“Borcum çox olanda yaxşı
sevgi şeirləri yazıram"
"Ramiz
Rövşən də oxucu kütləsini artırmaq
üçün manevrlər edib"
"Əminliklə
deyə bilərəm ki, R.Rövşənin kitab
təqdimatındakı oxucuların bir çoxu kitabdan zəhləsi
gedənlərdir"
Sən göylərdən
enməmiş bu kainat necəydi?
Yerdə maraqsızıydı,
göydə həyat necəydi?
Mən sənə vurulanda
görən saat neçəydi?
Neçədə sevdim səni?
Bu misraları ilk dəfə
efirlərimizin birində yayımlanan “Xalqın şairi”
söz müsabiqəsində eşitmişdim. Bu bənd
dilimə pərçimlənmişdi sanki. Hər
yaddaşımı qurdalayanda həmin misralar söz-söz
beynimdən dilimin ucuna süzülürdü.
Açığı, müəllifin kimliyi ilə
maraqlanmırdım. Və
sazlı-sözlü məclislərin birində ən
yaxın dostum böyük şövqlə bu şeiri
səsləndirdi və şeir maraqla qarşılandı.
Yaxşı şeirə, sözə mübtəla olduğum
üçün marağımı boğa bilməyib,
dərhal internetdə müəllifi axtarıb tapdım. Feysbuk
sosial şəbəkəsi üzərində
müəlliflə virtual dostlaşdıq, biri-birimizi qiyabi
tanımağa başladıq. Bu şəxs Mənsur Həsənzadədir.
M.Həsənzadə 1981-ci ilin 3
yanvarında Qazaxın Çaylı kəndində dünyaya
göz açıb. Orta məktəbi
həmin kənddə bitirib.1998-2002-ci illərdə
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində ali
təhsil alıb. 2002-2003-cü ildə hərbi xidmət
keçib. 2003-2008-ci illərdə Müdafiə
Nazirliyində çalışıb. 2008-ci ildən
kiçik sahibkarlıqla məşğuldur, ailəlidir, 2
övladı var.
Onu da diqqətə
çatdırım ki, şairlə virtual dostluqdan sonra onun
səhifəsini izləməyə başladım. Sinəsi
dəmirçi kürəsi kimi sözün eşi ilə
alışıb-yanan şair mütəmadi olaraq öz
şeirlərini paylaşır, onun ətrafında
oxucuları ilə müzakirələr açır. Biz
də “Şərq”in “Söz odası” rubrikasına yeni
səs, yeni nəfəs gətirmək üçün
M.Həsənzadə ilə söhbətləşmək
fikrinə düşdük və bu düşüncəni
reallaşdırdıq.
M.Həsənzadə ilə
söhbətimiz bu cür başladı.
- Şair, salam, bəlkə,
görüşüb, söhbətləşək?
- Nə formada?
- Müsahibə.
- Mümkündürmü, saat
7-dən sonra görüşək?
- Əlbəttə...
İqtisadçı şair
rəqəmlərlə işlədiyi üçün,
rəqəmlərin dilini yaxşı bildiyi üçün
onlara çox böyük hörmət edir. Saat 7 tamamdır
və şairdən zəng gəlir:
- Mən məkandayam...
- Bir neçə dəqiqə
gecikmə ilə nəhayət mənzil başına
çatıram və görüşürük.
- Şair, saat, rəqəm
məsələsi sənin ən yaralı yerindi də?
- Sualıma şeirlə cavab
verir:
Atacam saatı divardan söküb
Səni unutmağa vaxtım
olmasın
- Yazmağa nə vaxtdan
başlamısan?
- Təxminən 10-12
yaşlarımda qafiyə qurmağı bacarmışam. Az
sonra şeirə yaxın uydurmalar etmişəm. Universitet
illərində artıq şair deyənlər var idi (çöhrəsinə
təbəssüm qonur).
- Sənə daha çox nə
yazdırır? Sənin şeirin hansı halda, hansı
məqamda doğulur və daha çox günün hansı
hissəsində baş verir?
- Əslində, ilk oxunuşda
sadə görünən bu suallarda, şairin demək
istədiyi hər şeyi əhatə edəcək cavablar
vermək olar. Qısa deyim ki, məni yazdıran
səbəblər müxtəlif deyil, əslində eyni
səbəbdən müxtəlif məzmunlu şeirlər
doğula bilir. Bircə, günorta vaxtı yaza bilmirəm.
Əsasən kimisə incidəndə, kiminsə
xətrinə dəyəndə lirik şeir yaza bilirəm.
Amma özüm inciyəndə daha çox həcv və
vətən eşqinə köklənmiş şeirlər
yazıram. Bəzən isə heç bir səbəb olmadan
da təb gəlir, müxtəlif mövzuda və formada bir
neçə şeiri yazmaq olur.
- Bəziləri iddia edir ki,
şərabsız yazmaq olmur. Belədirmi?
- Şərab içəndə
şeir yaza bilmirəm.
- Bəs içib yazanlara necə
baxırsan, onların yazdıqları təfəkkürün
məhsulu olur, yoxsa şərabın?
- İçib yazanlara
tövsiyə edərdim ki, yazıb içsinlər.
Şərabın təsiri ilə təb gələ bilər,
amma mükəmməl nümunə yarana bilməz. Adi məntiqdir,
bir şey ki, şərab içəndə özünü
qüvvətli hesab edirsən, amma əslində ayaqların
büdrəyir. Şərab zəkaya da eyni cür təsir
göstərir (gülür).
- Son zamanlar hecada
yazılan poetik nümunələr bəyənilmir, daha
çox tərkibində fəlsəfi düşüncə
olan və metaforla bəzənmiş sərbəst
şeirləri xoşlayırlar. İzlədiyim qədər
sən daha çox hecada yazırsan, sərbəst
vəznə isə az-az müraciət edirsən. Bu sərbəst, heca məsələsi
böyük Səməd Vurğunla Rəsul Rza arasında da
qalmaqala səbəb olub. Necə düşünürsən,
hecada yazılanlar dəbdən, gündəmdən
düşübmü?
- Əslində, bu, böyük
dərddir! İstər heca şeiri, istərsə də
əruz ritmə söykənib. Tanrı özü bu
kainatı müəyyən qanunauyğunluq üzərində
yaradıb, təbiətdə simmetriya vizual görünür.
2 qulaq, 2 göz, 2 əl... və s. nizamlar. Ritmi,
qafiyəsi, hecası olmayan bir yazıya şeir demək
ayıbdır sadəcə. Bizə Avropa və digər
ölkə yazarlarından nümunə göstərirlər,
qayıdıb deyən yoxdur ki, a kişi, Avropa sənə
özünün pis bir şeyini də sevdirməyi bacarıb,
sən niyə özünün gül kimi
dəyərlərini korlayırsan? Qardaş, mən,
qafiyəsiz, hecasız yazını şeir hesab
eləmirəm. Bu yanaşma, özlərinə əziyyət
vermək istəməyən "ver yeyim, ört yatım"
deyənlərin, tənbəl zəka sahiblərinin işidir.
- Bildiyim qədəriylə
iqtisadçısan, amma yaxşı şeirlərin də var.
Şeir yazmaq hobbindirmi, yoxsa...?
- Bəli, iqtisadçıyam.
Nə gizlədim, universitet illərində də "demaqoq
şeir"lərimin hesabına çox vaxt yaxşı
qiymətlər almışam. Universiteti bitirdikdən sonra təxminən
10 il şeir yazmadım. Sonra şeir aləmində meydan
sulayanları görəndə, bu meydanda at
çapmağın da vacib olduğunu sübut etmək
üçün yazmağa başladım. O yazan, bu yazan,
dayanmadım.
- Ümumiyyətlə, şair
və ya şeir kimdir, nədir sənin üçün?
Şairin cavabı yenə unikal oldu:
- Şeirlər ən gözəl fikir tablosu
Şairlər ən gözəl yalançılardı...
Yəni şeir, mənim üçün
2-ci paralel həyatdır.
- Daha çox sevgidən yazırsan. Yara almısan və yaralanmısan, yoxsa
sadəcə, tələb bu mövzuyadır deyə
yazırsan?
- Sevgidən gözəl nə var dünyada? Sevgidən yara almamışam, amma çoxlu
yaraladıqlarım olub. Zamanla da
çox vaxt yaralarına özüm məlhəm olmuşam. Borcum çox olanda, maddi sıxıntılar artanda
yaxşı sevgi şeirləri yazıram.
- Azərbaycan Yazıçılar
Birliyinin üzvüsənmi, deyilsənsə niyə?
- AYB-nin üzvü deyiləm. Sosial
şəbəkələrdə az-çox ədəbi
nümunələrimiz və şəxsiyyətimizlə
tanınırıq. AYB-nin idarə
heyətində də dostlarımız var. Hesab edirəm ki,
lazım bilsələr, özləri dəvət
edərlər, mən etiraz etmərəm. "Alabaşına-külbaşına"
ədəbiyyat baş alıb gedir, düyəsi düzə
çıxanlara da biz lazım deyilik yəqin. "Biz"i
ona görə dedim ki, mənim kimi onlarla bu fikirdə olanlar
var.
- Son zamanlar gənc şairlər, yazıçılar
klassiklərin əsərlərini bəyənmirlər. Hətta özlərini klassiklərdən
böyük hesab edirlər. İndi
yazılan şeirlər, əsərlər
keçmişdə yazılanlardan nəyi ilə
yaxşıdı və nəyi ilə pisdi?
- Düşünürəm ki, klassiklər toxunulmaz
deyil. Zəif tərəfləri varsa, onun
üstündən keçmək olmaz, qoy deyilsin, nə olar? Üzüklərinin qaşı
düşəcək? Yetər ki,
ortada məkr olmasın, ədəbiyyat naminə
müzakirələr açılsın. Təəssüf
ki, bu fikirləri çox vaxt ədəbi şoumenlər
deyir... İndi yazılan nümunə
sayılacaq şeirləri keçmişdəki
şeirlərlə müqayisə etməzdim. Hər dövrün öz poetik zövqü,
şərtləri olub, olacaq. Bircə onu bilirəm
ki, indiki nümunələr həqiqətə xeyli
yaxındır, hətta, yalanlar belə həqiqətə
yaxındır...
- Ədəbiyyatda şoumenlər niyə
artır ki?
- Son dövrdə ədəbiyyat, sanki, bir yiyəsiz,
sahibsiz bostandır. Hər
dədəsindən, nənəsindən küsən bura
sığınır, ətəyində daşı olanlar
daşı bostana tökür. Bu
azmış kimi, hər yoldan ötən də bir daş atır
bu bostana. Bostan quruyanda, gec olacaq!
- Gənc yazarlar arasında açıq-aşkar
cəbhələnmə hiss olunur. Niyə
belə oldu?
- Parçalanma bütövləşmədən sonra
baş verən mərhələdir. Nə
vaxt bir olduq ki, parçalanaq da? İqtisadi
dildə desək, parça yarımfabrikatdır,
kəmiyyətdir, keyfiyyətə öz-özünə
çevrilə bilməz, mütləq motiv olmalıdır. Gəlin,
parçalanmayaq!
- "Xalqın şairi"ndə xeyli irəlilədin,
amma sonra yarıda dayandın…
- Əslində mən dayanmadım, zorla
dayandırdılar, göstərilən səbəblər
də gülməli idi. "Xalqın şairi"ndə
xalqın gözü tərəzi olmadı...
- Belə layihələrə telekanallarda niyə geniş
yer verilmir? - Çünki analoji layihələrin sayı
çoxalarsa, bu, həm şairlərin tanınması,
həm də ölkədə ədəbiyyata, kitaba,
şeirə maraq artar...
- Rəhmətliyin nəvəsi, kitaba maraq hara artır?
İndi marağa kitab yazanların dövranıdır ee…
- Kitab demiş, paytaxtda kitab dayanacaqları
quraşdırılır. Bunun nə
faydası olacaq?
- Ədəbiyyatın ümdə
vəzifəsi ədalətə, insanlığa,
bəşəri dəyərlərə xidmətdir. Hara fırlatsan da bu meyara cavab verməlidir. Hərdən fikirləşirəm ki,
ədəbiyyat sıxılır, təngnəfəs olur bizim
cəmiyyətdə. Bu baxımdan,
kitab dayanacaqlarının da bir faydası olacağına
ümidim azdır.
- Ədəbiyyat niyə
təngnəfəs olur ki?
- Ədəbiyyatın suyu boldur, amma
havası çatmır, təngnəfəs olmasın,
neynəsin? Hərdən
mənə elə gəlir ki, ədəbiyyatda hansısa
işbazların gübrə təsərrüfatları var,
bir qrup adamların sürətlə boy atmasına imkan
yaradırlar.
- Deyirlər ki, oxucu var, amma yaxşı şeir və ya
mətn yoxdur. Ramiz Rövşənin kitab
təqdimatında yaşanan izdihamı misal gətirirlər. Bu düşüncə ilə razısanmı?
- Yaxşı mətn yazan çoxdur, yaxşı şeir
yazan isə barmaqla sayılacaq qədərdir. Yaxşı oxucu kütləsi yetişir, bu, hiss
olunur. Son dövrlərədək,
Azərbaycan oxucusunu aldatmaq çox asan olub. Söz yox ki, R.Rövşən dahidir, amma oxucu
kütləsini artırmaq üçün o da
müəyyən manevrlər edib. Əminliklə
deyə bilərəm ki, R.Rövşənin kitab
təqdimatındakı oxucuların bir çoxu kitabdan
zəhləsi gedənlərdir.
- Məsələn, məndə belə bir xarakter var. Arada
düşünürəm ki, camaat vurhavurdadır, dolanma
hər kəsin başını qatıb. Bizim
bu yazılarımız, tərcümələrimiz kimə
lazımdı axı? Sən də
heç özünə sual vermisənmi ki, mənim bu
şeirlərin kimə lazımdı?
- Şeirlərimin kiməsə lazım
olduğunu bilə-bilə bu sualı özümə niyə
verim ki? Onu bilirəm ki, özümə lazım deyil,
dəqiq lazım deyil!..
- Telekanallardan birində şeirlə bağlı bir
layihə həyata keçirmək ağlından keçibmi?
- Əlbəttə. Amma
düşünmüşəm ki, çoxlu dostu,
tanışı itirə bilərəm.
- Niyə?
- Çünki şeir həssas tərəfimdir,
güzəştə getmirəm, onda da pis oluram...
- Bəzi gənclər iddia edirlər ki, ədəbiyyat
maarifçilik missiyasını başa vurub…
- Bu fikirlə hardasa razılaşmaq olar, amma baxır
harada? Ədəbiyyatın maarifçilik missiyasından
öncə irs daşıma
funksiyası var. Düşünürəm ki, bu baxımdan,
ədəbiyyat, uzun muddət ictimai, siyasi, hətta iqtisadi
həyatda da mövqeyini və əhəmiyyətini itirməyəcək.
- Şeirlər kitabın varmı, yoxdursa,
bu barədə düşünürsənmi?
- Bu yaxınlarda "Sözümün canı" adlı
şeirlər kitabım işıq üzü görüb.
- İqtisadiyyatı poeziyaya, poeziyanı
isə iqtisadiyyata daşıya bilirsənmi?
- Sözün doğrusu, bir ara poeziyanı
iqtisadiyyata daşımaq haqda
düşünmüşdüm. Amma iqtisadiyyatı poeziyaya
daşımaq günah olar, maddiyyat mənəviyyatı
üstələməməlidir...
- Bir damcı istedadı, bir vedrə də
həyasızlığı olanlar mediaya yol tapıb
özünü görkəmli şair, yazıçı kimi
təqdim edə bilib. Amma sən
deyəsən birinci müsahibəni verirsən?
- Eybi yox, görünür mənim taleyimə də birinci
olmaq yazılıb (gülür). Hansısa
mütəfəkkirin fikri yadıma düşdü:
"Sarımsaq iyi, müşk-ənbər qoxusuna, nağara
səsi, kamança səsinə üstün gələr.
- Sosial şəbəkələrdən də çox
istifadə edirsən, şeirlərini paylaşırsan.
Birdən sənə də “Feysbuk şairi” deyərlər…
- Şair, hamamda da şairdi, metroda da…
- Bu termini kim yaradıb?
- Məncə, Kəramət...
- O, yaradar. Dəlidən doğru xəbər(gülür).Feysbukda
danadişidən, pərpətöyündən yazan o
qədər bostan şairi var ki… Yəqin
onlara xitab edib.
- Bir ara "şairlərin
yarpaq tökümü" başlamışdı. Daban-dabana intiharlar baş verirdi. Səbəb maddi sıxıntıdır, yoxsa
mənəvi və ya ruhsal?
- "Yarpaq tökümündə" iki
həmyerlim ruhunu ədəbiyyata tapşırdı. Mövlud və Mahmud. Sən
bir təsadüfə bax, adları da qafiyədir (kövrəlir). Maddi sıxıntı intihara aparmır, mən,
özümdən götürürəm, bir vaxtlar, banklara
külli miqdarda borcum olub. Heç vaxt
ümidsizliyə qapılmamışam. Amma
mənəvi və ruhsal azadlıqların buxovlanması
intihara apara bilər...
- Yəni...
- Yəni yaradıcı adam ruhən
azad olmasa, yaşasa da ölüdür. İntiharın
başlıca səbəblərindən biri də
özünü ifadə etməyə bir
tərəf-müqabili tapa bilməməkdir, iki seçim var:
ya yalnız qalmalısan, ya da (kövrəlir)...
- Sözlərinə mahnı, musiqi bəstələnibmi?
- Hörmətli dostumuz, aşıq İlham Aslanbəyli
iki şeirimi oxuyub. Xeyli
qiraətçilər şeirlərimi səsləndirib. Sözlərimə mahnılar oxunub. Amma mahnı bəstələnməyib. Bilirsənmi, açıq deyəcəm, hazırda
maddi imkanım yetir ki, öz şeirlərimi müxtəlif
vasitələrlə daha geniş auditoriyaya
çatdırım, amma bunu eləmirəm. Təmənnalı işi də xoşlamıram.
- Belə çıxır, təmənna ilə iş
görənlər var..
- "Belə çıxır"ı elə dedin ki,
elə bil İsveçdən gəlmisən. Tək-tük təmiz adamlar qalıb. Təmənnalı
iş vərdişə, ənənəyə çevrilib
artıq.
- Aşıq demişkən, həmkarların sazı da
aşağılayırlar…
- Sazı aşağılamaq mümkün deyil, saza nə
qədər yuxarıdan aşağı baxmaq istəsən
də, axırda aşağıdan yuxarı baxası olacaqsan.
- Niyə gənclərdən heç dünyanı
demirəm, MDB məkanına çıxan şairimiz yoxdu, bəlkə,
var mən bilmirəm?..
- Təəssüf ki, sosial şəbəkələrin
mövcudluğu belə bu problemin qarşısında
acizdir. Öncə dil problemi var.
İnteqrasiya üçün dil bilmək mütləq olmasa
da, vacibdir. Məgər biz, hansı MDB
ölkələrindən bir gənc şair
tanıyırıq? Heç, Türkiyə
ilə də ədəbi əlaqələrimiz yoxdur.
- Niyə yoxdur?
- Görünür ədəbiyyat heç kimi
maraqlandırmır. Ya da, heç kim ədəbiyyata
maraqlı deyil. Dünya ədəbiyyatında Yusif
Səmədoğlunun "Qətl günü"nü, yaxud,
Aqil Abbasın " Dolu"sunu oxuyan
varmı? Hansı ki, bizim oxuduğumuz
dünya ədəbiyyatlarının çoxundan sanballı
romanlardı.
- Bəzən sizin cameə gileylənir ki, sosial
şəraitimiz ağırdı deyə yazıb yarada
bilmirik. Səncə, sosial şəraitin
ağırlığının yazıb, yaratmağa neqativ
təsiri varmı?
- "Gəyirən mədəyə arpa
çörəyi bəhanədir", ruslar bu misalı başqa cür ifadə edir, pis
rəqqas haqda.
- İddialar var ki, bizdə milli
qəhrəmanlarımız, şəhidlərimiz və
ümumən Dağlıq Qarabağla bağlı dünyaya
çıxacaq sanballı əsərlər, mətnlər
yazılmır. Məxsusi olaraq gənclər buna meyil
etmirlər, onlar daha çox erotikadan və ya digər intim
məsələlərdən yazırlar…
- Qarabağdan şeir yazmaq bəs etmir. Onun
haqqında həm də ciddi düşünmək
lazımdır.
- Ədəbi tənqidimizlə
bağlı da durumun ürəkaçan olmadığı
bildirilir. Qeyd olunur ki, guya,
tənqidçilərimiz nepotizmə-qohumbazlığa yol
verirlər. Doğru
yanaşmadırmı?
- Ədəbi tənqidin olması vacib
deyil, vacib olan sanballı əsəri ortaya qoya bilməkdir,
onsuz da zamanla "yağı yağ üstə
çıxıb, ayranı ayranlıq olacaq".
Ayyət Əhməd
Şərq.- 2019.- 29
oktyabr.- S.6