Aparıcı KİV-lər də satirik jurnalistikadan uzaq düşüb

Media ekspertləri də təsdiqləyir ki, bu sahədə dərc olunan yazılar yox dərəcəsindədir

(...əvvəli ötən sayda)

Jurnalistikamızda janr qıtlığı yaşanır. Bəli, sürət – internet əsridir. Xəbərlər dəqiqə nədir, hətta anbaan dəyişir. Xəbərin ardınca düşməyin özü, artıq dəbdən düşüb. İndi xəbəri qabaqlamaq və xəbər yaratmaq zamanıdır. Amma jurnalistika nəinki təkcə, ümumiyyətlə, xəbərçilikdən ibarət deyil. Xəbərçilər, reportyorlardır. Hadisə yerinə tələsən, hadisə güdən, hadisədən xəbər verən. Jurnalistikanı yalnız xəbərlə məhdudlaşdırsaq, çox maraqsız, bir rəngli, bəsit bir mənzərə ilə üz-üzə qalmış olarıq. Əslində, jurnalistikamızın hazırkı mənzərəsi bundan az fərqlənmir. Hamı xəbərə «susayıb». Qısa, günlük xəbərlər, günün nəbzinə aid müsahibələr, siyasi yanaşmalar, analizəbənzər yazılar.

Halbuki, jurnalistika çox rəngarəng, hədsiz maraqlı bir sahədir. Onun marağının azalmasına səbəb isə jurnalistlər və jurnalistliklə məşğul olanlardır.

Bütün dünyada olduğu kimi Azərbaycan mətbuatında satira janrı hər zaman aktual olub. Satirik mətbuat cəmiyyətin güzgüsü olmaq kimi məsul bir vəzifəni çiyinlərinə alıb. Şübhəsiz ki, satira mətbuatının ən nəhəng örnəyi "Molla Nəsrəddin”dir. "Molla Nəsrəddin”dən qaynaqlanan Azərbaycan satirik mətbuatı sonralar da varlığını qoruyub saxladı. "Kirpi”, "Mozalan” satirik jurnalları buna sübutdur.

Lakin jurnalistikanın mühüm qolunu təşkil edən satirik jurnalistikaya maraq əvvəlki illərlə müqayisədə xeyli azdı. Media ekspertlərinin də fikrincə, bu sahədə dərc olunan yazılar yox dərəcəsindədir.

"Səs” qəzetinin baş redaktoru Bəhruz Quliyev bildirib ki, satirik janrda olan hər yazının arxasında ironiya, tənqid, eyni zamanda yenilik dayanır:

"Bizim böyük sənətkarlarımız - Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Üzeyir Hacıbəyov satira janrını Azərbaycan jurnalistikasına gətirib. Felyetonların, satirik-tənqidi yazıların hər biri jurnalistikanın zənginliyidir. Təəssüflər olsun ki, Cəlil Məmmədquluzadənin, Üzeyir Hacıbəyovun felyetonlarını, satirik janrda yazılarını yazmağa davam edən jurnalistlərin sayı azalıb. Son dövrlər demək olar ki, qəzetlərin heç birində satira janrında materiallar yoxdur. Bu janrda yazanlar çox azdır. Ümumiyyətlə, elektron mətbuat, yeniləşmə, innovasiya böyük nailiyyətlər gətirdiyi kimi, eyni zamanda problemlər də gətirdi. Bu, satirik jurnalistikanın sıradan çıxmasıdır. Niyə məhz elektron media intensivləşəndən sonra bu proses başlandı və satirik jurnalstika demək olar ki, aradan çıxdı? Güclü qələm sahibi olan jurnalistlər tanıyıram ki, ötən dövrlərdə öz satirik qələmləri ilə tanınıblar. Onlar bu janrı Azərbaycan cəmiyyətinə sevdiriblər. Hər birimiz bilirik ki, jurnalist cəmiyyətdə olan problemləri araşdırmalıdır. Jurnalistika özü cəmiyyətin bir güzgüsüdür. Əsl jurnalist cəmiyyətdə baş verən hadisələrə ironik yanaşmağı, sətiraltı ifadələr və ironik tərzi ilə nəyisə tənqid etməyi bacarmalıdır. Hansı ki, çar Rusiyası və SSRİ kimi güclü ideoloji çərçivəsi olan bir dövrdə Azərbaycan jurnalisitikasında satirik janr yaşayıb. Təəssüf ki, bu gün müasir elektron resurslar inkişaf edəndən sonra satirik janr necə ki, yazılı mətbuatda yaşayırdı, eyni zamanda yazılı mətbuatla da bir yerdə arxa plandadır. Hazırda satira bir janr kimi sıradan çıxmaqdadır.

Azərbaycanda güclü yumoristik bacarığı olan jurnalistlər olub və indi də var. Sadəcə olaraq onlar da müasir media ilə ayaqlaşıblar və öz janrlarını yaddan çıxarıblar. Vaxtilə özüm də felyetonlar yazmışam. Bu janrı, ironiyalı yanaşmanı sevmişəm. Hər bir insanın daxilində yumoristik bir hiss var. Bu hissə bir az bədiilik verib, bədii publisistikaya yönəldib hər hansı bir hadisəni və çatışmazlığı tənqid etməyin özü çox böyük müdriklikdir. Təəssüf ki, bu gözəllikdən aralı düşmüşük. Səbəb isə elektron medianın, müasir innovasiyaların təsiridir. Tarixilik baxımından yazılı mətbuatın yaşı olduqca çoxdur. Bundan sonra da bu yaş artacaq və gələcək nəsillərə ötürüləcək. Amma yazılı mətbuat hadisənin operativ işıqlandırılması və informasiya baxımından geri qalır. Bu reallığı etiraf etməliyik.

Bildiyiniz kimi, əvvəllər "Səs” qəzetində çox yaxşı satirik üslub var idi. Bu janrda bizim yaxşı yazarlarımız olub. Təəssüf ki, bəzən satira deyən kimi təlxəkliyə üstünlük verirlər. Elə bilirlər bu janr təlxəklik, kimisə parodiya eləməkdir. Necə ki, əsl satira və əsl yumordan uzaqlaşıblar, eləcə də satirik janrımız cılızlaşdırılıb”.

B.Quliyev bildirib ki, satira janrının yaşaması Azərbaycan jurnalistikası üçün çox vacibdir: "Çünki janrların içində ən gözəli, ən tutarlısı satiradır. Hansısa hadisənin ironik tərzdə tənqidçisi məhz satira janrıdır. Sözsüz ki, müasir dövrün tələblərinin, elektron medianın yazılı mətbuata təsiri olub. Bu gün hər kəs sosial şəbəkədə istənilən məlumatı ictimailəşdirə bilir. Bunların hamısı klassik mediaya təsir etdiyi kimi satirik jurnalistikaya da təsir edir. Bunu nəticəsidir ki, artıq biz satira janrından uzaqlaşırıq. Ona görə də satira janrını qorumaq lazımdır. Hətta mənim özümdə də sual yaranır ki, niyə rəhbərlik etdiyim media qurumunda satira janrını yaşatmıram? Necə ki, yazılı mətbuatda elektronlaşma gedir, eyni zamanda bu janrın da elektron versiyasını fikirləşib görüntülü varianta keçirmək lazımdır. Bəlkə satira janrına yeni nəfəs gətirməliyik. Düşünürəm ki, yeni yanaşma tətbiq etsək, satirik jurnalistikaya maraq da çoxalar”.

"İki sahil” qəzetinin baş redaktoru Vüqar Rəhimzadənin də fikrincə, bu gün satirik jurnalistika mediada aktuallığını qoruyub saxlaya bilmir:

"Amma sovetlər dönəmində bu stildə fəaliyyət göstərən media qurumları var idi. Satirik jurnalisitikada ümumiyyətlə təhqir olmur, yaxşı mənada həzm olunan tənqid olur. Düşünürəm ki, bu, daha da effektli və təsirli janrdır. Təəssüflər olsun ki, hazırda satira janrından aktual şəkildə istifadə olunmur. Bu gün jurnalistikada əsasən böyük təhqirlərə yol verilir. Sosial şəbəkələrdə, xüsusilə də elektron media qurumlarında təhqirlərə daha çox rast gəlirik, nəinki satiraya. Lakin bəzi mətbuat orqanlarında satira janrından olan yazılara rast gəlmək olur. Ümumilikdə satiraya olan maraq zəifdir və çox da fəallıq görmürük. Buna baxmayaraq satira janrına marağın artmasını arzu edirəm. Satirik jurnalistika həm təsirli, həm də yaddaqalandır. Ümumiyyətlə, bu silsilədən olan yazıları oxucular maraqla oxuyurlar. Arzu edirəm ki, satirik jurnalistika mediamızın aparıcı sahəsinə çevrilsin və cəmiyyətin, dövlətin inkişafında, bütövlükdə neqativ halların aradan qalxmasında öz təsirini göstərsin”.

Əməkdar jurnalist Azər Həsrət satira janrında yazmağın xüsusi qabiliyyət tələb etdiyini qeyd edib:

"Satirik jurnalistika Azərbaycanda "Molla Nəsrəddin” jurnalını və onun ətrafındakı yazarları yada salır. Düzdür, Azərbaycan mətbuatı "Əkinçi” ilə başlayır. Amma hamının daha çox tanıdığı, sevdiyi, həvəslə oxuduğu, eyni zamanda yadında qalan "Molla Nəsrəddin” jurnalı idi.

Bu da səbəbsiz deyildi. Çünki insanlarımız daha çox lağlağıya meyl edirlər. Bəlkə bu ifadə çoxlarına xoş gəlməyəcək. Lakin biz hər şeyi lağlağıya çevirməyi, hansısa məqama qeyri-ciddi yanaşmağı sevirik. Yəni biz satira deyəndə daha çox lağlağı fikirləşirik. Ona görə də oxucular adətən lağlağını oxumur. Belə lağlağını nisbətən savadı aşağı olan, yaxud da dünyagörüşü zəif olan adamlar normal qəbul edirlər və oxuyurlar. Amma ciddi adamlar lağlağı səviyyəsindəki satirik jurnalistika adı ilə bizə təqdim edilən janrı yaxına buraxmırlar.

Hazırda satira janrının ayaqda olmamasının səbəbləri müxtəlifdir.

Təbii ki, biz satira janrından yazıların yox dərəcəsində olduğunu deyə bilmərik. Konkret bu istiqamətdə dərc olunan nəşrlərimiz də var. Lakin aparıcı media orqanlarımızda satiraya demək olar ki, yer verilmir. Əslində satira əzici, öldürücü, təhqiredici olmamalıdır, nəzakət çərçivəsindən kənara çıxmamalıdır. Hər jurnalist özünü satira janrında ifadə edə bilmir. Bu, çətin məsələdir. Yəni həm tənqid edəcəksən, həm yazdığın yazıda gülüş doğuracaq bir şey yazacaqsan, həm də tənqid obyekti seçdiyin adam bundan inciməyəcək. Bir sözlə, onun da üzündə gülüş olacaq, kefi açılacaq, amma başa düşəcək ki, filan məsələ ilə bağlı bir problem var. Qısası, satira ustalıq tələb edən bir janrdır. Ona görə də düşünürəm ki, hər adam bu sahəyə o qədər də könül verə bilmir. Ümumiyyətlə, bu sahədə yaxşı söz deyə bilmək, yaxşı yazmaq və danışmaq üçün insanın dünyagörüşü, mütaliəsi çox geniş olmalıdır. İndiki dövrdə xüsusən gənclər arasında mütaliənin zəif olduğunu deyə bilərik.

Satira janrında yazmaq xüsusi istedad tələb edir. Onsuz da jurnalsitika özü istedad məsələsidir. Amma satirik jurnalistika ilə məşğul olmaq əlavə istedad tələb edir.

Necə ki, insanlar şair, yazıçı, yaxud musiqiçi olur, eləcə də satirik janrda yazmaq bacarıqla əlaqəlidir. Bu bacarıq da hər adamda ola bilmir. Onsuz da istedadlı adamlar böyük çoxluğun arasından sıyrılıb irəli çıxırlar. Düşünürəm ki, belə adamlarımız mətbuatımızda gözə dəymirlər. Hətta ən aparıcı Kütləvi İnformasiya Vasitələrində ağır siyasi, ictimai, iqtisadi yazılar oxuduqdan sonra arada felyeton, hansısa satirik yazarın üzümüzü güldürəcək, eynimizi açacaq bir yazısını da oxumağa şəxsən ehtiyac duyuram. Amma təəssüflər olsun ki, bu istəyimiz elə ehtiyac olaraq da qalır”.

("davamı var...”)

Yeganə Bayramova

Şərqş-2019.- 24 yanvar.- S.11