Reportajların azalmasının bir neçə səbəbi var

"İlk növbədə elm və texnikanın inkişafı nəticəsində jurnalistlər daha rahat iş şəraitinə üstünlük verirlər"

"İnternet medianın inkişafı sayəsində onlayn xəbərçilik - xəbəri hamıdan tez oxucuya çatdırma şakəri reportajların və araşdırma jurnalistikasının arxaya keçməsi ilə nəticələndi"

(əvvəli ötən sayımızda)

Ölkə mətbuatının inkişaf etdirilməsi istiqamətində çoxsaylı addımlar atılsa da, bir sıra çatışmazlıqların olduğu iddia edilir. Xüsusən də mediada reportaj janrında yazılara az rast gəlinməsi kimi iradlar həm ekspertlər, həm də oxucular tərəfindən tez-tez tutulur. Jurnalistikada reportajın öz yeri və çəkisi olduğu qeyd olunur. Sözsüz ki, medianın ən maraqlı və oxunaqlı sahələrindən biri reportaj janrıdır. Bu janrın əsas vəzifəsi baş verən ictimai əhəmiyyətli, əlamətdar, tipik, bir çox hallarda qeyri-adi hadisəni obrazlı şəkildə canlandırmaq və oxucuya təqdim etməkdir. Reportajda sanki oxucuların özləri də baş verənləri yaxından seyr edir və hadisənin canlı iştirakçısına çevrilir. Ona görə də əsl reportajlar cəmiyyətdə böyük rezonans doğuran, ictimai maraq kəsb edən məqamlarla zəngin hadisələrə həsr edilir. Müxbirlər öz reportajlarında hadisə yerindən qaynar xəbərlər çatdırdıqlarına görə, reportaj jurnalistika janrı kimi müəllifdən şəxsi münasibət tələb edir.

Reportaj şahidin vacib və aktual hadisə barədə öz hekayəsinə çevrilir. Çünki reportaj sadəcə faktların sadalanması deyil, həmçinin, şəxsi analiz deməkdir. O baxımdan jurnalist araşdırmasını həyata keçirən reportyorlarda bacarıq, təcrübə, səriştə kimi vacib keyfiyyətlər olmalıdır. Araşdırmaçı reportyorlar tədqiqatçılıq işini sona çatdırmaqda inadkar olmalı, müxtəlif maneələr qarşısında məyus duruma düşməməlidirlər. Önəmli sənədləri axtarıb tapa bilmə və onları qoruyub saxlama bacarığı reportyorun diqqət yetirməli olduğu əsas məqamlardır. Nəzərə almaq lazımdır ki, sırf elmi araşdırma dar oxucu kütləsinə, jurnalistin apardığı araşdırma isə geniş oxucu auditoriyasına ünvanlanır və bu səbəbdən sonuncunun təsir dairəsi daha geniş olur. Media ekspertləri reportaj janrının önəmli olduğunu vurğulasalar da, ölkəmizdə bu sahənin inkişafdan geri qaldığını düşünürlər. Onların fikrincə, dünya ölkələri ilə müqayisədə Azərbaycan mətbuatında peşəkar reportyorların sayı çox azdır.

Yaxşı yazını və yaxşı müəllifi hər zaman və hər yerdə oxuyurlar

Jurnalist, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Cavid İsmayıl mətbuatda reportajların sayının əvvəlki illərlə müqayisədə kəskin şəkildə azalması fikri ilə razılaşdığını deyib. Bunun da bir çox səbəbləri olduğunu vurğulayan həmkarımız hesab edir ki, ilk növbədə elm və texnikanın inkişafı nəticəsində jurnalistlər daha rahat iş şəraitinə üstünlük verirlər:

"Sovet dövründə və müstəqilliyin ilk illərində hər redaksiyada iki telefon olardı: biri baş redaktorun otağında, biri də redaksiyanın ümumi istifadəsi üçün. 90-cı illərin sonunda redaksiyalarda telefonların sayının artması yeni anlayışı - telefon jurnalistikasını doğurdu. İndi isə telefon jurnalistikasını internet jurnalistikası əvəzləyib. Artıq bir çox ictimai-siyasi xadimlərin sosial şəbəkələrdə hesabları var və onlar əvvəlki illərdən fərqli olaraq, daha əlçatmaz deyillər. İnternet sayəsində onların hansı ölkədə yaşamasının da əhəmiyyəti qalmayıb.

İkinci səbəb odur ki, internet medianın inkişafı sayəsində onlayn xəbərçilik - xəbəri hamıdan tez oxucuya çatdırma şakəri reportajların və araşdırma jurnalistikasının arxaya keçməsi ilə nəticələndi. Üçüncü amil isə media azadlığının səviyyəsi ilə əlaqələndirilməlidir. Dördüncü səbəb oxucuların da tənbəlləşməsi və irihəcmli yazıları oxumağa meyilli olmamasıdır. Bununla belə, pessimizmə də əsas yoxdur. Yaxşı yazını və yaxşı müəllifi hər zaman və hər yerdə oxuyurlar”.

Getməlisən, çəkməlisən, insanları danışdırmalısan, bir neçə saatını itirməlisən

"Yeni Müsavat” qəzetinin əməkdaşı, jurnalist Sevinc Telmanqızının fikrincə, normal halda reportaj jurnalistin ən sevimli janrı olmalıdır:

"Balıq dənizdə nə qədər azaddırsa, jurnalist də reportajda o qədər azaddır. Müşahidələrini yazırsan, insanlarla danışırsan, təsvir vasitələrindən bol-bol istifadə edirsən, həcmlə bağlı ciddi məhdudiyyətin olmur. Amma haqlısınız ki, son illər bu janr əvvəlki qədər populyar deyil, jurnalistlər üçün favorit deyil. Bunun bir neçə səbəbi var. Birincisi, indi reportaj yazılarını videoreportajlar daha çox əvəzləyib. Qəzetlərin sayı saytlara uduzur. Saytda isə videoreportajlara daha çox üstünlük verilir. 5-6 cümləlik giriş, üstəgəl, videoreportaj.

İkincisi, oxucuların iri yazı, müsahibə oxumağa səbri, təhəmmülü qalmayıb. Dəfələrlə fikir vermişəm, bəzən videomüsahibəni, reportajı da qabağa "sürüşdürərək”, dəqiqə-dəqiqə qabağa atladaraq izləyirlər. Üçüncü səbəb reportaj janrının da ən azı araşdırma qədər əziyyətli janr olmasıdır. Getməlisən, çəkməlisən, insanları danışdırmalısan, bir neçə saatını itirməlisən. Bunun qiymətləndirilməsi yüksək olmayanda, bu sayaq yazılara özəl qonorar yazılmayanda jurnalist də reportaja çox da meyl etmir. Düşünür ki, onun əvəzinə iki-üç rəy yazısı, ya da tərcümə yazısı hazırlayıb, yerimdən tərpənmərəm. Məncə, əsas səbəbi də sona saxladıq. Artıq jurnalistlərin azadlığı da əvvəlki illərdəki kimi deyil. Mövzuların, bölgələrin sayı məhdudlaşdıqca, ordan reportaj hazırlama təşəbbüsü də minimallaşır. Jurnalist reportaj mövzuları düşünəndə çox yerdən çəkilmiş çəpərlər görür. Bu da onu həvəsdən salır. Beləcə, reportaj janrı da araşdırma kimi Azərbaycan mediasının tozlu qatlarına enir.

Mediamız oxucu marağına uyğun, zəruri reportajları təqdim edir

"Axar.az” saytının baş redaktoru Anar Niftəliyev isə jurnalistlərin reportajdan qaçması kimi fikirlərlə razı deyil. Onun sözlərinə görə, zərurət olduqda hazırlayırlar:

"Digər tərəfdən, onlayn media tirajı da, oxucu marağını da dərhal hiss edir. Oxucu indi çevik, isti və qısa xəbərlər istəyir. Özünüz bir qısaca araşdırma aparın, görün, reportajların oxucu auditoriyası nə qədərdir? Yəni reportajların indiki kəmiyyət səviyyəsini normal hesab edirəm. Mediamız oxucu marağına uyğun, zəruri reportajları təqdim edir”.

Yaxşı baş redaktor üçün reportyor yetişdirmək onun borcu olmalıdı, amma yetişdirmilər

Jurnalist Səbuhi Məmmədli isə reportyorluq və reportajı jurnalistikamızın ən ağrılı yeri hesab edir:

"Mən tez-tez bunu təkrarlayıram; Azərbaycanda jurnalist, ələlxüsus da reportyor qıtlığı var. Mən diqqətli oxucuyam. 90-cı illərdə jurnalistikaya gələnlərin hamısı reportyorluqdan başlayıb. Əslində indiki jurnalistikanın özü də doxsanların uşaqlarının çiynindədir. Bəli, jurnalistlər reportajdan qaçırlar. Amma reportajdan ona görə qaçmırlar ki, bacarmazlar.

Yaxşı baş redaktor üçün reportyor yetişdirmək onun borcu olmalıdı, amma yetişdirmirlər. Əllərinin altındakı material "kopi-paste" etməyə yarayırsa, niyə özlərinə əziyyət versinlər ki? Bir yandan kabinet jurnalistikası, digər yandan da tənbəllik buna şərait yaradır. Təvazökarlıqdan uzaq, ömründə bir yazı yazmamış coğrafiya müəllimi olan qızdan ölkənin ən yaxşı reportyorlarından birini yetişdirmişik. Söhbət Lent.az-ın keçmiş əməkdaşı Ləman Mustafaqızından gedir. Çox təəssüf ki, indi başqa sahədədir. Daha bir neçə adamın da adını çəkə bilərəm. Yaxşı reportaj həm əziyyət, həm maddi vəsait tələb edir və ən əsası da istedad. O istedadı üzə çıxarmaq isə baş redaktorun işidir”. Reportaja həmişə tələbat olduğunu vurğulayan S.Məmmədli deyib ki, elə yaxşı reportyora da tələbat var. Çünki bu janr jurnalistikanın ən maraqlı və oxunaqlı janrıdır.

Biz yenidən reportajlar dövrünə qayıdırıq

Sosial Media Mərkəzinin direktoru Azər Niftiyevin sözlərinə görə, mətbuat da cəmiyyətin bir hissəsidir və bu səbəbdən öz fəaliyyətini dövrün tələbləri ilə ayaqlaşdırmalıdır:

"Çap nəşrləri populyar olduğu dövrlərdə reportajlara, müsahibələrə və daha çox cəmiyyəti maarifləndirən yazılara üstünlük verilirdi. Çünki cəmiyyətdə kitab oxumaq ənənəsi var idi və yazılı nəşrlərə daha çox maarifləndirici baxımdan yanaşırdılar. "Yeni Müsavat”, "Şərq” və digər gündəlik qəzetlər bu istiqamətdə böyük işlər görüblər. Yazılı media öz yerini onlayn mediaya verəndən sonra oxucular çevik xəbərlərə üstünlük verməyə başladılar. Burada da əsas səbəb insanların internet üzərindən informasiyaları çevik əldə etmək vərdişləri ilə bağlı idi.

Bu səbəbdən daha çox operativ xəbərlərə üstünlük verilməyə başlandı. Hesab edirəm ki, kənardan jurnalistləri yerli-yersiz ittiham etmək əvəzinə, bu iddiada olan adamlar vəziyyəti dərindən araşdırsalar, daha yaxşı olar”.

"Yeni trendlər qələm adamlarını yenidən əvvəlki ənənələrə qaytarır” deyən Azər Niftiyev söylədi ki, internet üzərindən video xəbərlərə maraq artıb və bu, özü-özlüyündə yeni yanaşma tərzini şərtləndirir:

"Müşahidə etsək görərik ki, qloballaşan dünyamızda pisxoloji elementlər sürətlə dəyişir və bu amil əsas informasiya daşıyıcısı olaraq medianın da fəaliyyətinə təsirsiz ötüşmür.

Son dövrlər video xəbərlər daha çox populyarlıq qazanır və insanlar daha rahat formada, qısa və səsli informasiya istelahkçısına çevrilirlər. Bu səbəbdən televiziya üslubu mətbuat orqanlarının da fəaliyyətinə nüfuz edir. Yəni qarşıdakı dönəmdə media orqanları öz fəaliyyətində eynilə televiziya və radiolarda olduğu kimi, həm çevik xəbər yaymaq, həm də maarifəndirmək missiyasını üzərinə götürməlidir. Bu o deməkdir ki, biz yenidən reportajlar dövrünə qayıdırıq. Unutmayaq ki, ölkədə əksər media quruluşları kommersiya qurumlarıdır və öz fəaliyyətində bazar maraqlarını öndə tutacaqlar”.

Şəymən

Şərq.- 2019.- 21 fevral.- S.11