Növruz
bayramı həmişə
milli mətbuatımızın diqqət
mərkəzində olub
“Molla Nəsrəddin” jurnalı 25 illik fəaliyyəti
dövründə hər ilin mart buraxılışlarında
bu bayrama öz səhifələrində geniş yer verib
Jurnalın mənəvi dəyərlərimizin,
milli bayramlarımızın ağır və məşəqqətli
yolları dəf edərək bu günümüzə gəlib
çatmasında göstərdiyi misilsiz xidmətləri təqdir
olunmağa layiqdirMilli bayramımız olan Novruz
xalqımızın əsrlər boyu sevə-sevə
yaşatdığı ən gözəl bayramlardan biridir.
Özündə xalqımız üçün xarakterik olan
bir çox adət-ənənələrin
daşıyıcısı olan bu milli bayramımız əsrlərin
sınağından üzüağ, alnıaçıq
çıxıb.
Novruz bayramı həmişə milli mətbuatımızın
diqqət mərkəzində olub. Bu baxımdan "Molla Nəsrəddin”
jurnalının təmənnasız xidmətləri danılmazdır.
Bununla bağlı filologiya elmləri üzrə fəlsəfə
doktoru Gülbəniz Babayevanın «Molla Nəsrəddin»
jurnalında Novruz ənənələri ilə bağlı
araşdırması diqqətimizi çəkdi. G.Babayeva
«Molla Nəsrəddin» jurnalında nəşr edilmiş Novruz
məqalələri barədə bunları yazır:
İştə Novruz! Yetişdi fəsli-bahar
Gəldi işrət zamanı, qardaşlar!
Nə gözəl bayram... ah nə xoş
fürsət!
Sayılır əhli-zövqə bir nemət!..
Böylə şad gün düşərmi bir
də ələ?
Keçirin beş gün ömrü ləzzət
ilə (H.C.)
"Molla Nəsrəddin” jurnalı 25 illik fəaliyyəti
dövründə hər ilin mart buraxılışlarında
Novruz bayramı ilə bağlı yazılara öz səhifələrində
geniş yer verib. Jurnalın 1926-cı il mart ayının 11-ci
nömrəsində dərc olunan "Bahar fəsli” məqaləsində
deyilir: "Bir neçə gündür ki, havalar düzəlib,
gün çıxır, otlar göyərməyə
başlayır, qərəz, bahar yaxınlaşır. Doğrudan da
beş-on gündən sonra martın iyirmi ikisində bahar daxil
olur. Bahar daxil olmaqla təbiət dəyişdiyi kimi bir
çox işlər də dəyişir.
Payız
və qışın ağır iş aylarından sonra indi
bahar ayları gəlir, bahar və sonra yay ayları isə tənəffüs
və dincəlmək aylarıdır. Buna
görə asta-asta yaylaqlar açılmağa
başlanır. Məzuniyyətlər gəlir.
Keçən iş aylarından sonra indi bir çox məsul
və qeyri-məsul mütəxəssis işçilər dincəlməyə
hazırlanırlar. Bizim bunların heç birində
sözümüz yoxdur”- deyən məqalə müəllifi
(Əbülhövl) bu cür bahar əhval-ruhiyyəli
girişdən sonra əlbəttə ki, jurnalın ənənəsinə
sadiq qalaraq mövcud quruluşda cəmiyyətdəki
çatışmazlıqlardan, onları narahat edən problemlərdən
söhbət açır: "Bahar fəsli gəlməklə
artıq kəndlərdən yazmayacaqlar ki, məktəblərin
odunu yoxdur, şüşəsi yoxdur, pəncərəsi
yoxdur, damı deşikdir, soyuqdan uşaqlar dərsə gəlməyir.
Deməli, maarif idarələri gələn payızadək
böylə ürəkbulandırıcı xəbərləri
eşitməyəcəklər, ürəklərinin
içini yeməyəcəklər, malxuliya etməyəcəklər
və beləliklə nəfəs almağa, dincəlməyə
başlayacaqlar. Gələn payız Allah kərimdir.
Yaxud kəndlərdən cavab gəlməyəcək ki,
qaranlıqda qalmışıq, soyuqdan titrəyirik. Çünki gündüzlər
günün istisi, gecələr də ayın işığı
. Burada neftə nə ehtiyac.
Yenə burada da bəzi idarələr kəndlərin əlindən
dincələcəklər.
Bu dincəlmək də məlum işdir ki, gələcək
payız üçün onların fəaliyyətini birə
on artıracaq.
Hətta biz də dincələcəyik. Çünki hər nömrədə yazmaq lazım
gəlməyəcəkdir ki, kəndlər
qaranlıqdadır, məktəblər soyuqdur. Buna görə biz hər halda baharın gəlməyini
istəyirik”.
Göründüyü kimi, "Molla Nəsrəddin” hətta
bayramla bağlı yazılarda da cəmiyyətimizdə
hökm sürən neqativ halları - məktəblərimizin
acınacaqlı vəziyyətini, insanların sosial problemlərini,
elmin, təhsilin lazımi səviyyədə olmamasını əks
etdirməklə həm hakim dairələrin, həm də
geniş oxucu kütləsinin diqqətini həllini gözləyən
bu taleyüklü məsələlərə yönəldirdi. Jurnal satirik bir
dillə vəzifəli şəxsləri öz işlərinə
məsuliyyətlə, vətəndaşlıq
qayğısı ilə yanaşmağa səsləyirdi.
Çünki nə qədər ki bu problemlər
həllini tapmayıb, onda hansı bayramdan danışmaq olar?
Gərəkdir ki, bu bayram insanların həyat və məişətinə,
yaşam tərzinə və hər şeydən əvvəl
qəlbinə daxil ola bilsin. Bax o zaman
xalqımız Novruz bayramının onlara xoşbəxtlik və
firavanlıq gətirəcəyini hiss edəcək və bu
xoş duyğularla yaşayacaqdır.
Jurnalın
21 mart 1925-ci il 12-ci nömrəsində
"Varlılar bayramı” başlığı altında yazıda
cəmiyyətdə insanlar arasında hökm sürən təbəqələşmə,
varlı və yoxsulların Novruz bayramını necə qeyd
etmələri məsələləri ön plana çəkilir.
Eyni zamanda bu bayramda varlıların külli miqdarda pul xərcləmələri,
israfçılıq etmələri, yoxsulların isə maddi
sıxıntı keçirərək bayramı keçirə
bilməmələri ürək ağrısı ilə nəzərə
çatdırılır: "Novruz bayramı çox
yaxşı bayramdı, ancaq ikicə eybi olmaya
1.Böyük xərci və 2. Nəhayət zəhməti
Əvvəl
xərcindən danışaq, sonra zəhmətə keçək:
İki ay
bundan qabaq iki put Kürdəmir yağı aldım,
iki put da xalis Sibir yağı aldım. On put əla buğda gətirtdim,
iki kisə sədri düyüsü gətirtdim, bunun
kişmişi, xurması, badamı, albuxarası və Zirə
zəfəranı da öz qaydasınca.
Bu plov dəstgahı, bir neçə yüz manat bura
getdi.
Çərşənbə
xərci: Püstə, badam, xurma, kağızı badam, səbzə,
gərmiyan, əncir, alana, qax, haqverdi əriyi, miyanpər,
alma, nar, üzüm, fındıq, şabalıd, lumu,
portağal. Bu da belə.
Bayram
şirnisi: hər qisim noğul, hər qisim qənfet, hər
qisim qurabiyyə, paxlava, rahət hülqum, şəkərçörək...
və s.
Bəs bayram paltarı? Gör bu neçə
yüz manat aparacaq?”
Əlbəttə, bu qədər bayram xərcləri təbii
ki, varlı ailələrə aid bir hesablamadır. Varlıların
bir bayram üçün sərf etdikləri bu pulları
kasıblar ömrü boyu əldə edə bilməmiş, zəngin
bayram süfrəsi açıb, övladlarına əsl
bayram əhval-ruhiyyəsini yaşada bilməmişlər.
Bu cür xoşbəxtliklərdən məhrum olan kasıb
ailələrin acınacaqlı taleyi həmişə
"Molla Nəsrəddin”in diqqət mərkəzində olub:
Ey tökən
mollaların kaminə şərbət, novruz!
Əğniyalərlə
quran məclisi-işrət novruz!
Səndə
hər kəs sevinir, bəs niyə ancaq füqəra
Çəkir övladını gördükcə xəcalət,
novruz?!
Məqalədə
fikir belə davam etdirilir: "Qaldı zəhməti: İki
aydı yuxudan doymaq yoxdu: gərək sübh tezdən durasan və
gedib gətiricilərin qabağını kəsəsən,
alasan, hambala verəsən, bir evə qayıdasan, bir bazara gedəsən,
genə evə qayıdasan, genə bazara gedəsən.
Ev yığışdırmaq, ev tökmək, ev təmizləmək,
ev süpürmək, qab-qacaq, qalay, kömür, odun... və
s”.
Məqalədə bayramla bağlı iki məqam - xərc
və zəhmət həyati faktlar əsasında şərh
olunub və burada həddindən artıq ifrata varma tənqid
olunub.
Yazıda əsas diqqət çəkən məqam ata
ilə oğul arasındakı dialoqda aşkarlanır. Ata deyir: "Amma dünən
bizim balaca oğlan mənə bir qəribə sual verdi:
Dedi - Dədə
bəs kasıblar bu qədər pulu haradan alır ki, bayram
saxlayırlar?
Dedim -
Kasıbın bu qədər pulu olmaz.
Uşaq
bir az fikrə getdi və genə
soruşdu:
- Bəs
kasıblar məgər bayram saxlamır?
Mən də
bir az fikir edib sözün doğrusunu
dedim:
- Yox bala,
kasıb bayram saxlamaz...
- Dədə,
elədə bu Novruz bayramı varlıların
bayramıdı.
- Bala, deyəsən,
sən deyənə oxşayır.
Neçə-neçə belə bayramlar
görmüşəm və hər dəfə yüz-yüz
manatlar xərcləmişəm və bayram saxlamışam,
amma deyəsən, bircə bu mənim yadıma düşməyib
ki, mənim kasıb qonşularım yüz-yüz manatları
tapa bilməyiblər ki, mənim kimi onlar da bayram
saxlasınlar.
Mən indiyə kimi elə bilirdim ki, mənim cəmi
qonşularım bayram saxlayır. Ancaq dünən bunu
bildim.
- Dədə,
bəs kasıblar necə pulsuz bayram saxlayır?
Bircə
həqiqət bu imiş: Novruz bayramı ancaq varlıların
bayramıdı”.
"Molla Nəsrəddin” jurnalının hər ilin mart
nömrələrinə nəzər saldıqda həmin
problemlərin qaldırıldığını və
keçən əsrin əvvəllərində insanların
yaşam tərzindəki qeyri-bərabərliyi görürük. Əlbəttə
ki, jurnalın əsas məqsədlərindən biri də cəmiyyətdəki
sosial ədalətsizliklərin aradan qaldırılması və
hər bir vətəndaşın insani hüquqlarının
qorunmasıdır. Təəssüf ki, o
dövrdə humanist hisslərdən məhrum olan bəzi
varlılar kasıblara həqarətlə baxır, onları mənən
əzməyə çalışırdılar. Bu
baxımdan "Bayramlıq” şeirinə nəzər salmaq
yerinə düşərdi:
Novruz
yetişdi füqəra oldu pərişan
Əfsürdə
və nalan
Hər məmləkətin
pulları xürrəmi xəndan,
Pulsuzları
giryan
Çöllərdə,
çəmənlərdə gözəl güllər
açıldı
Ətrafa
saçıldı
Bir
başqa təravətdə olub qönçələr əlvan
Dər tərfi-gülüstan (Cüvəllağı bəy).
Öz ənənələrinə sadiq qalan "Molla Nəsrəddin”
jurnalı milli ideologiyaya söykənərək böyük
mətləbləri bəzən satirik, bəzən də
yumoristik dillə, sadə, yığcam, lakonik bir tərzdə
oxucuya çatdırırdı. Jurnalın fəaliyyətə
başlamasının 23-cü ilində, yəni 22 mart 1928-ci
ilin 12-ci nömrəsində üz qabığında verilən
bir karikatura məhz bu baxımdan diqqətimizi cəlb etdi.
Burada bir əlində şam, o biri əlində
səməni tutan nurani bir qoca təsviri verilib. Bu şəxs Novruzun simvoludur. Onunla
həmsöhbət olan yaşlı bir insan isə orucluğu
təmsil edir. Şəklin altında
verilmiş yazı olduqca düşündürücü və
ibrətamizdir. Orucluq Novruza deyir: "Bu il mən
Qızıl Ordunun 10 illik bayramilə bir yerdə gəldim ki,
mənə də bir hörmət eləyələr, lakin
heç kəs etina etmədi. İndi sən
Qadınlar günü və Paris Kommunası bayramından
sonra gəlmişsənsə də, xatircəm ol, heç kəsin
nəzərini cəlb edə bilməyəcəksən”.
Bu
kiçik dialoqda müsəlman aləmində böyük
önəm verilən hər iki bayramın - Orucluq və
Novruzun Sovet dönəmində sükutla
qarşılanması, əhəmiyyət verilməməsi, hətta
unutdurulmağa belə cəhd göstərilməsi həm
satirik görüntü, həm də eyhamedici ifadələrlə
oxuculara çatdırılır. Məlumdur ki, bizə məxsus
olmayan Sovet Ordusunun, Paris Kommunasının yaranması
gününün keçmiş Sovetlər Birliyinə daxil
olan respublikalarda, o cümlədən, Azərbaycanda süni atəşfəşanlıqla
təntənəli şəkildə qeyd olunması
xalqımızın milli dəyərlərinə vurulan mənəvi
zərbədən başqa bir şey deyildi.
"Molla Nəsrəddin” hələ gör neçə
illər bundan öncə öz həmvətənlərini,
bütün Şərq aləmini ayıq olmağa,
ehtiyatı əldən verməməyə səsləyirdi. Təəssüf
ki, artıq bunlar bizim acı və yaşanmış, fəqət
geri qaytarılmayacaq tariximizdir.
20-ci illərdə xalqları öz müqəddəratını
təyin etmək, qoruyub saxlamaq hüququndan məhrum edən
totalitar rejim onları mənəvi böhrana sürükləyirdi. Belə bir təlatümlü
dövrdə "Molla Nəsrəddin”in öz səhifələrində
Novruz bayramı ilə bağlı karikatura və yazılar dərc
etməsi xalqımız üçün olduqca zəruri
görünən ciddi xəbərdarlıq idi. Zaman göstərdi ki, heç bir xalqın minilliklər
boyu yaşatdığı, əsrlərin
sınağından qalibiyyətlə çıxan dəyərləri
onların həyatından və qəlbindən zor
gücü ilə silib atmaq olmaz.
Öz haqq səsi ilə milyonlara səslənən
"Molla Nəsrəddin” jurnalının mənəvi dəyərlərimizin,
milli bayramlarımızın ağır və məşəqqətli
yolları dəf edərək bu günümüzə gəlib
çatmasında göstərdiyi misilsiz xidmətləri təqdir
olunmağa layiqdir. Əsrlər keçdikcə biz
aydınlaşan səmada "Molla Nəsrəddin”in cahanşümul
əhəmiyyətini daha aydın görürük.
Məlahət Rzayeva
Şərq.-
2019.- 20 mart.- S.11