SƏSİNİN
AHƏNGİ İLƏ ÜRƏKLƏRİ “DAĞLAYAN”
SƏNƏTKAR...
Rübabə Muradova, sadəcə
bir ovuc Ərdəbil torpağı istədi
Canəli Əkbərov:
“Altı Leylim olub, amma nə gizlədim, Rübabənin həqiqi
Məcnunu olmuşam”
Heydər
Baba, yolum səndən kəc oldu,
Ömrüm
keçdi, gələmmədim, gec oldu,
Heç
bilmədim gözəllərin necə oldu,
Bilməz
idim döngələr var, dönüm var,
İtkinlik
var, ayrılıq var, ölüm var...
Bu məşhur
misraları Şəhriyar yazdı, amma ona can verən o oldu -
Rübabə Muradova. Səsinin
yanğısını, könlünün qubarını-həsrətini,
taleyinin acısını, niskilini Şəhriyarın
misralarına töküb, elə oxudu ki, naləsi ilə
ürəkləri dağladı. "Öləndə
bir ovuc Ərdəbil torpağını qəbrim üstə
səpərsiniz” - deyən sənətkar əli çatmayan,
ünü yetməyən vətən niskilini də elə
özüylə məzarına daşıdı.
Payına
cəmi 50 il ömür düşən
Rübabə Muradovanın bizə verdiyi bəxşiş daha
uzunömürlü oldu - yanıqlı səsi, avazı onu
sevənlərə miras qaldı.
Sənətkarların sənəti kimi şəxsi həyatları
da hər zaman böyük marağa səbəb olub. Xüsusilə də həmin
sənətkar öz dövrünün əvəzolunmazlarındandırsa,
deməli... Deməli, barəsində müxtəlif
söz-söhbətlərin yaranması da təbiidir. Rübabə Muradova da, heç şübhəsiz
ki, XX əsr Azərbaycan musiqisinin ən güclü səslərindəndir.
1933-cü ildə Ərdəbildə dünyaya
göz açan bu xanım, yeniyetmə yaşlarında ailəsilə
birgə Azərbaycana köçür. Bir müddət
keçmiş Əli Bayramlı, indiki Şirvan rayonunda
yaşayan Muradova sonradan sənəti ilə əlaqədar
paytaxt Bakıya üz tutur...
Gecə
yatdığı yerdə Rübabənin uzun, qara
saçlarını kəsir
Bir müddət sonra Rübabə sevmədiyi bir şəxslə
ailə qurmalı olur. Ailələrin razılığı, təkidi
ilə Rübabə bu izdivaca "hə” demək məcburiyyətində
qalır. Bu o zamanlardı ki, Rübabə
artıq Bakıda təhsil alırdı və səhnəyə
çıxırdı. Ancaq çox
gözəl və gənc həyat yoldaşının
yüzlərlə tamaşaçı qarşısında
çıxış etməsi Xəlilin heç ürəyincə
olmur. Rübabəni gündən-günə
daha çox qısqanmağa başlayır. Bu qısqanclıq getdikcə daha da artır və
ailədə yersiz söz-söhbətlər, mübahisələr
yaradır. Bütün bu kobud rəftara, əsası
olmayan qısqanclıq səhnələrinə dözə
bilməyən və bezən Rübabə Muradova ərindən
ayrılmaq qərarına gəlir. Az
sonra ilk qızı Qəmər dünyaya gəlir. Onu da anası Siddiqə xanım saxlayıb
böyüdür. Rübabə isə
Bakıdakı həyatına, sənətinə tək-tənha
davam edir.
Bir
neçə il sonra Tələt
özü ticarətçi ilə ikinci dəfə ailə
qurur. Bu izdivacdan da müğənninin bir
Şahnaz adlı qızı dünyaya gəlir. Ancaq zaman getdikcə bu ailədə də problemlər
yaranmağa başlayır. Rübabənin
məşhurluğu, pərəstişkarlarının
sayı artdıqca, Tələtin də qısqanclıq hissləri
böyüməyə başlayır. Yerli-yersiz,
olar-olmaz hər şeyə yoldaşını qısqanır.
Hətta qısqanclıq gözünü o dərəcədə
kor edir ki, gecə yatdığı yerdə Rübabənin
uzun, qara saçlarını kəsir. Tələtin
bu ağlasığmaz hərəkəti Rübabənin səbr
kasasını dolduran son damla olur. Bundan
sonra müğənni ikinci həyat yoldaşından da
boşanır. Ər sarıdan bəxti
heç gətirməyən, ilk məhəbbəti
uğursuzluğa düçar olan Rübabə Muradova
yaşadığı sıxıntıların, problemlərin
təkrarlanmasından ehtiyat edərək
üçüncü dəfə heç kimə rəsmən
ərə getmir. Yalnızca öz həyatını
yaşayır. Heç kimdən
asılı olmadan. Ürəyi istədiyi
kimi geyinir, gəzir, ürəyi istəyəni edir.
Amma bunların heç biri onun qəlbində gəzdirdiyi
dərd yükünü azalda bilmir. Bir tərəfdən
sevgidə bəxtinin gətirməməyinə, digər tərəfdən
də vətən həsrətilə hər gün
için-için ağlayır. Gah ilk məhəbbətini,
uğursuz ailə həyatını, gah da illərdir unuda bilmədiyi,
arzusunda olduğu Ərdəbili üçün göz
yaşı axıdır. Dərdlərini
azaltmaq, qəlbini ovundurmaq, vətən
yanğısını soyutmaq üçün
çıxış yolunu siqaretdə axtarmağa
başlayır. Siqaretin
tüstüsünü içinə çəkməklə
içindəki vətən, sevgi həsrətinin səngiyəcəyinə
ümid edir. Bəzən hətta spirtli
içki də içir. İçir ki,
sərxoş olub bütün qəm-kədərini unutsun.
Amma unutmur, unuda bilmir. Nə
siqaret, nə də içki onun yaralarına məlhəm
olur. Əvəzində
sağlamlığını, canını əlindən
alır. Dərdini isə zərrə qədər
də azaltmır. Həyatının son
anına qədər vətən niskili Rübabənin ürəyindən
getmir. 13 yaşında
ayrıldığı torpağına bircə dəfə
ayaq basmaq arzusu ürəyində qalır. Doğulub-böyüdüyü Ərdəbili, evini
yenidən görmək xoşbəxtliyi ona nəsib olmur.
Sevdiyi
kişiylə keçən son 15 il
O ki
qaldı Rübabə Muradovanın qadın xoşbəxtliyinə,
bəlkə də 50 illik ömrü boyunca
yaşadığı bir neçə xoş dönəm
vardısa, o da sevdiyi şəxslə birgə
yaşadığı illəriydi. Yəqin
Tanrının Rübabəyə yazığı gəlmişdi.
Onu illər sonra yenidən sevdiyi şəxslə
qarşılaşdırmışdı. Onun
ilk məhəbbəti. Müğənni
olduğuna görə ailəsi Rübabəni ona
almamışdı. O da ailəsindən başqa cür
acıq çıxmışdı - heç kimlə evlənməmişdi.
Və illər sonra onlar yenə birlikdəydilər.
Rübabə Muradova həyatının son 15
ilini bu kişiylə qeyri-rəsmi nikahda yaşayır.
Rübabənin həqiqətən sevdiyi ilk və tək kişi xəstə olduğu zamanlarda da,
ömrünün son anında da onun yanında olur...
Axırdan-axıra xəstəlik Rübabəyə
güc gəlir. Son bir ildə isə xəstəliyi yaman
ağırlaşır. Arıqlamağa
başlayır. Solğunlaşır.
Yataq xəstəsinə çevrilir.
Rübaba Muradovanın bacısı Tahirə xanım
"Şərq”in müxbiri ilə söhbətində
bacısı ilə bağlı yadına düşənləri
danışdı: "Ölümünün
yaxınlaşdığı Rübabənin ürəyinə
dammışdı. Özü bunu bilirdi
artıq. Qızı Şahnazla
qalırdı. Şahnaz övladlıq
borcunu layiqincə yerinə yetirib, onun qulluğunda durdu. Deyirdi, "məni təmtəraqla
basdırmayın. Fəxri Xiyabanda
basdırmasalar, eybi yoxdu. Əsas odur ki, məni
xalqım sevəcək”. Xəstə
yatağında da, ölüm ayağında da Ərdəbili
unutmadı, yada saldı. Kaş bircə dəfə
gedib Ərdəbili görəydim. Sürünə-sürünə
də olsa gedib, oranı görüb, sonra öləydim”.
Ancaq bu arzuyla yaşayırdı, ancaq bu idi onun
dərdi. Onun bircə dərdi vardı - vətən.
Rübabə yalnız vətən həsrətilə
öldü, sevgi dərdilə yox. Çünki
sevdiyi şəxs onun yanında olub”.
Rübabə
Muradova 1983-cü il, avqustun 28-də 50
yaşında qaraciyər serrozundan vəfat edib.
Tamamilə fərqli və güclü səsə sahib
olan bu xanımın istedadı ona Dövlət Opera və
Balet Teatrının solisti olduğu illərdə müxtəlif
rollar oynamağa imkan verir. "Leyli və Məcnun”da Leyli,
"Əsli və Kərəm”də Əsli, "Şah
İsmayıl”da Ərəbzəngi, "Aşıq Qərib”də
Şahsənəm, "Koroğlu”da Xanəndə qız,
"Gəlin qayası”nda Sənəm kimi rollar oynayan Rübabə
Muradova xalqın sevgisini qazanır.
Bacısı
Tahirə xanım Rübabə Muradovadan danışanda qəhərini
boğa bilmədi: "Rübabə həqiqətən sənətinə
bağlı olub. Həyatı o qədər asan
keçməyib. Onu qısqananlar çox
idi.
Sevənlər də. Gözəl qadın
idi deyə istəyənləri də çox olub. Sadəcə taleyi gətirmədi. Elə ona görə də həyatı
param-parça oldu. Sevgi xəstəsi idi.
Yəni könlünü bir insana vermişdi deyə
bəlkə də ömrü boyu tək onu sevdi. Ərdəbildə sevdiyi oğlanla tale onları
yenidən qarşılaşdırıb.
Ömrünün son 15 ilini Rübabə xanım o kişi ilə birgə yaşayıb. Rübabəni bir çox həmkarları çox
qısqanırdılar. Hətta
böyük mənada ona paxıllıq edənlər var idi.
Çünki onların heç biri Rübabə
qədər sevilməyib. Onun evini
içki yıxdı”.
Maraqlandıq ki, Rübabə Muradovanın şəxsi,
özəl əşyaları qalıbmı? Ailə Xalq
artistinin bu özəl əşyalarını muzeyə təqdim
etməyi düşünürmü? Axı
belə karifeylər əslində təkcə
doğmalarına aid deyil. Onlar xalqa məxsus
olur. Elə bu səbəbdən bizlər
üçün maraqlıdır ki, evində ona aid bir guşə
varmı ki, Rübabəni xatırlatsın? Tahirə xanım bildirdi ki, "Rübabə rəhmətə
gedəndən sonra ona aid əşyaların bir çoxu
qızında idi. Amma müsəlman adətinə
görə rəhmətə gedənin paltarları, əşyaları
evdən çıxarılır. O zaman durum da belə
deyildi deyə o qədər çox şəxsi əşyası
qalmayıb. Ancaq o zamanlar çəkilən
fotoları qalır. Bəzi bər-bəzək
əşyaları qalırdı. İndi
düzünü desəm, bilmirəm onlar qalır, ya yox.
Amma mənim də evimdə, qızının
da evində fotoları, Opera və Balet Teatrının səhnəsində
olan bəzi tamaşalardan şəkillər var. O vaxtlar şəkil
çəkdirmək də belə rahat deyildi. Qaldı muzey məsələsinə,
düzünü desək, heç vaxt hər hansı muzeydən
Rübabə Muradovanın ailəsinə müraciət edib
ona aid əşyaların muzeyə təqdim olunmasını
istəyən də olmayıb. Bəlkə
vaxtında istəsəydilər, çox əşya vermək
olardı. Onun qoyub getdiyi ancaq ifaları, lent
yazılarıdı. Onun vəfatı bəzi həmkarları
üçün, az qala, toy-bayram idi. Bəziləri isə, ümumiyyətlə, onun yas mərasiminə
gəlməmişdilər”.
Böyük sənətkarımızı Xalq artisti Canəli
Əkbərov isə belə xatırlayır.
- Canəli
müəllim, səhnədəki ilk Leylinizdən
danışacağıq, xatırlayırsınız?
-
Rübabəni heç yaddan çıxarmaq olar? Rübabəni həm ilk Leylim olduğu, həm də
gözəl sənətkar olduğu üçün çox
sevmişəm. Bəzən rəhmətə
gedən elə sənətçilər barədə
soruşurlar ki, deməyə söz tapmırsan. Amma elə sənətkarlar da var ki, heç
düşünmürsən, söz özü gəlir.
Rübabə elə sənətkarlardandır.
Altı Leylim olub, amma nə gizlədim, Rübabənin
həqiqi Məcnunu olmuşam.
- Bəlkə
o günlərə qayıdaq, xatirələrinizi ipə-sapa
düzəsiniz...
- 1975-ci
ilin sonunda rejissor Mehdi Məmmədov "Leyli və Məcnun”
tamaşasını hazırlayanda və mənə deyəndə
ki, Leylin Rübabə Muradova olacaq, əlim-ayağım həyəcandan
əsdi. Çünki o vaxtlar Rübabə
yanğılı səsi ilə çox sevilirdi və insanlar
onun avazından ötrü ölürdülər. Nə başınızı ağrıdım, biz səhnəyə
çıxanda, zal dağılırdı alqış sədalarından.
Tamaşada "Şam” səhnəsi var, orda
Rübabə necə nalə çəkirdisə,
tamaşaçılar ağlaşırdı. Rübabə özü də ağlayırdı.
Bəzən səhnədə göz yaşı tökmək
üçün müəyyən vasitələrdən
istifadə olunur, amma Rübabə o qədər təbii
oynayırdı ki... Hətta deyərdim ki, səhnədə
olduğunu, rol oynadığını unudurdu. Qismət elə gətirdi ki, mən rayonlara qastrola
da ilk dəfə Rübabə xanımla çıxdım.
Rayon camaatı onu o qədər sevirdi ki, görəndə
duz kimi yalayırdı.
-
Rübabə xanımı o biri Leylilərdən fərqləndirən
nə idi?
- Qəddi-qaməti
vardı, qaşı-gözü gözəl idi, buna söz
yox. Amma Rübabənin səsi adamı
öldürüb-dirildirdi. Ərdəbildən
gəlmişdi, vətən həsrətini çəkən
qadın idi. Vətəndən söz
düşəndə gözünün yaşını leysan
kimi tökürdü.
- Necə
insan kimi xatirinizdə qalıb?
- Gözəl.
Zarafatcıl, yumoru sevən, səmimi, həm də
xanım-xatın bir qadın idi. Bir xatirə
yadıma düşdü. "Leyli və
Məcnun”da ilk dəfə Məcnun olmağımın şərəfinə
evimdə qonaqlıq təşkil etdim və bütün
yaradıcı heyəti qonaq çağırdım. Amma Rübabənin dalınca özüm getdim,
yolüstü tarzən Bəhram Mansurovu da götürdüm.
Rübabə onda Voladarski adına Tikiş
Fabrikinin yanında qalırdı. Qalxdım
yuxarı, gördüm oturub güzgünün
qarşısında özünə bəzək vurur. Biz ona "Rubuş” deyə müraciət edərdik.
Dedim ki, bəs, Rubuş, səni evdə gözləyirlər,
gəlmişəm səni aparım. Gördüm
getmək istəmir, qayıtdı ki, yenə toy olsaydı, gələrdim.
Mən də ona zarafatla dedim ki, ay Rubuş, bu yazıq Leyli
heç Məcnundan yarımadı, onun çörəyini
yemədi, heç olmasa, gəl, evimdə
bir tikə çörək kəs. Zarafat qanan adam
idi, bu sözlərimdən sonra bizə gəldi. Evdə də bir gecə qonaq saxladıq. Çünki arvad-uşaq onu çox istəyirdi.
- Barəsində
çox danışırlar. Ustad xanəndə
Qulu Əsgərovla sevgili olduqları barədə deyilənlər
doğrudurmu?
- Bu barədə
də heç nə deyə bilmərəm. Olubsa
da, öz aralarında olub.
- Sevənləri
çox olardı yəqin?
- Sevənləri
deyəndə ki, sənətinə pərəstiş edənlər
çox idi.
- O
dövrün xanım sənətkarları ilə münasibəti
necə idi, heç küsülü olduğu müğənni
vardı?
-
Ovaxtkı xanımlarla indiki müğənni xanımlar
arasında yerlə-göy qədər fərq var. Onlar hətta
kiminləsə düşmən olsalar belə, bunu üzə
vurmazdılar. Üz-üzə gəldikləri məclisdə
biri-birlərinə salam verərdilər
ki, kənardan baxanlar münasibətlərinin pis olduğunu
anlamasınlar.
- Deyilənə
görə, xanım sənətkarlar arasında onun
paxıllığını çəkənlər çox
olub və hətta ondan anonim məktublar da yazıblar?
- Əlbəttə, o cür səsin sahibini
qısqananlar, paxıllığını çəkənlər
vardı. Rübabəylə də oturub çörək kəsən
adamlar gizlindən işlərini görürdü. Təbii ki, bu mənada istəməyənləri
vardı, yuxarılara gizlin şikayətlər də olurdu.
Amma imanımı yandıra bilmərəm,
onları kimlərin yazdırdığından xəbərsizəm.
-
Heç olmasa, anonim məktub yazdıranların "zəhməti”
öz bəhrəsini verirdimi?
- Əziyyətləri elə özlərinə
qalırdı. Rübabə, əksinə, daha çox
sevilirdi. Müəyyən dairələrdə İrandan gəldiyi
üçün sıxışdırılsa da, çox
böyük hörmətə sahib idi. Bilirsiniz ki, Rübabə
13 yaşında ikən müəyyən səbəblər
üzündən atası ilə Azərbaycana gəlmişdi.
Bu səbəbdən ona xaricə getməyə qadağalar da
qoymuşdular. O vaxtlar bir çox sənətkarlar İrana
konsert verməyə gedirdi, amma Rübabəni qoymurdular. Ona
görə gələndən-gedəndən Ərdəbili,
ordakı evlərini soruşurdu. Bağında həyətini
Ərdəbildəki evlərinin həyətinə bənzətmişdi,
ordakı ağaclardan əkmişdi. Bir dəfə Astaraya
qastrola getmişdik, sərhəddin kənarından dayanıb
İrana baxdı. Qəfildən bir nalə çəkdi, elə
ağladı ki, elə bildik yer titrədi. Onu uzun müddət
özünə gətirə bilmədik.
- Toylara gedirdi?
- O dövrün bütün məmurları onu
həvəslə toylarına aparırdılar.
- Hər bir sənətkarın kaprizi olur,
Rübabə xanımın kaprizləri vardımı?
- Mən görmədim. Onu da deyim ki, Rübabəni
toya aparan adamlar onun səsinin dəyərini yaxşı qiymətləndirirdi.
Çox sadə həyat tərzi vardı. Varı-dövləti
səsi idi. Heyif ki, çox az yaşadı, 50 il. Qaraciyər
serrozundan dünyasını dəyişdi. Ölümündən
qabaq görüşmüşdük. İlk Leylimi
xatırlamaq mənə də çox xoş oldu.
Tahirə Məmmədqızı
Şərq.-
2017.- 1 iyul.- S.13.