MEDİA HƏR DÖVRDƏ GÜCLÜ SİLAHDIR

Ekspertlər hesab edir ki, KİV istənilən cəmiyyətdə ictimai rəyə və ictimai əxlaqa təsirini qoruyub saxlayır

Cəmiyyətin güzgüsü kimi dəyərləndirilən medianın əsas prinsipləri obyektivlik, qərəzsizlik, vətənpərvərlik olmalıdır. Bu üç amilin vəhdətliyi fonunda daha dolğun, ölkənin bu günü və gələcəyi üçün daha önəmli məsələlərin müzakirəsinə və həllinə xidmət edən yazılar ortaya çıxar. Müasir dövrdə kütləvi informasiya vasitələri cəmiyyətin kamilləşməsində, maariflənməsində, ictimai rəyin formalaşmasında misilsiz rol oynayır və bu vəzifələri çox müxtəlif üsullarla gerçəkləşdirir.

Media cəmiyyətin aynası olmaqla yanaşı, həm də onun maarifləndirilməsi işində yaxından iştirak edən bir sahədir.

Çünki jurnalistika fərdləri deyil, kütləni, cəmiyyəti kamilliyə çağırır. Yaranışından sözü sərbəst, azad ifadə etmək hüququ uğrunda hakim dairələrlə ölüm-dirim mübarizəsinə girən jurnalistika, əslində, cəmiyyəti, onun üzvlərini, onu idarə edənləri kamil görmək arzusunun gerçəkləşməsini istəmişdir. Əlbəttə, eyni arzu, eyni istək, bütövlükdə sənətin, xüsusilə bədii sənətin mahiyyətinə də daxildir. Bədii söz sənətinin böyük karifeyləri cəmiyyətin kamilləşməsi yolunda min bir zillət çəkib.

Jurnalistikanın, kütləvi informasiya vasitələrinin cəmiyyətə təsiri çox güclüdür və geniş radiusu təşkil edir. Belə bir möhtəşəm gücə malik ictimai, kütləvi institut ictimai həyatın kamilləşməsi üçün öz üzərinə öhdəliklər götürür. Bu öhdəliklərdən biri və başlıcası onun nöqsanları aşkar etmək və göstərmək işi ilə bağlıdır. Jurnalistikanın "dördüncü hakimiyyət” rolunda çıxış etməsi bu vəzifədən irəli gəlir.

Kütləvi İnformasiya Vasitələri cəmiyyətin inkişafına ciddi təsir göstərən, onun vəziyyətini və mahiyyətini müəyyənləşdirən siyasi sistemin tərkib hissəsidir. Onların fəaliyyəti cəmiyyətdə baş verən reallıqlara münasibət formalaşdırır, ictimai-siyasi təsir göstərir. KİV təkcə informasiya ilə kifayətlənmir, o həm də yeniliklərə şərh verir, ayrı-ayrı ideyaları, təlimləri, siyasi proqramları təbliğ və təşviq edir. Media insanlarda ictimai fikirlər, inam və sosial fəallıq formalaşdırmaqla, onları müəyyən fəaliyyətə istiqamətləndirir.

Hər nə qədər ictimaiyyətin bir kəsimi hazırkı reallıqda Azərbaycan mediasının cəmiyyətə təsir imkanının olmamasını iddia etsə də, media nümayəndələrinin əksəriyyəti onların bu fikirləri ilə qəti şəkildə razılaşmırlar. Ekspertlər hesab edir ki, media bu gün də cəmiyyəti öz arxasınca aparmağı bacarır. Yəni "medianın təsir imkanları yoxdur” kimi fikirlər absurddur. Peşəkarlara görə, mətbuatın cəmiyyətdə baş verən proseslərə ciddi təsiri var. Media gündəm yaradır və müxtəlif problemlərin həllinə nail olur. KİV-lərin maarifləndirici funksiyası bir xeyli axsasa da, medianın güclü silah olduğunu etiraf edirlər. Hesab edirlər ki, hətta ən zəif halda belə cəmiyyəti informasiya ilə təmin etmək, yönəltmək imkanına malikdir.

"Yeni Nəsil” Jurnalistlər Birliyinin sədri Arif Əliyev də medianın təsir gücünün hələ də qaldığını düşünür. Onun sözlərinə görə, hətta sovetlər zamanı, totalitar rejim dönəmlərində belə mətbuatın cəmiyyətə təsir imkanı qalırdı:

"Sözsüz ki, bu təsir imkanları qalır, sadəcə ictimai rəy institutu zəifdir deyə, biz onun nəticələrini görmürük. Amma medianın özü müsbət və ya mənfi olmasından asılı olmayaraq təsir imkanlarını saxlayır. Bu gün millətin zövqünün pozulması, onun ictimai-siyasi hadisələrdən kənarda dayanmasının bir səbəbi də telekompaniyaların yürütdüyü "dambadurub” siyasəti, ucuz seriallar və səhərdən axşama qədər çalıb-oynamaq siyasətidir. Hətta pis nəticə də göstərir ki, media istənilən cəmiyyətdə ictimai rəyə və ictimai əxlaqa təsirini qoruyub saxlayır”.

Tanınmış jurnalist Jalə Mütəllimova isə deyir ki, gəlin, sahib olduğumuz peşənin əhəmiyyətini azaltmayaq. Onun fikrincə, jurnalistika "4-cü hakimiyyət”dən belə üst səviyyədə dayanır, sadəcə sıralamada dördüncü yerə təsadüf edib: " Şəxsən mənim üçün media ən böyük hakimiyyətdir. İstənilən dövlət məmurunu, hökumət adamını media bir yazı ilə göyün yeddinci qatına da qaldıra bilər, həmin yüksəklikdən üzü üstə yerə də endirə bilər. Jurnalistlərin əlində bu "2x2=4”dür. Son 4 il ərzində belə bir fikir formalaşıb ki, Azərbaycanda mətbuatın fəaliyyəti sıfır səviyyəsindədir. Kəmiyyəti artsa da, keyfiyyətini itirib, söz demək qabiliyyətləri zəifləyib, cəmiyyətə təsir imkanları azalıb. Bunu da sırf maliyyə problemləri ilə əlaqələndirdilər ki, jurnalistlərdə asılılıq yaranıb. Amma bu iddialarla qəti şəkildə razılaşmıram. Sözünün kəsəri olan jurnalistlərimizin sayı kifayət qədərdir, onlar var olduğu müddətdə də medianın cəmiyyətə təsir imkanları daim olacaq. Bir neçə il əvvəl müəyyən büdrəmələr olsa da, artıq elə deyil! Mediada yer alan ictimai-siyasi proseslərə, hətta məişət problemlərinə belə ölkənin birinci şəxsi tərəfindən reaksiya verilir. Əksər hallarda da həmin problem öz həllini tapır. Bütün bunlar fonunda medianın təsir imkanları zəifləyib, "dördüncü hakimiyyət” statusunu yerinə yetirə bilmir kimi fikirləri iddia etmək doğru deyil. Bizi bu mövqedən çəkindirəcək, gücümüzü aşağı salacaq elə bir qüvvə yoxdur. Müəyyən təzyiqlər, təsirlər vasitəsi ilə bəzi media orqanlarının gözünü qorxutmaq olar, amma bunu bütünlükdə Azərbaycan mediasının ayağına yazmaq olmaz. Müəyyən illərdə büdrəmələr olsa da, Azərbaycan mediasının gücü, qüvvəti və qüdrəti hər zaman olub. Bütün həyatını bu sənətə qurban verən, jurnalistikanın inkişafı üçün var gücü ilə çalışan insanlar var. Bizim ən böyük uğurumuz və qazancımız da elə belə insanlara sahib olmağımızdır”.

"Lent.az” saytının redaktoru Səbinə Əvəzqızı da hazırda bütün dünyada cəmiyyətlərə ən çox medianın təsir etmək imkanı olduğunu deyib və əlavə edib ki, bu Azərbaycanda da belədir: "Son aylarda bəzi məmurların və onların övladlarının özbaşına davranışları, gizlətməyə çalışdıqları qanunsuz əməlləri yalnız Azərbaycan mediasının hesabına öz layiqli qiymətini alıb. Bunun kimi, xeyli misallar da çəkə bilərik. Təəssüf ki, bəzən media "4-cü hakimiyyət” statusunda tamamilə çıxış edə bilmir. Məsələn, bəzi sosial qaz, təmirsiz yollar və s. kimi problemlərin həllində bu kimi məqamlarla rastlaşa bilirik. Məsələnin bir tərəfi də xüsusi diqqət çəkir. Hansı qayğı, problemlə bağlı media ümumi çıxış edirsə, birlik nümayiş etdirirsə, bu zaman təsir imkanları daha da effektli olur. Amma medianın təsir gücünün əvvəllər daha böyük olması ilə tam razılaşmıram. Əvvəllər bu qədər media orqanı yox idi. Azsaylı qəzetləri hamı oxuyurdu və hamının bildiyi işin də təsir imkanları daha çox olur. Təəssüflənərək deyirəm ki, indi özlərini media adlandıran bir çox qurumlar var ki, işləri yalnız öz şəxsi problemlərini həll etməkdir. Bu cür qurumların hesabına "medianın təsir imkanları azalıb”sa deyirlərsə, bu doğru deyil.

Cəmiyyətin intellektual səviyyəsi ciddi dərəcədə artıb, indi onlara təsir etmək heç də əvvəlki kimi sadə deyil. Bu mediadan daha böyük qabiliyyət tələb edir”.

Jurnalistlərin Həmkarlar İttifaqının sədri Müşfiq Ələsgərli də hesab edir ki, Azərbaycan mediasının ictimai rəyə təsir imkanları var və ciddidir. Bu təsir ötən illərlə müqayisədə nəinki azalmayıb, əksinə, bir az da artıb: "Prezident İlham Əliyevin bu mövzuda maraqlı bir tezisi də var. Qeyd edir ki, internet medianın inkişafını nəzərə alsaq deyə bilərik ki, indi media 4-cü yox, 2-ci hakimiyyətdir. Həqiqətən də, Cənab Prezident medianın son durumunu, təsir imkanlarını çox dəqiq, lakonik ifadə edib.

Müasir media və "haylı-küylü” mövzular məsələsinə gəlincə, burada, həqiqətən də, dəyişiklik var. Əvvəllər sarı media dəbdə idi: yalançı sensasiya, dəqiqləşməmiş, cəmiyyətdə ajiotaj yarada biləcək informasiyalar, əsasən, orada yayılırdı. Sonra baş vermiş və ya qondarılmış bu məsələlər barədə ciddi KİV-lərdə materiallar yayılırdı və cəmiyyətə düzgün informasiya çatdırılırdı. Bir zamanlar sarı mətbuatın oynadığı rolu bu gün daha çox sosial şəbəkələr ifa edirlər. Sensasiya xarakterli, qərəzli, qeyri-dəqiq və qeyri-obyektiv informasiyalar daha çox sosial şəbəkələrdə paylaşılır, peşəkar media qurumları isə yenə əvvəlki funksiyalarını yerinə yetirirlər. Ciddi KİV-lər sensasiya dalınca qaçmırlar, amma, sensasiya doğuracaq mövzulara müdaxilə edəndə, prosesi başa çatdırırlar. Son illərdə peşəkar medianın gündəminə gəlmiş istənilən ajiotajlı mövzuları təqib etsəniz görərsiniz ki, bu mövzu üzrə olan problemlər medianın müdaxiləsindən sonra öz həllini tapıb. Qısası, sosial şəbəkələrin inkişafı ciddi medianın imkanlarını daraltmayıb, ciddi, peşəkar media yenə də öz funksiyasını icra edir və ona olan inam, ehtiyac hələ də aktualdır. Sadəcə medianın "sarı” adlanan hissəsi öz yerini sosial şəbəkələrə verib ki, belə "itkinin” faydası ziyanından daha çoxdur”.

(Davamı olacaq...)

Şəymən

Şəhər.- 2017.- 3 oktyabr.- S.11.