Jurnalistlərin peşəkarliğı artırılmalıdır

Dinlə, inancla bağlı xəbər hazırlamaq ikiqat məsuliyyət deməkdirÖtən gün Mətbuat Şurası, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi və Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi tərəfindən Qubada "Din-media münasibətləri: mövcud vəziyyət və beynəlxalq təcrübə” mövzusunda konfrans keçirilib. İki günlük seminara ölkəmizdə fəaliyyət göstərən media qurumlarının əməkdaşları və mütəxəssislər qatılıblar. Konfransda vurğulanıb ki, milli-mənəvi və dini dəyərlərimizin təbliğ və təşviq edilməsində, dinin düzgün formada ictimaiyyətə çatdırılmasında media təmsilçilərinin üzərinə böyük vəzifə düşür. Bu baxımdan jurnalistlər dinin düzgün təbliğində, dini radikalizmlə mübarizədə fəal olmalı, terrorizmə və ekstremizmə qarşı tənqidi mövqe nümayiş etdirməlidirlər.

Mətbuat Şurasının sədri, Milli Məclisin deputatı Əflatun Amaşov bu cür tədbirlərin keçirilməsinin əhəmiyyətini önə çəkərək bildirib ki, Azərbaycan tolerant ölkədir və respublikamızda mövcud olan bu mühitin təbliğində medianın rolu böyükdür. O qeyd edib ki, xarici qüvvələrin dindən sui-istifadə cəhdlərinin qarşısının alınmasında media nümayəndələrimizin fəaliyyəti önəmlidir:

"Jurnalistlər dini sahədə yazı yazarkən ictimaiyyəti çaşdırmamalı, məlumatları düzgün çatdırmalıdırlar. Azərbaycan mətbuatı tarixən dini xurafata qarşı mübarizə aparıb. Dinlə bağlı yazılar, reportajlar hazırlayan media təmsilçiləri Azərbaycanda hansı dinə məxsus insanların yaşadığını, dini istiqamətləri bilməlidirlər. Bunları bilməsək, dinlər arasında münasibətləri düzgün formalaşdıra bilmərik. Biz Azərbaycanda dinin coğrafiyasını və dini prosesləri dərindən bilməliyik ki, yarana biləcək problemlərin qarşısını alaq”.

Ə.Amaşov bildirib ki, Mətbuat Şurası yarandığı vaxtdan Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi və Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi ilə sıx əməkdaşlıq edir və jurnalistlərin dini biliklərini artırmaq üçün müxtəlif seminarlar və tədbirlər keçirir. Azərbaycan müsəlman ölkələri ilə xristian ölkələri arasında bir körpüdür. Dövlətimiz həm Avropa ölkələrinə, həm də islam ölkələrinə nümunə ola bilər. Ona görə də Azərbaycan mətbuatı bütün bu məsələləri həm cəmiyyətə, həm də dünya ictimaiyyətinə düzgün çatdırmalıdır”. Media nümayəndələri hesab edir ki, dini yazıların əksəriyyəti müəllifdən daha çox ekspertlərin, ilahiyyatçıların fikirlərini özündə ehtiva edir. Lakin istənilən halda dini məqalələrdə təriqət və məzhəb ayrıseçkiliyi ön plana çıxır ki, bu da dindar qruplar arasında problemlər yaradır. Bəzi qüvvələr Azərbaycanda süni şəkildə dini problemlərin olmasını tirajlamaq üçün medianın gücündən istifadə edirlər. Bir sıra mətbuat orqanları bilərəkdən və ya bilməyərəkdən bu cür təxribatların daşıyıcısına çevrilirlər. Nəzərə almaq lazımdır ki, dini mövzuları lazımi şəkildə işıqlandırmaq üçün yetəri qədər ixtisaslaşmış jurnalistlərimiz yoxdur. Ona görə də bəzi ekspertlər çıxış yolunu bu yöndə ixtisaslaşmış jurnalistlərin sayının artırılmasında görürlər. Bəs, problemləri aradan qaldırmaq üçün nə edilməlidir, mövzuları seçərkən nəyə diqqət yetirilməlidir. Ümumiyyətlə, dini məqalələr sadəcə bu sahə üzrə ixtisaslaşmış, dini yaxşı bilən jurnalistlər tərəfindən yazılmalıdır, yoxsa istənilən jurnalist bu məsələyə toxuna bilər?

Bu barədə "Şərq”ə danışan "Ölkə.az” saytının baş redaktoru Məmməd Gülməmmədov isə deyib ki, jurnalist dini məqamlara, dini hadisələrə ehtiyatla yanaşmalıdır. Çünki inanc çox həssas məqamdır:

"Cəmiyyətimiz tolerant cəmiyyətdir. Ölkə Prezidenti və Azərbaycana səfər edən xarici qonaqlar dəfələrlə cəmiyyətimizin tolerant olduğunu qeyd ediblər. Azərbaycanın coğrafi mövqeyi də elədir ki, burada müxtəli dinlər və dini təriqətlərin olması mümkündür. Amma sevindirici haldır ki, ölkəmizdə xurafat dərinliyi, məzhəb çatışması yoxdur. Zatən bu məzhəb çatışmasını da bir çox hallarda xarici kəşfiyyat orqanları yaradır. Jurnalistin vəzifəsi isə dinlə bağlı məqalə, xəbər hazırlayanda bu həssas məqamları nəzərə almaqdır. Unutmaq lazım deyil ki, ölkə əhalisinin böyük əksəriyyəti islam dininə inanır. Bu səbəbdən dinlə, inancla bağlı xəbər hazırlamaq ikiqat məsuliyyət deməkdir. Əgər bir jurnalistin din bilgisi yoxdursa, yaxşısı budur ki, peşəkarlara, mütəxəssislərə müraciət etsin, fikir öyrənsin. Onsuz da jurnalistin əsas vəzifəsi xəbər hazırlamaqdır, mövqe ortaya qoymaq deyil. Mövqeni ortaya əsasən ekspertlər, alimlər qoya bilər. Xüsusən də din kimi həssas məsələdə, cəmiyyətin inancına yönəlik mənfi xəbər hazırlanmasının əleyhinəyəm”.

Lakin baş redaktorun sözlərinə görə, xurafat mütləq tənqid olunmalıdır: "Amma bu tənqid də, yumşaq dillə olmalı və məlumatverici, öyrədici, çəkindirici olmalıdır. Əgər jurnalist qarşılaşdığı xurafatı sərt dillə tənqid edib yazı hazırlayırsa, bu, düzgün deyil. Əksinə, xurafat barədə xəbəri hazırlayıb, bunun xurafat olduğunu təsdiqləyən faktları, mütəxəssis və alim rəyini mütləq əlavə etməlidir ki, oxucuda tənqid olunan məsələnin əsas mahiyyəti barədə fikir formalaşsın. Təbii ki, din anlayışı olmayan jurnalistin yazdığı məqalə müəyyən dindar kəsimin etirazına səbəb olar. Bu səbəbdən inanc məsələsi ilə bağlı ehtiyatlı olmaq lazımdır”.

"Yeni Çağ” Media Qrupunun rəhbəri Aqil Ələsgərin sözlərinə görə, Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov çox düzgün qeyd edib. Baş redaktorun sözlərinə görə, jurnalistlər dini məsələdə xüsusilə həssas olmalıdırlar:

"Bəlkə digər məsələlərdə normal məsuliyyət tələb olunursa, dini və milli məqamlarda ultra həssaslıq tələb edilir. Bu baxımdan dini mövzular üzərində işləyən jurnalistlərin maarifləndirilməsinə, dinlə bağlı müəyyən bilgi əldə etməsinə böyük ehtiyac var. Bu iş daha çox bizim QHT-lərin üzərinə düşən bir missiyadır. Təəssüf ki, bir çox hallarda dini maarifləndirmə ilə bağlı proyektlər simvolik və gözə kül üfürmək mahiyyəti daşıyır. Çox vaxt dinlə bağlı danışan ekspertlərin əksəriyyətinin ümumiyyətlə dindən xəbərləri olmur. Yaxud da dini birtərəfli qaydada bilirlər və məsələlərə məzhəb qarışdırırlar. Daha gözəl olardı ki, mediamız bütün dinləri və məzhəbləri yaxşı bilən ekspertlərdən faydalasınlar”.

A.Ələsgərin fikrincə, dini anlayışları zəif olan, konkret hansısa məzhəb adından çıxış edən şəxslər Azərbaycanın ənənəvi dini mühiti ilə bağlı ciddi problem yarada bilərlər. Bunun isə çox ciddi fəsadları olar: "Elə dəyərlər var ki, onlar islam dininin görüşləri ilə birbaşa uyğun gəlməz, ziddiyyət təşkil edə bilər. Ona görə də belə məqamlar mütləq mənada peşəkar yanaşma tələb edir”.

"Avropa.info” saytının baş redaktoru Ruslan Bəşirli isə bildirib ki, ümumiyyətlə din spesifik sahədir: "Məncə, bu sahəni az-çox bilən jurnalistlər bu sahədən yazsalar yaxşı olar. Təəssüf ki, bizdə jurnalistlər hələ ixtisaslaşmayıb. Xüsusilə də internet media ortaya çıxandan sonra, bu problem özünü qabarıq göstərir. Saytların çoxlu jurnalist işə götürmək və onların sahələr üzrə ixtisaslaşmasına kömək etmə imkanları sıfırın altındadır. Bu səbəbdən də təkcə dini mövzular deyil, digər mövzularda da mediamızda olan problemlər davam edəcək. Bunu müəyyən qədər həll etmək üçün treninqlər keçirilməlidir. Fikrimcə, bununla heç olmasa, az da olsa problemi belə həll etmək mümkündür”.

"Xalq qəzeti”nin əməkdaşı, araşdırmaçı-jurnalist Anar Turan deyib ki, din sahəsini bilən jurnalistlərimiz azdır. Dini mövzulara səthi bildikləri halda baş vuran jurnalistlərimiz isə həddindən artıq çoxdur.

O bildirib ki, bəzi jurnalistlərimiz mövzu qıtlığından əziyyət çəkirlər. Amma özlərinə əziyyət verib araşdırma aparmaq, sanballı məqalə, təhlil materialı, köşə yazmaq istəmirlər. Bunun əvəzinə özlərini din sahəsinə müdaxilə edəcək, insanlara ağıl öyrədəcək qədər peşəkar sayırlar: "Profil olaraq dini mövzulardan mütəmadi yazı yazmayan, ümumiyyətlə, bu sahəni bilməyən qələm nümayəndələrinin belə həssas sahədən yazmalarını doğru hesab etmirəm. Çünki hər bir sahənin öz ağırlığı var. Xüsusilə din mövzusu öz ağırlığı və tələbləri ilə seçilir. Məsələn, bir jurnalist hüquq, iqtisadiyyat, ədəbiyyat, sosioloji mövzularda yazı yazsa, araşdırma aparıb yanlışlığa yol versə, bunu düzəltmək, tez aradan qaldırmaq mümkündür. Lakin dini mövzularda bu səhvləri düzəltmək çətindir. Çünki milyonlarla insanın inancı haqqında, dəyər bildiyi şəxsiyyətləri, ibadət qaydaları, mərasimləri haqqında yazanda mütləq dəqiq, qərəzsiz və ədalətli olmaq lazımdır. Çünki kiçik bir səhvlə jurnalistin imici korlana bilər və hətta özü üçün də təhlükəyə çevrilər. Dini mövzularda qərəzli yazan hansısa media nümayəndəsi ilk öncə düşünməlidir ki, bu, elementar peşə etikasına ziddir. Üstəlik, xalqın, toplumun dəyərlərinə hörmətsizlikdir. Bu halda o, haqlı olaraq kütləvi tənqid oluna bilər, hətta ona hansısa fanatiklər hücum da edə bilərlər. Bu baxımdan jurnalist həssas mövzularda ehtiyatla davranmalıdır. Məqsədi maarifləndirməkdirsə, bir neçə ilahiyyatçıdan müsahibə almalı, heç olmasa, elementar dini biliklərə sahib olmalı və müqayisələr verməlidir”. A.Turanın sözlərinə görə, ən vacib məqam odur ki, müxbir islam yox, ayrı din mənsubu olsa, yaxud dinsiz, ateist olsa belə peşə etikasını pozmamalı və mənəvi dəyərlərə hücum xarakterli niyyətdən uzaq olmalıdır: "Hazırda jurnalistlərimizin içində təəssüf ki, bu cür insanlar az da olsa var. Baxırsan ki, neçə ilin media nümayəndəsidir, hətta baş redaktordur, amma yazılarında, sosial şəbəkələrdə dini dəyərləri təhqir edir və ya öz aləmində guya təftiş edir. Nəticədə cəmiyyət tərəfindən ikrahla qarşılanır və öncə peşə etikasını pozur. Belə jurnalist növbəti dəfə hətta keyfiyyətli "məhsul” da ortaya qoymağa çalışsa, ona inanmayacaqlar, etibar etməyəcəklər”. Ekspertə görə, məsələni tənzimləmək üçün nəinki dindən yazan, hətta bu sahədən yazmayan jurnalistlərimizin elementar dini biliklərə yiyələnmələri üçün kurslar təşkil edilməlidir: "Bu kurslar xüsusilə mədəniyyət, sosial, siyasət sahəsindən yazan jurnalistlərimiz üçün aktual olmalıdır. Bu işdə jurnalistika, media sahəsində ixtisaslaşmış QHT-lər, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi layihələr irəli sürə bilərlər və ya toplantılar, təlimlər təşkil edə bilərlər”.

Tanınmış araşdırmaçı-jurnalist Rəsul Mirhəşimli də "Şərq”ə söyləyib ki, dini mövzular məsələsi hər zaman mətbuatda aktual olaraq qalmaqdadır:

"Din həddindən artıq həssas və dərin biliklər tələb edən mövzu olduğundan bu mövzuda yazan jurnalistlər geniş məlumatı olan media nümayəndələri olmalıdır. Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşovun çıxışındakı fikirlər diqqətçəkən fikirlərdir. Qeyd etmək istərdim ki, bu sahədəki həssaslığı nəzərə alıb, Mətbuat Şurası jurnalistlərlə mütəmadi treninqlər təşkil etməlidir. Bu treninqlər din sahəsində tanınmış mütəxəssislərin bilgi verməsi ilə tənzimlənə bilər. Azərbaycan tarixən dini konfensiyaların birgə yaşadığı tolerant cəmiyyət kimi tanınıb. Əminliklə qeyd etmək mümkündür ki, tarixən Azərbaycan dini baxımdan qarşıdurmaların olmadığı ölkə adını qazanıb. Jurnalistika sahəsində çalışanlar da bu sahəyə həssas yanaşmalı, problemlərin yaranmasına yol açmamalıdılar”.

İsmayıl

Şərq.- 2017.- 2 dekabr.- S.11.