Türkdilli dövlətlərin jurnalistləri Qarabağ həqiqətləri haqqında az bilir

Media ekspertləri hesab edir ki, Azərbaycan özünə ən güclü dəstəyi Orta Asiya respublikalarından görməlidir

“Burada əsas problem, mənfi hal odur ki, həmin ölkələrdə fəaliyyət göstərən səfirliklərimiz, diasporamız yarıtmaz fəaliyyət göstərirlər”

Bu günlərdə Türkiyənin Kastamonu şəhəri Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı elan edilib. Bu münasibətlə təşkil olunmuş tədbirlərə Azərbaycan jurnalistləri ilə yanaşı Qırğızıstan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Moldova və Tatarıstandan 20-yə yaxın jurnalist qatılıb. Mərasimlərdə iştirak edən "Şərq” qəzetinin baş redaktoru Akif Aşırlı türk dünyasını təmsil edən jurnalistlərlə Azərbaycanın üzləşdiyi Dağlıq Qarabağ problemi barədə söhbət edib. Baş redaktor söhbətlərin nəticəsindən olduqca məyus olduğunu deyib. Akif Aşırlı bildirib ki, Qarabağ probleminin Avropanın siyasi mərkəzlərində daha çox müzakirə olunmasına diqqət göstərilir, ciddi fəaliyyət ortaya qoyulur, amma türk-islam dünyasının bir parçası olduğunu qəbul etdiyi ölkələrdə bu işin səviyyəsi çox aşağıdır.Hətta SSRİ dönəmində bir yerdə olduğumuz Orta Asiya dövlətlərində də Azərbaycanın haqlı davası lazımınca obyektiv qiymətləndirilmir. Baş redaktorun sözlərinə görə, Özbəkistanı təmsil edən gənc reportyor Şirzad İkramutdinov söhbət zamanı Qarabağ münaqişəsi barədə geniş məlumata malik olmadığını deyib. Çalışdığı informasiya agentliyində xəbərlər getdiyini söyləyib, amma problem haqqında neytrallıq nümayiş etdirdiklərini bildirib: "Mən bu münaqişədə kimin haqlı, kimin günahkar olduğunu bilmirəm”. Tatarıstandan olan gənc xanım jurnalist də məlumatı olmadığı üçün Qarabağdan danışmayıb. Moldovadan olan "Qaqauziya xəbərləri” saytının əməkdaşı Alla Böyük isə bir neçə dəfə Azərbaycana səfər etdiyini qeyd edib. Amma o da Qaqauziyada Qarabağdan daha çox Ukrayna və Rusiyadan yazmağı üstün tutduqlarını vurğulayıb. Qaqauzlu jurnalistin fikrincə, Azərbaycan Moldovadan çox uzaqdır, buna rəğmən Qarabağ barədə də yazırlar:

"Bilirik ki, kiçik qarşıdurmalar olur, onda xəbər veririk”. Özünün şəxsi fikrinə görə isə Alla Böyük Azərbaycanın mövqeyini və ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir. Digər gənc qaqauzlu politoloq, siyasət yazarı Anatoli Tolmaç Qarabağ münaqişəsinin tarixini, yaranma səbəblərini daha yaxşı ifadə edib. Hətta İranda, Cənubi Azərbaycanda 35 milyon Azərbaycan türkünün yaşadığını, üzləşdiyi çətinlikləri və beynəlxalq vəziyyəti təhlil edib. Tolmaçın dediyinə görə, Moldova kimi dövlətlər Qarabağ münaqişəsi barədə neytrallığını qoruyub saxlayır və bu da dünyada erməni diasporunun fəaliyyətini yada salır:

"Rəsmi olmasa da, deyim ki, qaqauzlar eyni soykökə bağlı Azərbaycanı dəstəkləyir. Azərbaycan güclü dövlətdir, hərbi potensialı çox yüksəkdir”. Qazaxıstanlı jurnalist Tolqadan Baturxanın fikrincə, Qarabağın həlli yolu müharibə deyil, sülhdür. Azərbaycanın ədalətsiz müharibəyə cəlb olunmasına münasibət bildirən qazaxıstanlı jurnalist prosesin hansı istiqamətdə getdiyindən məlumatsızdır. Çünki Qazaxıstan mətbuatı əsasən öz problemlərindən yazır. Onun fikrincə, Qarabağ problemi digər dövlətə aiddir.

Qırğızıstanın rəsmi "Qırğız tusu” qəzetinin redaktoru Ernest Bolbakov isə Qarabağ konfliktinin mahiyyətini və Azərbaycanın haqlı mövqeyini bu cür açıqlayıb: "Qarabağ türk sözüdür. Qarabağ türkcə qara və bağ sözlərindən götürülüb.

Bu, torpağın sahibliyinin kimliyini göstərən faktdır. Ermənilərlə heç bir əlaqəsi, bağlantısı yoxdur”. Qırğız türkləri bu konfliktdən bəzi imperialist və maraqlı qüvvələrin istifadə etdiyini düşünür. Qırğız mediasının bu konfliktə həmişə toxunduğunu deyir: "Qırğızların böyük əksəriyyəti öz qardaşları azərbaycanlıların yanındadır”.

Akif Aşırlı bəyan edib ki, türk dünyasından gələn həmkarlarla söhbət bu acı gerçəyi ortaya qoyur ki, Avropadan ədalətli mövqe gözlədiyimiz halda, Qarabağ həqiqətlərini hələ öz din bir, qan bir qardaşlarımıza lazımi səviyyədə çatdıra bilməmişik.

Türkdilli ölkə jurnalistlərinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı az məlumatlı olmalarına dair fikirlərə münasibət bildirən Jurnalistlərin Həmkarlar İttifaqının sədri Müşfiq Ələsgərli "sherg.az”a bildirib ki, diaspora nümayəndələri həmin ölkələrin media quruluşlarına, təşkilatlara nüfuz edərək ölkəmiz və problemlərimiz barədə materiallar dərc etdirməlidirlər. Buna böyük ehtiyac duyulur: "Xarici ölkələrdə diaspora fəaliyyəti kifayət qədər effektiv olmalıdır ki, türkdilli jurnalistlər Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı məlumatlandırılsın. Azərbaycan mediası bu barədə kifayət qədər yazır. Müxtəlif dillərdə Azərbaycan həqiqətləri işıqlandırılır. Məsələ odur ki, diaspora təşkilatları, həmin xarici ölkələrdəki vətəndaşlarımız da məsələnin üzərinə getməlidirlər. Həmvətənlərimiz çalışdığı, yaşadığı ölkənin ictimai-siyasi həyatında aktiv olmalı, media üçün öz təşəbbüsləri ilə məqalələr verməlidirlər. Mühüm hadisələrin anım günləri ilə bağlı toplantılar keçirilməlidir. Çalışmaq lazımdır ki, bu məsələləri aktivləşdirmək üçün effektiv addımlar atılsın. Beynəlxalq təşkilatlar jurnalistlərlə görüşlər keçirirlər. Bu sahədə ən yaxşı yol qeyri-hökumət təşkilatlarının aktiv olmasıdır. QHT-lər xarici ölkələrdə tədbirlər keçirsələr, Azərbaycanla bağlı problemlərin gündəmdə saxlanmasına cəhd göstərsələr, müsbət nəticə əldə etmək olar. Məsuliyyət tək medianın üzərində deyil. Media, cəmiyyət, diaspora, QHT-lər müştərək fəaliyyət göstərməlidir ki, belə məsələləri işıqlandırmaq lazımi nəticələr versin”.

Mövzu ilə bağlı "Şərq”ə danışan Mətbuat Şurasının İdarə Heyətinin üzvü, Demokratik Jurnalistlər Liqasının rəhbəri Yadigar Məmmədli müşahidə olunan acı mənzərənin xeyli vaxtdır davam etdiyini diqqətə çatdırıb. Onun sözlərinə görə, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı təbliğatı daha çox problemin həllində söz sahibi sayıla biləcək, proseslərə müdaxilə edə biləcək ölkələrdə aparmışıq:

"İndiyə qədər ABŞ-da, Avropa ölkələrində, Rusiyada, o cümlədən Türkiyədə bu istiqamətdə fəaliyyət göstərmişik. Şübhəsiz ki, adını çəkdiyim ölkələrdə aparılan işi, göstərilən xidməti alqışlamaq, dəstəkləmək lazımdır. Amma reallıq odur ki, türk respublikaları ilə media qurumları və ictimai-siyasi təşkilatlar arasında əlaqələrimiz çox zəif qurulub. Götürək media sahəsini. Orta Asiya dövlətlərində mətbuatla bağlı beynəlxalq qurumlar fəaliyyət göstərir. Bizi dəvət edirlər, zaman-zaman həmin ölkələrə səfərlər edirik, beynəlxalq konfranslara qatılırıq və sözümüzü deyirik. Lakin görünür, bunlar heç də yetərli deyil. Görülən işlərə kölgə salmaq istəmirəm, amma ardıcıl iş aparmaq lazımdır”.

Ekspert bildirib ki, Azərbaycan özünə ən güclü dəstəyi Orta Asiyanın türk respublikalarından görməlidir: "Dağlıq Qarabağ münaqişəsi sadəcə Azərbaycanın deyil, bütün türk dünyasının problemi halına gəlməlidir. Amma biz buna nail ola bilirikmi? Qardaş türk dövlətlərinin jurnalistlərini qınamıram. Əgər təbliğat aparılmayıbsa, onlar necə və hardan həqiqəti bilsinlər?! Burada əsas problem, mənfi hal odur ki, həmin ölkələrdə fəaliyyət göstərən səfirliklərimiz, diasporamız yarıtmaz fəaliyyət göstərirlər. Onlar işlərini düzgün qurmadıqları üçün ortaya belə mənzərə çıxır. Əlbəttə, biz bununla barışa bilmərik. Təəssüf etməklə də işimizi bitmiş saymamalıyıq, daha ciddi şəkildə təbliğat aparmalıyıq”.

J.Məmmədlinin fikrincə, mediamızın üzərinə düşən bəzi məsələlər də var:

"Müşahidələr göstərir ki, türk ölkələrinin media təmsilçiləri ilə əlaqəmiz, qarşılıqlı işimiz çox zəifdir. Əgər bunun əksi olsaydı, bu gün türkdilli ölkələrin jurnalistləri Qarabağ barədə bizdən daha yaxşı danışardılar. Problemin kökündə həm də informasiyanı düzgün mənbədən, yəni ilk mənbədən almamaq dayanır. Çox təəssüflər olsun ki, Azərbaycanın Orta Asiya ölkələri haqqında, ya da əksinə, onların bizim haqqımızda əldə etdikləri məlumatlar üçüncü ölkə üzərindən aparılır. Təsəvvür edirsiz, qardaş dediyimiz türk ölkələrində baş verən prosesləri Rusiya mətbuatından oxuyuruq. Birbaşa təmaslarımız yoxdur, ilk növbədə bu problemi aradan qaldırmaq lazımdır. Ondan sonra digər məsələlər öz həllini tapacaq”.

"Lent.az”ın redaktoru Səbinə Əvəzqızı da "Şərq”ə açıqlamasında məsələnin ciddiyətindən danışıb:

"Akif Aşırlının məyusluğunu çox gözəl anlayıram, özüm dəfələrlə eyni vəziyyətə düşmüşəm. Düzü, bu məsələ çox ciddi siyasi problemdir. Qarabağ münaqişəsinin taleyini dünyanın əsas güc mərkəzləri olan ölkələr müəyyənləşdirir. Bunlardan ən əsası da Rusiyadır. SSRİ dağılsa da, Orta Asiya dövlətləri hələ də tam Rusiyanın təsiri altından çıxa bilməyiblər. Onların mövqeyinin belə olması təəccüblü deyil. Bölgə ölkələri əsasən Rusiyanın maraqlarından çıxış edirlər. Məsələyə milli və dini yox, siyasi mövqedən yanaşanlar öz maraqlarını güdürlər. Əslində hər bir dövlət öz siyasi maraqlarından çıxış edir, o cümlədən də Azərbaycan. Məsələn, biz hətta haqlı olaraq suverenlik qazanan bölgələri belə bəzən dəstəkləyə bilmirik. Çünki bizim Qarabağ problemimiz var. Dövlətlər yalnız milli məsələlərdə öz siyasi maraqlarına qarşı çıxa bilirlər. İndi incidiyimiz Orta Asiya ölkələri Qarabağ problemini özlərinin milli məsələsi hesab etmirlər. Niyə etmirlər?

Bəs biz eyni kökdən, dindən gəlmirikmi? Bu suallara da cavab axtaranda məsələ gedib yenə siyasətin üzərində dayanır. Ümumiyyətlə, müsəlmanlarla bağlı, bütün tarixi proseslərə nəzər salanda, demək olar ki, heç birində birlik, eyni mövqedən çıxış etmək hallarına rast gəlmirik. Türk dünyasında birliyə cəhdlər olur. Lakin müşahidə etdiyimiz budur ki, bu əsasən dil, milli bayram və s. səviyyədən o tərəfə keçmir. Ciddi siyasi münaqişə zamanı da bu birliyi müşahidə edə bilmirik”.

Redaktorun fikrincə, bu, məsələnin bir tərəfidir, ikinci tərəfi isə birbaşa media ilə bağlıdır:

"Azərbaycan mediasının dünyaya çıxışı kifayət qədər deyil. Son illərdə bir neçə media qurumu dünyaya çıxa bilib. Ancaq bu problemin həllini indiki media qurumlarının üzərinə atmaq olmaz. Bu elə bir işdir ki, dövlət səviyyəsində maliyyələşdirilməli və bu istiqamətdə xüsusi peşəkarlar hazırlanmalıdır. Uzun illərdir bu milli bəlanın içini hər an qovurduğu Akif Aşırlı kimi bir neçə həmkarımız da var. Amma onların əlindən nə gəlir? Nə edə bilərlərsə edirlər. Bəs bunları kim görür, kim bilir? Eyni cür ədəbiyyatçılarımızı və kino sahəsində çalışanlarımızı da qınaya bilərik ki, niyə problemi dünyaya çatdıra və diqqəti bunun üzərinə çəkə bilmirlər. Amma məsələyə çox ciddi yanaşılmalıdır. Mütləq dövlət dəstəyi lazımdır. Ona görə də bu yaxınlarda millət vəkili Əflatun Amaşov dünya standartlarına uyğun bir TV kanalı yaratmağı təklif edəndə, buna xeyli sevindim”.

(Davamı var)

İsmayıl

Şərq qəzeti.- 2018.- 30 yanvar.- S.11.