Müsahibə janrı bütün dövlətlərdə ən aktual janr olur

Çünki bu janrın informasiya yükü daha çoxdur, oxucu maraqla oxuyur

Jurnalistikanın maraqla oxunan, hər zaman ehtiyac duyulan aktual janrlarından biri də müsahibədir. Müsahibənin monoloq, dialoq, sorğu, rəy və sair növləri var. İstər xəbər daxilində, istər reportajlarda, istərsə də analitik janrlarda müntəzəm olaraq geniş istifadə olunan müsahibə oxucuya hadisə barədə ətraflı məlumat əldə etməyə, informasiyanı birbaşa mənbədən almağa imkan yaradır. İngilis dilində "interview” - görüş, söhbət mənasına gələn müsahibə yalnız informasiya vermir. Həm də yeni münasibətlərə, tanınmış insanların hamı üçün böyük maraq doğuran ictimai, siyasi xadimlərin daxili dünyasına yol açır.

Həmin insanları tamamilə fərqli rakursdan ictimaiyyətə təqdim edir. Müsahibə həm də söhbət, aktiv fəaliyyət və qarşılıqlı münasibətlər sferasıdır. Burada jurnalistlər ekspert, təşkilatçı və maraqlı həmsöhbət obrazına girirlər. Müxbir qarşısındakı müsahibə konkret suallar verməklə bir növ söhbətin mövzusunu müəyyən edir, qarşı tərəfin fikirlərinə istər söz, istərsə də jest və mimikalarla münasibət bildirir. Yəni bir növ körpü rolunu oynayır. Bu baxımdan jurnalistlər müsahibə ünvanladığı bütün suallar zamanı ictimai maraqdan çıxış etməli, yalnız oxucunu maraqlandıran sualları qarşı tərəfə ünvanlamalıdır. Lakin müsahibə zamanı önəm verilən prinsiplər yalnız bununla məhdudlaşmır. Jurnalist müsahibənin uğurla başa çatması, zəruri informasiyaların əldə edilməsi üçün texnologiyanı öyrənməli və önəmli prinsiplərə əməl etməlidir. Sualları düşünərək verən və müsahibdən cavabları peşəkarcasına alan jurnalist bacarıqlı və peşəkar hesab olunur. Təcrübəli jurnalistlər demək olar ki, hər zaman müsahibəyə hazır olur. Bəzə müxbirlər müsahibəyə deyil, müsahiblər sual-cavaba hazırlaşırlar. Amma müsahibəyə sonradan hazırlaşan jurnalistlər daha çoxdur. Ekspertlərə görə, hazırlıqlı jurnalistlər müsahibənin maraqlı və oxunaqlı olmasının əsas qarantıdır. Sualların əhatə etdiyi mövzularla bağlı məlumatlı olmaq çox önəmlidir. Eyni zamanda müsahib haqqında daha çox şey bilmək, məlumatlı olmaq müxbirin ən böyük üstünlüyüdür. Digər mühüm məqam isə dünyagörüşlü olmaqdır. Yalnız savadlı şəxs informasiyalardan yetərincə istifadə edə və xoş həmsöhbət ola bilər. Çünki jurnalistin dünyagörüşü müsahibin ona olan hörmət və etibarını artıracaq. Bu hal müsahibədə mühüm önəm kəsb edir. Üçüncü məqam isə suallarla bağlıdır. Sualları əvvəlcədən hazırlamaq vacib məsələdir. Şübhəsiz ki, müsahiblə görüşdə əlavə suallar da ortaya çıxa bilər. Müsahibdən daha maraqlı cavablar almaq üçün jurnalist müsahib üçün arzuolunmaz sayılan sualları ümumi söhbət fonunda gizlətməlidir.

Ağıllı sual istənilən məsələ ilə bağlı tam cavabın alınmasına səbəb olur. Suallar lakonik və düşündürücü olmalıdır. Jurnalist "hə” və "yox” cavabları verilə biləcək suallardan qaçmalıdır. Bundan əlavə, hər insana aid olduğu və onu maraqlandıran suallarla müraciət etmək lazımdır. Yalnız bu halda müsahibin düşüncələrinə, fikirlərinə yol tapmaq olar. Sualları hazırlayarkən jurnalist digər həmkarlarına da müraciət edə, redaktorların məsləhət bildiyi sualları da verə bilər. Müsahibə sanki bir dueldir. Lakin bu, silahların deyil, intellektlərin sözlə döyüşüdür. Burada ya jurnalist qalib gəlir, ya da müsahib. Qələbə qazanmaq isə hansı tərəfin daha hazırlıqlı olmasından birbaşa asılıdır.

Mövzu ilə bağlı "Şərq”ə danışan "Cümhuriyət” qəzetinin redaktoru Elman Cəfərli bildirib ki, müsahibə Azərbaycan mətbuatında hər zaman maraqlı janr olub. Redaktorun sözlərinə görə, sadəcə dövrə uyğun olaraq maraqlar dəyişib: "Məsələn, 1990-cı illərin mediasında daha çox siyasi məzmunlu müsahibələr, siyasətçilərin, partiya sədrlərinin müsahibələri, qısa və geniş açıqlamaları daha çox oxunurdu. Partiya sədrlərinin 1-2 səhifəlik müsahibələrini cümləbəcümlə oxuyardıq. Maraqlıdır ki, o zaman ədəbiyyat və sənət adamlarının müsahibələrində də daha diqqəti çəkən məqam siyasətə, siyasi proseslərə, hansısa siyasətçiyə münasibət olurdu. 2005-ci ildən sonrakı onlayn media dövründə oxucunun marağı dəyişdi. İndi siyasi məzmunlu müsahibələr demək olar ki, oxunmur. Əksinə, siyasətçilərin də daha çox ədəbiyyatla, idmanla bağlı müsahibələri diqqət çəkir”.

E.Cəfərli deyib ki, bəzən müsahibəni ən asan janr kimi səciyyələndirirlər. Ancaq bu doğru deyil: "Əksinə, müsahibə çətin janrdı. Maraqlı müsahib tapmaq, onu danışdırmaq asan məsələ deyil. Son vaxtlar bir sıra saytlar yazmağa təzə başlamış gənc müxbiri müsahibəyə göndərirlər. Hətta şöbə müdiri, redaktor gənc müxbiri müsahibəyə hazırlayıb göndərsə belə, o effekt alınmır. Çünki söhbət zamanı elə məqamlar çıxır ki, gənc jurnalist çətin vəziyyətə düşür. Hörmətli həmkarım Gülcahan Mirməmməd mənə bir hadisə danışmışdı. 1990-cı illərdə hansısa qəzet gənc bir müxbiri mərhum rejissor Vaqif İbrahimoğlu ilə müsahibəyə göndəribmiş. Vaqif müəllim görüb ki, müxbir xamdır, başlayıb bununla zarafat etməyə. Sual qoyulub ki, yaradıcılıq planlarınız barədə nə deyə bilərsiniz. Vaqif müəllim də deyib ki, yaxın günlərdə Vaqifin "Səməd Vurğun” dramını səhnəyə qoyacağıq. Müxbir bloknotuna elə bu cür də qeyd edib. Bu cür gülməli vəziyyət yaranmasın deyə müsahibəyə məlumatlı, təcrübəli jurnalist göndərilsə yaxşı olar. Jurnalist müsahibi, onun fəaliyyətini dərindən öyrənməli, onu danışdırmağı bacarmalıdır. Son vaxtlar bir şey dəb düşüb. Bəzi saytlar müsahibəyə materialın oxunaqlı olması üçün mətnin içində olmayan, uydurma başlıqlar qoyurlar. Guya bu mətni oxutmaq "priyomu” sayılır. Məncə bu, düzgün deyil. Başlıq ilk təəssüratdır. Niyə oxucu mətni oxumağa müsahib haqqında mənfi təəssüratla başlamalıdır? Əsasən müxalifət mətbuatında müşahidə etdiyim bir məqamı da qeyd edim. Görürsən, müsahibə alan jurnalist özünü müstəntiq kimi aparır, ittiham edir, müsahibi məcbur edir ki, onun istədiyini desin. Fikrimcə, bu da peşəkarlıq deyil. Müsahibə alan jurnalist tərəfsizliyini qorumalıdır. Hesab edirəm ki, müsahibə hər zaman aktual, oxunaqlı janr olub və bu "status”unu davam etdirəcək”.

"Ölkə.az” saytının baş redaktoru Məmməd Gülməmmədov "Şərq”ə deyib ki, müsahibələr hansısa bir şəxsin fikirlərini ətraflı öyrənmək üçün ən uğurlu formatdır. Baş redaktorun sözlərinə görə, müsahibə sual-cavab şəklində olduğu üçün jurnalist soruşmaq istədikləri bütün məqamları, müsahib isə öz növbəsində cavab vermək istədikləri məsələləri geniş şəkildə açıqlaya bilir:

"Hərçənd, müasir texnologiyalar dövründə istər telefonla, istər digər video proqramlar vasitəsilə müsahibələr alına bilir. Lakin jurnalist üçün həmişə ən uğurlu müsahibə məhz üz-üzə baş tutandır. Çünki bu halda bir səmimi mühit formalaşır, hər iki tərəf məhz həmin söhbətə köklənirlər. Reallıq odur ki, artıq insanlar daha çox qısa açıqlamaları oxumağı sevirlər. Ona görə də müsahibə formatına getdikcə daha az rast gəlinir. İnformasiya bazarının sürətlə dəyişməsi həm də uğurlu müsahibələr almağı bacaran jurnalistlərin sayının məhdudlaşması ilə nəticələnir. Çünki bu, istedadla yanaşı həm də təcrübə məsələsidir. Mövzu və müsahib seçmə məsələsinə gəlincə, jurnalistlər adətən, müsahibə üçün əvvəlcədən hazırlaşırlar. Lakin bəzən hansısa müsahiblə təsadüfən rastlaşa bilirsən. Bu səbəbdən jurnalist söhbətləşdiyi şəxsi mütləq yaxşı tanımalı, ona verəcəyi hər bir sualın mahiyyətini bilməlidir. Qeyri-peşəkarlıq qarşıdakı insanın ümumi müsahibəyə münasibətini dəyişə və nəticədə alınan müsahibənin keyfiyyətini aşağı sala bilər”.

"Modern.az” saytının əməkdaşı Aqşin Kərimov da qəzetimizə açıqlamasında bildirib ki, müsahibə jurnalistikada bütün dövrlərin ən aktual və önəmli janrıdır. Onun sözlərinə görə, nüfuzlu dünya mətbuatları da müsahibəyə böyük yer ayırırlar:

"Müsahibə janrı ona görə önəmlidir ki, burada həm informasiya yükü, həm sətiraltı mənalar, həm də estetik-bədii yanaşmalar var. Bu mənada müsahibə janrlar içərisində daha eleqant hesab oluna bilər. Təbii ki, verilən suallar və cavablar mükəmməl olarsa. Bu isə jurnalistin müsahibə götürmə bacarığından, istedadından, müsahibə texnologiyasının incəliklərini bilmək və onu tətbiq etmək qabiliyyətindən asılıdır. Jurnalistlər maraqlı müsahiblərin azlığından şikayətlənə bilərlər, amma dərindən yanaşanda məsələ heç də belə deyil. Çünki hər bir müsahibin üzə çıxmayan, maraqlı bir cəhəti, ya da düşüncəsi var və jurnalist də bunu söhbət əsnasında hiss edib, sarı simlərə toxunmağı bacarmalıdır. Bu baxımdan "maraqlı müsahib var” deyə bilərik, amma onun azlığından şikayətlənə bilmərik”.

A.Kərimovun fikrincə, müsahibin peşəkar jurnalistlərin olmamasından şikayətlənməyə haqqı var:

"Hətta mən jurnalist kimi bəzi müsahibələri oxuyanda, orada verilən sualların nə qədər sadə və qeyri-peşəkar olduğunu görəndə qıcıqlanıram. Başa düşürəm ki, bəzən müsahibənin gedişatında əhəmiyyətli dönüş etmək üçün primitiv, sadə suallar vermək yerinə düşür. Onu da anlayıram ki, bəzən sual yaxşı olsa da, müsahib buna cavab verməmək üçün bəhanə uydurur ki, qeyri-peşəkardır. Lakin ümumilikdə verilən sualların mahiyyəti dayaz və çox primitiv olanda yaxşı nəticə alınmır. Mövzu və müsahibə seçilərkən ünvanlanan suallara nəzər yetirmək və müsahibin xarakterinə, dünyagörüşünə bələd olmaq lazımdır. Jurnalist hansı mövzu ətrafında müsahibə alırsa, o mövzudan ən azından ağıllı diletant səviyyəsində məlumatlı olmalıdır. Eyni zamanda müsahibin xarakteri, dünyagörüşü, intellektual səviyyəsinə bələd olmalıdır. Jurnalist müsahibədə toxunulacaq mövzuları yaxşı biləndə, müsahib də ondan yaxşı mənada çəkinir və maksimum dərəcədə jurnalisti aldatmağa çalışmır”.

(Davamı var)

İsmayıl Qocayev

Şərq.- 2017.- 2 noyabr.- S.11.