda biz qadının nə vəziyyətdə olduğunu dəqiq bilmirik. Buna görə də tibbi ekspertiza müayinə etmədən ona əlilliyin düşüb, düşməməsi haqda əvvəlcədən nəsə söyləmək olmaz. Kömək etmək üçün deyirəm ki, cəmiyyətimizin Neftçala rayonunda şöbəsi var. O qadının ailəsindən kimsə müraciət etsin, qurumdan ona bu işdə yardım edərlər. Özüm də tapşıracam. Şəxsən mənimlə də əlaqə saxlaya bilərlər. Məmnuniyyətlə kömək edərik. Vəzifəmiz budur".

"Əlillərə Dəstək Xeyriyyə İctimai Birliyi"nin rəhbəri Yaşar Hümbətov isə çıxış yolunu məhkəməyə müraciət etməkdə görür: "Əgər lazım olan bütün proseduru keçib və sənədlərini tam hazır edərək haqqı olduğu halda əlillik haqqında sənədini ala bilmirsə, onda tək yolu qalır, məhkəməyə baş vurmaq. Çünki vəziyyət bu həddə gəlib çatıbsa, yəni vəziyyəti bu yerə gətirib çıxarıblarsa, qanuna müraciət etməkdən başqa çarə görülmür. Ən azından səhlənkarlıq var ortada. İlk olaraq həkim komissiyası müraciət edən o qadının durumunu tam və dəqiq müəyyən edərək qadını məlumatlandırmalı, ona rəy verməli idilər. Təbii ki, rəy müsbət və mənfi də ola bilər. Amma bunu vaxtında etmək lazım idi ki, proses bu həddə gəlib çatmasın. Ancaq xanımın dediyi kimi, həkim komissiyası da pul umursa, yenə də ən yaxşı yol hakimlərə müraciət etməkdir".

Əlillərə və Kimsəsizlərə Yardım İctimai Birliyinin rəhbəri Tahir Həsənov qurum olaraq həmin insanların şikayət məktublarını "yuxarılara" çatdırmağa söz verdi və dedi ki, yalnız ondan sonra istənilən problemli məsələ öz həllini tapacaq: "Ən yaxşı üsul budur. Özüm şəxsən şikayət edən vətəndaşların məktublarını ölkə rəhbərliyinə çatdırıram və çox qısa vaxt ərzində onlar öz həllini tapır".

İsmayıl

Şərq.-2012.-14 noyabr.-S.11.