Sosial mənzillər problemi MM-də müzakirə olundu

Sahib Məmmədov: "Yollara ayrılan milyardların 5 faizini bu sahəyə ayırsalar, mənzilə ehtiyacı olan insanlar üçün böyük bir mikrorayon salmaq olar"

Nazim Məmmədov: "Müəyyən vəsait ayırmaq və şəffaf tender keçirməklə dövlət belə mənzilləri tikdirə bilər"

MÖVZU: "Qaçqın və məcburi köçkünlərin, əhalinin sosial cəhətdən qayğıya ehtiyacı olan təbəqələrinin problemlərinin həlli ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlərin işıqlandırılması"

Əhalinin çətinlikləri arasında evsizlik problemi də aktual olaraq qalır. Evsizlik şəraitində insan bir sıra məsələləri həll etməkdə acizdir. Bunlardan ən əsası da ailə qurmaq məsələsidir. Belə ki, şəxsi evə sahib olmamaq bir çox gəncləri evlənməkdən vaz keçməyə sövq edir. Evsizlik şəraitində ailə quranlar olsa da, onlar bunu çox gec yaşlarında etməyə məcbur olur. Belədə isə ailə qurandan sonra da bir sıra problemlərlə rastlaşırlar. Evi olmayan ailələr bir çox hallarda konfliktlərin mənbəyinə çevrilir.

Hazırkı dönəmdə əksər ailələrin maaşı mənzil sahibi olmağa imkan vermir. Hətta aylıq kreditlə də bütün insanlar ev ala bilmir. İndi, demək olar ki, ailələr sevgi-məhəbbət üzərində qurulmur. Bu olsa da, tək-tük hallarda özünü göstərir. Ailə quranlar birinci yerə sosial məsələləri qoyur. Bu alınmadıqda isə gərgin durum yaşanır. Əslində hər bir şəxsin yaxşı yaşamaq hüququ var. Buna hamının haqqı çatır. Amma bu heç də evin olmamasına görə boşanmalara gətirib çıxarmamalıdır. Bu barədə əvvəlcədən, evlənməzdən qabaq düşünmək gərəkdir ki, sonrası belə faciələrlə nəticələnməsin. Baxmayaraq ki, Azərbaycanda insanların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi prioritet elan edilib. Amma belə çətinliklər hələ də bu sahədə böyük problemlərin olduğunu göstərir. Qeyd edək ki, Milli Məclisin noyabr ayının 13-də keçirilən iclasında dövlət büdcəsi ilə bağlı müzakirələrə qatılan hakim Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) İcra katibinin müavini, millət vəkili Mübariz Qurbanlı çıxışında vətəndaşların mənzillə təmin olunması üçün sosial evlərin tikilməsini təklif edib. Deputat sosial evlərin tikilməsi üçün dövlət şirkətinin yaradılmasını təklif edib. M.Qurbanlının sözlərinə görə, dövlət büdcəsindən ayrılan vəsait hesabına şirkətin tikdiyi evlər vətəndaşlara uzun müddətə aşağı qiymətlərlə icarəyə verilə bilər.

Millət vəkili Æalə Əliyeva da insanların mənzilə və sosial sığınacaqlara olan ehtiyacını qabardıb. O deyib ki, mənzil, daha doğrusu, sığınacaqlar, sosial evlər probleminin aradan qaldırılması çox vacib məsələdir. Müşahidələr onu göstərir ki, hansı qanunu qəbul ediriksə edək, hansı maarifləndirmə işini aparırıqsa aparaq, bəzi ailələrdə zorakılıq, qəddarlıq halları qaçılmaz haldır. Bir qayda olaraq bu vəziyyətdən qadınlar və uşaqlar əziyyət çəkirlər. Ailə münaqişəsi nəticəsində qadın və qucağındakı körpəsi acımasızca küçəyə atılır və belə demək mümkündürsə, "küçə sakininə" çevrilirlər. Küçələrin bu çarəsiz sakinlərini heç olmasa müvəqqəti sığınacaqla təmin etmək problemə çevrilir. Çünki belə sığınacaqlar mövcud deyil. Düşünürük ki, reabilitasiya mərkəzlərinin, sığınacaq tipli evlərin tikilməsi bir o qədər böyük vəsait tələb etməyən bir məsələdir. Büdcədən kiçik bir vəsait ayırmaqla sınmış taleləri qismən də olsa düzəldərək sağlam cəmiyyət naminə böyük bir addım atmaq olar".

İqtisadçı-ekspert Vüqar Bayramov dövlət torpaq sahələrinin vətəndaşlara verilməsi mexanizminin həyata keçməsini daha mümkün hesab edir, nəinki onlara pulsuz mənzillərin verilməsini. Çünki yeni mənzili inşa etmək daha böyük xərcdir. Bu isə ölkənin bugünkü büdcəsi və iqtisadiyyatı üçün münasib deyil. Ekspert onu da bildirib ki, xarici təcrübədə yaşayış binaları tikilərək kredit şəklində vətəndaşlara verilir. Onlar isə hər ay çox az ödəniş etməklə, həmin mənzillərə sahib olurlar. Necə ki, qonşu Türkiyə belə bir sistemdən istifadə edib. Qardaş ölkədə 2 otaqlı mənzilə sahib olmaq istəyən aztəminatlı ailələr ayda 70 dollar ödəyərək yeni mənzillərə sahib olur. Məsələnin ötən il parlamentdə müzakirə olunduğunu, lakin sonra qüvvəyə minmədiyini deyən ekspert bu gün buna bənzər bir sistemin Azərbaycanda da işləməsini məqsədəuyğun hesab edir. Hər halda yeni mexanizm tezliklə işə düşər, ən azından evsiz vətəndaşların sağlam rifahı üçün.

Məsələyə münasibət bildirən parlamentin Sosial siyasət komitəsinin sədri Hadi Rəcəbli sığınacaqlar probleminin həlli istiqamətində müəyyən işlərin görüləcəyini deyib. Bu məsələnin qanunda olduğunu vurğulayan deputat bildirib: "Qanunda məişət zorakılığının qurbanı olan insanlar, müəyyən səbəblərdən evsiz-eşiksiz qalan insanlar üçün sosial evlərin tikilməsi nəzərdə tutulub. Həmçinin internat evlərində böyüyən uşaqların 18 yaşdan sonra yerləşdirilməsi üçün evlər nəzərdə tutulub. Sadəcə hələ bu prosesin başlaması bir az ləngiyir. Onu deyə bilərəm ki, gələn ilin büdcəsində bu məsələ nəzərdə tutulmayıb. Sadəcə bu ideya var. Ola bilər ki, ilin ortasında bu sahəyə müəyyən vəsait ayrılsın. Amma hələlik bu sahəyə vəsait ayrılmayıb".

Sadəcə mənzilə ehtiyacı olan insanların evlə təminatına gəldikdə isə komitə sədri deyib ki, bu məsələnin həlli daha çox özəl şirkətlərin üzərinə düşür: "Belə evlər özəl müəssisələrdə olmalıdır. Əksəriyyətində də var. Doğrudur, bu təklif çox yaxşı ideyadır. Ola bilsin ki, gələcəkdə qanuna salınsın. Amma bu məsələ bazar qanunlarına uyğun həyata keçirilməlidir.

Əmək Hüquqlarının Müdafiəsi Liqasının rəhbəri Sahib Məmmədov da bu təklifi müsbət dəyərləndirib. Onun sözlərinə görə, bu prosesi həyata keçirmək Azərbaycan üçün o qədər də çətin məsələ deyil. Sadəcə, tikilən sosial evlərin vətəndaşların mülkiyyətinə keçməsini önləmək lazımdır. Burada başqa bir problem, çətinlik yoxdur: "Sovet dövründə necə idi? Tək-tək adamların mülkiyyətində mənzil olardı. O da kəndlərdəki əhalinin. Şəhərdə yaşayan vətəndaşların əksəriyyətinin mülkiyyət hüququ yox idi. Ya müəssisə, ya da yerli icra nümayəndəliyi mənzilləri tikib, əhaliyə kirayə verirdilər. Bu proses də kirayə müqaviləsi əsasında aparılırdı. Həmin sistemi yenə də tətbiq eləmək lazımdır. Sadəcə həmin mənzillərdə yerləşdirilən insanlara mülkiyyət hüququnun verilib-verilməməsini müəyyənləşdirmək lazımdır. Qanunla tənzimləmək mümkündür ki, bir ailə neçə il həmin mənzildə qaldıqdan sonra mənzil onun mülkiyyətinə keçə bilər. Ola bilər ki, keçməsi mümkün olmasın. Hesab edirəm ki, indiki Mənzil Məcəlləsi çərçivəsində bu məsələləri həll eləmək lazımdır. Amma ehtiyac olsa, yeni qanunlar da tətbiq eləmək olar. Əsas odur ki, bu cür tədbirlər insanların sosial rifahının yüksəlməsinə şərait yaratsın. Bu gün ölkədə kirayə yaşayan insanlar kifayət qədər çoxdur. İnsanlar ev sahibləri ilə kommersiya müqaviləsi bağlayıb, evdə müvəqqəti olaraq, yaşayırlar. Sosial evlər tikildiyi zaman da vətəndaşlar dövlətlə sosial xarakterli müqavilə bağlayacaq və həmin evlərdə qalacaq. Məsələn, siz bir qəzetdə işləyirsiniz. Təbii ki, maaşınız da 1500 manat yox, 250 manat olacaq. Bu pula da Bakı şəhərində kirayə mənzildə qalmaq mümkün deyil. Və biz sosial ölkə olduğumuz üçün bu cür evlərin tikilib, mənzilə ehtiyacı olan insanlara verilməsi gərəkdir. Məncə, çox ağıllı təklifdir. Azərbaycanın da bugünkü maliyyə imkanları bu cür evlərin tikilməsinə imkan verir. Asfalta, körpülərə ildə bir dəfə pul ayırıb, havayı xərcləməkdənsə, bir bina tiksinlər. Və bir neçə ailənin mənzilə olan ehtiyacını təmin etsinlər. İnandırım sizi ki, yollara ayrılan milyardların 5 faizini bu sahəyə ayırsalar, mənzilə ehtiyacı olan insanlar üçün böyük bir mikrorayon salmaq olar. Bizdə bu model bu gün məcburi köçkün və qaçqınlara münasibətdə işləyir. Həmin modeli digər vətəndaşlara qarşı da reallaşdırmaq lazımdır. Demək olar ki, bu sahədə hər şey hazırdır. Qanuna bir-iki əlavələr etməklə məsələni reallaşdırmaq olar.

Parlamentdə irəli sürülən bu təklifi müsbət qiymətləndirən iqtisadçı-ekspert Nazim Məmmədov bu məsələnin yeni təklif olmadığını da vurğulayıb: "Deputat olduğum zaman Milli Məclisdə Mənzil Məcəlləsi qəbul olunmuşdu. İlk dəfə olaraq, sosial mənzillər anlayışı da, qanunvericiliyə salınmışdı. Sosial evlər yerli icra hakimiyyəti və bələdiyyələr tərəfindən tikilə və vətəndaşlara ucuz kirayə qiymətləri ilə verilə bilər. Yəni kommunal xərclər də daxil olmaqla, iki-üç otaqlı mənzili 80-100 manata vermək olar. Hesab edirəm ki, insanlar ipoteka ilə mənzil alana qədər sosial mənzillərdə yaşasalar daha yaxşı olar. Bakıda yaşayan hər bir ailənin mənzilə ehtiyacı var. İpoteka şərtlərini də nəzərə alsaq, ev almaq çox müşkül məsələyə çevrilib. Dövlət sosial evlər vasitəsilə həm də miqrantlara nəzarət etmiş olar. Yəni ölkəmizdə olan miqrantları həmin evlərdə yerləşdirmək mümkündür.

N.Məmmədovun sözlərinə görə, Avropa ölkələrinin əksəriyyətində sosial mənzillər fəaliyyət göstərir. O deyib ki, mənzil problemi yaşayan əhalinin 20 faizdən artığının mənzil problemi bu yolla öz həllini tapıb. Yeni olmasa da, bu təşəbbüs çox müsbət bir ideyadır. Amma dəfələrlə səslənməsinə baxmayaraq, hələ də öz həllini tapmayıb.

İqtisadçı təəssüflə qeyd edib ki, Bakı şəhərində icra hakimiyyətləri torpaqların hamısını satıb, mənimsəyib. Artıq bələdiyyələrin balansında torpaq qalmayıb: "Bu sistemi irəli aparmaq üçün dövlət üzərinə düşən öhdəliyi yerinə yetirməlidir. Doğrudur, iqtisadi fəaliyyət növü olaraq, bu sifarişləri özəl şirkətlər yerinə yetirməlidir. Amma bunun üçün ilk növbədə dövlət sifarişi olmalıdır. Müəyyən vəsait ayırmaq və şəffaf tender keçirməklə dövlət belə mənzilləri tikdirə bilər. Və gələcəkdə bu mənzillər dövlət büdcəsinə sabit gəlir gətirə bilər. Ancaq bir şərtlə ki, həmin mənzillər sonradan özəlləşdirilməyə açıq olmasın. Əks halda, proses səmərəsiz olacaq. Bu cür səmərəsiz təcrübəni biz yataqxanalar və xidməti mənzillərin tikilməsində görmüşük. Həmin mənzillər bir müddət istifadədən sonra özəlləşdirilib. Bu cür təcrübəyə son qoymaq yolu ilə problemi aradan qaldırmaq olar. Beləcə, ictimai nəzarət vasitəsilə gənc ailələr, mənzilə, sosial qayğıya ehtiyacı olan insanlar rahat yaşaya bilər. Həm də bu işdən dövlət də karlı çıxa bilər. Bilirsiniz ki, kirayə qalan insanlar vergi ödəmir. Və nəzərə alsaq ki, Bakı şəhərində 200 mindən artıq ailə kirayə qalır. Bu da təxminən 800 min, yaxud da bir milyona yaxın vətəndaş deməkdir. Bunun da nəticəsidir ki, fiziki şəxslərin gəlir vergisi çox aşağı səviyyədədir. Demək ki, bu sahə tam olaraq, "kölgə" iqtisadiyyatındadır. Sosial mənzillərin tikilməsi isə həm bu problemin, həm də əhalinin mənzil probleminin həllinə səbəb ola bilər. Yəni sosial evlər tikilsə, həm vətəndaşlar, həm də dövlət udacaq. Sadəcə, bu sistemin bazara çevrilməsi və hansısa qurumların mənfəətinə xidmət etməsinə mane olmaq lazımdır.

Şəymən

Şərq.-2012.-15 noyabr.-S.11.