Redaksiyaların qapıları döyülür...

Jurnalistika, media hələ də vətəndaşların problemlərinin həllində yardım göstərən sosial institut kimi qalmaqdadır

(əvvəli ötən saylarda)

Mətbuatın funksiyaları genişdir. Maarifçilikdən başlamış, xəbərçiliyə, ictimai-siyasi prosesləri izləyib, cəmiyyətə düzgün və dolğun informasiya çatdırmağa qədər, hər cür məlumat bazası rolunu oynamaq da həmçinin. Eyni zamanda mətbuat sosial həyatın əvəzsiz güzgüsüdür. «Molla Nəsrəddin» məktəbi bunun ən bariz nümunəsidir. Jurnalistika ixtisasını bitirənlər yaxşı bilir ki, «Molla Nəsrəddin» oxuculardan çoxlu məktub alırmış. Camaat rastlaşdığı çətinliklərdən «Molla əmi»yə şikayət edirmiş. «Molla Nəsrəddin»çilər də məktubların izi ilə o müşkülün üzərinə gedirmiş. Həll olunanı da varmış, həll olunmayanı da. Əsas məsələ odur ki, oxucu dərdini bir dərgiyə danışırmış. İnanırmış, yəqin, ona görə.

Azərbaycan mətbuat tarixində iz qoymuş qəzetlərin demək olar hamısında məktublar şöbəsi də fəaliyyət göstərib. Şöbəyə daxil olan şikayətlər, vətəndaşların hansısa məsələ ilə bağlı qəzet redaksiyasına müraciəti müxbirlər tərəfindən araşdırılırdı və adətən müsbət nəticə də olurdu. Bunu hələ sovet illərində müxbir vəzifəsində çalışmış qocaman jurnalistlərimiz, qələm sahibləri hər zaman təsdiqləyirlər. Və deyirlər ki, o zamanlar qəzetlərdən çəkinirdilər, hansısa idarə və ya təşkilat adının qəzetdə hallanmasını heç istəməzdi. Dərhal da reaksiya verirlərmiş qəzetlərdən gələn zənglərə. Şikayətlərə də baxılırmış.

Kimsə sanmasın ki, indi mətbuat oxucu şikayətlərini qəbul edib dinləmək və həllinə çalışmaq funksiyasını itirib. Bir qədər passivlik hiss oluna bilər, amma inanın, bu, zahiridir. Sürətdə internet, sosial media mətbuatı qabaqlaya bilər, amma oxucu inamı və problemlərin həllinin məhz mətbuatdan umulması ənənəsi hələ də qalmaqdadır. Bunu qəzet redaksiyalarına edilən müraciətlər və hətta redaksiyalara daxil olan şikayət məktubları da göstərir. Həmkarlarımız bu mövzuda fikirlərini bildirərkən həqiqət ortaya çıxır.

«Şikayətçilərə kömək etdiyimiz hallar çox olub»

Musavat.com.un baş redaktoru Xalid Kazımlı qəzetə və ya sayta müraciət edən vətəndaşlara çox kömək göstərdiklərini deyir:

- Oxucuların qəzeti son instansiya hesab edərək şikayət etməsi ənənəsi sovet dövründən qalıb və hələ də davam edir. O vaxtlar "Kommunist", "Sovet kəndi", "Azərbaycan gəncləri" kimi qəzetlərdə, "Kirpi" kimi jurnallarda xüsusi rubrikalar vardı. İnsanlar öz şikayətlərini ora göndərirdilər. Ciddi şikayətlər redaksiya tərəfindən əlaqədar strukturlara yönəldilirdi və məsələ həllini tapandan sonra bu barədə xalqa informasiya verilirdi. Bir ara şikayətlər ərşə dirənmişdi. Məmur özbaşınalığı o həddə çatmışdı ki, insanların üz tuta biləcəyi yer kimi yalnız redaksiyalar qalmışdı.

O da hamısı yox. Rəsmi qəzetlər şikayətlərə baxmırdılar. Şikayətçilər isə ya müstəqil qəzetlərə axışırdılar, ya da müxalifyönlü qəzetlərə. Bizim şikayətçilərə kömək etdiyimiz hallar da çox olub, əlimizdən bir şey gəlməməsi halları da.

Son vaxtlar şikayətlər bir qədər azalsa da, yenə redaksiyalara üz tutanlar var. Elə şikayətlər var ki, onları yazmaq mümkün deyil, ciddi məsuliyyət yarada bilər. Eləsi də var, adam sadəcə, necə deyərlər, öz sözünün göyçəyini deyir. Hətta qarşı tərəfə tribuna veriləndə və onun şikayət etdiyi tərəf özünü müdafiə edəndə, şikayətçi ertəsi gün qəzetə zəng vurub ittiham edir: "Üçdən, beşdən aldınız, onun mövqeyini verdiniz". Sanki biz birtərəfli olmaq üçün ona söz veribmişik. Belə hallar olub, olur, olacaq. Bircə şey aydındır ki, heç kəs kefindən şikayət eləmir, hərənin bir səbəbi var.

«Media vətəndaşların problemlərinin həllinə yardım edir»

Mövqe.az saytının əməkdaşı Zülfiyyə Quliyeva bu fikirdədir ki, media aparıcı sosial institut statusunu hələ də qoruyur:

- Əvvəllər vətəndaşlar sosial problemlərinin həllində jurnalistlərdən daha çox kömək umurdular. Redaksiyalara tez-tez şikayət məktubları daxil olurdu. Sosial şəbəkələr yaranandan belə hallar o qədər də çox olmur. Artıq hər bir vətəndaş öz problemini sosial şəbəkə üzərindən ictimaiyyətə çatdıra bilir. Çünki bu gün ən geniş oxucu kütləsi də elə sosial şəbəkələrdədir. Amma bununla belə yenə qəzetə, sayta müraciət edənlər olur. Təcrübə göstərir ki, sosial şəbəkələrlə yanaşı saytların ictimailəşdirdiyi problemlər daha tez həllini tapır. Ona görə də jurnalistika, media hələ də vətəndaşların problemlərinin həllində yardım göstərən sosial institut kimi qalmaqdadır.

Jurnalist qeyd edir ki, vətəndaş şikayətləri ilə bağlı başı çox bəlalar çəkib:

- Hansısa qurumdan vətəndaşın şikayətini işıqlandırmazdan öncə mütləq qarşı tərəfin şikayətə münasibətini öyrənməyə cəhd edirik. Elə qurum olur ki, əlçatan olduğundan, şikayətə münasibət öyrənmək asan olur. Əksər hallarda şikayətə qarşı tərəfin, yəni hər hansı dövlət qurumu rəsmisinin münasibətini almaqda çətinliklər yaranır. Amma bu bir tərəfə dursun, biz jurnalistlər şikayət məktublarını işıqlandıranda dövlət qurumlarının çox sərt münasibəti, hətta deyərdim ki, şər-böhtanı ilə üz-üzə qalırıq. Bizi həmin qurumlardan şikayəti işıqlandırmaqda təmənna güdməkdə günahlandırırlar. Bu cür böhtanlarla mən də çox üz-üzə qalmışam.

Qarşı tərəfə məqsədimizin ancaq şikayəti araşdırmaq, ittiham olunan qurumun rəsmi münasibətini öyrənmək olduğunu desək də, yazını məqsədli şəkildə yaydığımızı düşünürlər. Halbuki, redaksiyaya ünvanlanan şikayəti araşdırmaq, qarşı tərəfin münasibətini öyrənmək jurnalist kimi bizim vəzifəmizdir. Dəfələrlə buna görə dövlət qurumları ilə mübahisələrim düşüb. Məni yazını yazmaqla təmənna güdməkdə suçlayanlar da olub. Amma mən hər zaman peşə etikamıza uyğun davranaraq qarşı tərəfin münasibətini almağın, birtərəfli yazını işıqlandırmağın jurnalist peşəsinə zidd olduğunu başa salmağa çalışmışam.

Ona görə də vətəndaş şikayətlərini bəzən birtərəfli işıqlandıran jurnalistləri qınamıram. Ali savadlı məmurlara belə bəzən şikayətə münasibət öyrənməyin jurnalistin peşə borcu olduğuna inandırmaq çətin olur. Onlar ya sualdan yayınır, yaxud da jurnalisti hədələyirlər. Mən burdan üzümü dövlət qurumlarına tutub demək istəyirəm ki, jurnalistlər xoxan deyil. Şikayətçiləri biz yox, onlar bizi axtarıb tapırlar. Mətbuatın bir missiyası maarifləndirməkdirsə, digər missiyası da hüququ pozulan vətəndaşın şikayətini ictimailəşdirməkdir”.

Jurnalist Araz Zeynalov bildirib ki, vətəndaşlardan sosial və digər problemlərlə bağlı redaksiyaya çoxsaylı müraciətlər daxil olur:

"Ümumiyyətlə, məmur etinasızlığı ilə üzləşən vətəndaşlar problemlərinin həll olunmasında medianı son ümid kimi görürlər. Ancaq təəssüf ki, bir çox hallarda media da vətəndaşlara kömək etməkdə aciz qalır. Öz nümunəmizdən deyim ki, şikayət edilən dövlət qurumlarının əksəriyyətində "aidiyyəti şəxs”i tapmaq və vətəndaşın şikayətini ona çatdırmaq, məsələnin araşdırılmasına nail olmaq çox çətindir. Bu işə bəzən günlərlə vaxt sərf olunur - jurnalist məsul şəxsləri axtarmaq, həm də şikayətçilərin müntəzəm zənglərinə cavab verib onu məlumatlandırmalı olur. Bununla belə, real elektron müraciət sisteminə keçən və "qaynar xətt”ləri aktiv olan qurumlarla əlaqə yaratmaq nisbətən asandır. Ancaq yenə deyirəm, jurnalistlərin dövlət qurumlarına çıxış imkanları mətbuat xidmətlərinin ifrat dərəcədə qapalı olmaları səbəbindən yetərincə məhduddur”.

«Vətəndaşlar bəzən mediaya xilaskar kimi baxır»

Cebhe.info xəbər portalının baş redaktoru Elnarə Kərimova hesab edir ki, media vətəndaşla məmur və dövlət qurumları arasında əsl körpüdür. Amma əlbəttə, körpünün sağlamlığı da əsas faktordur:

- Vətəndaş şikayətlərinin araşdırılmasında jurnalist bir neçə mərhələdən keçir. İlk mərhələ dövlət qurumunun məsul şəxsini tapmaqdır ki, bu da əsl problemdir. İkinci mərhələ, jurnalistin tapdığı dövlət qurumu əməkdaşını şikayətin olduğuna inandırmaqdır. Nədənsə, dövlət qurumlarını şikayətin olmasına inandırmaq mümkün olmur. İnandıqları zaman üçüncü mərhələ başlayır – şikayətçini taparaq onunla danışıqlara getmək. Yəni şikayəti onlara ünvanlayan mətbu orqana açıqlama verməkdənsə, şikayətçi ilə "dil tapmağı” üstün tuturlar. Dördüncü mərhələdə isə şikayətçilər çox zaman problemlərinin həll edildiyini bildirib şikayəti geri götürdüyünü deyir. Bu mərhələdə bəzən hətta jurnalisti qınayanlar da olur ki, bizim mətbuat buna artıq adət edib. Beləcə dostluq şəraitində işləyirik”.

Bir çox media orqanlarında çalışmış jurnalist Raminə Eyvazqızı isə hesab edir ki, hər media qurumunun şikayətlərlə bağlı və bununla məşğul olan şöbə, yaxud müxbiri olmalıdır:

- Vətəndaş cəmiyyətini formalaşdıran tərəflərdən biri də həmin cəmiyyətin əsasını təşkil edən və ona işləyən mediadır. Ən əvvəl şikayətçilərin özləri problemi doğru demirlər və ya şikayətin müəllifi olmaqdan qaçırlar. Bu səbəbdən jurnalistin problemi araşdırmasına şikayətçinin doğru məlumat verməsi vacibdir. Dövlət qurumlarının ictimaiyyətlə əlaqələr şöbələri zəif işləyirlər. Çox halda zənglər cavabsız qalır, yaxud cavab üçün günlərlə vaxt olur. Ünvanlanan suala cavab araşdırmasız, səthi və 3-4 cümlədən ibarət olur, ya da şikayət obyekti təkzib olunur. Misal üçün, Metropolitenin müvafiq şöbəsi 1 ildir ki, tenderlərlə bağlı sorğuma cavab vermir”.

Metbuat.az saytının əməkdaşı Xəyalə Məmmədova bildirib ki, rəsmi qurumların əksəriyyəti bu gün media ilə çox yaxşı işləyir:

"Siyahı uzun olduğu üçün adlarını çəkmirəm. Lakin onların əksinə bu gün də mediaya qapalı olan mətbuat xidməti rəhbərləri də var. Problem daha çox elektron qaydada müraciət zamanı ortaya çıxır. Bu gün elektron poçtumda illərdir cavab gözləyən müraciətlərim var. Təbii ki, biz məsələni işıqlandırmaqda o qədər də səbirli deyilik. Rəsmi qurumdan cavab gəlmədiyi təqdirdə onların müraciətimizə cavab vermədiyini qeyd edərək yazını işıqlandırırıq. Amma bir tərəfdən də qınamırıq. Çünki mətbuat xidmətinin mediaya açıq olub-olmamasına çox vaxt həmin qurumun rəhbəri qərar verir”.

Vətəndaş müraciətləri, ümumiyyətlə, çox ciddi məsələdir. İlk növbədə problem vətəndaşlarla dövlət qurumları arasındakı münasibətlərin düzgün qurulmamasındadır.

Baxmayaraq ki, ölkə başçısı məmurlara vətəndaşların şikayətlərini dinləmək, onların problemi ilə yaxından maraqlanmaq və çözülməsi üçün tam səfərbər olmalarını tapşırıb. Amma bəzən fərqli durum yaranır. Şikayəti olan vətəndaş probleminin həll olunması üçün cavabdeh quruma müraciət etsə də, aylarla, hətta illərlə şikayəti cavabsız qalır. Bəzi dövlət qurumları vətəndaş şikayətlərinə biganəlik sərgiləyir, bir sözlə, şikayətçini get-gələ salır. Çarəsi kəsilən şikayətçi bu halda problemini ictimailəşdirmək qərarına gəlir və KİV-ə üz tutur. Hesab edirlər ki, dövlət qurumlarının həll etmədikləri şikayətlər KİV-də ictimailəşdiriləndən sonra həllini tapacaq. Amma bundan sonra problem mətbuat nümayəndəsi ilə dövlət qurumu arasında qalır və demək olar ki, vəziyyət dəyişmir. Nəticə etibarilə vətəndaşın həll edə bilmədiyi problemi müəyyən qədər KİV də həll edə bilmir.

Məlahət Rzayeva

Şərq.- 2019.- 1 iyul.- S.11