Problem hələ qalmaqdadır

Media gender məsələsi ilə bağlı maarifçiliyi davam etdirməlidir

(əvvəli ötən sayımızda)

Avropa Şurasının və Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin birgə təşkilatçılığı ilə "Mediada gender bərabərliyi” mövzusunda 3 günlük təlim keçirilib. Tədbirdə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədr müavini Sədaqət Qəhrəmanova, Mətbuat Şurasının sədri, millət vəkili Əflatun Amaşov, Avropa Şurasının Bakıdakı ofisinin rəhbəri Zoltan Hernyes, AŞ-nin ekspertləri - Bissera Zankova və Gülbin Ayşə, "Jurnalistlərin Həmkarlar İttifaqı”nın sədri Müşfiq Ələsgərli və başqa media nümayəndələri iştirak ediblər. Açılış nitqi ilə çıxış edən Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədr müavini Sədaqət Qəhrəmanova təlimin məqsədini diqqətə çatdırıb. Komitə sədrinin müavini ölkəmizdə medianın inkişafı istiqamətində görülən işlərdən danışıb. O qeyd edib ki, ümummilli lider Heydər Əliyevin ölkəmizə rəhbərliyi dövründə medianın hüquqi bazası möhkəmlənib:

"Ulu öndər KİV-lərin inkişafına böyük diqqət və qayğı göstərirdi. Onun bu siyasətini hazırda Prezident İlham Əliyev uğurla davam etdirir. Bu seminarların keçirilməsində məqsəd gənc jurnalistlərə və jurnalistika fakültəsi tələbələrinə qadın hüquqlarının müdafiəsi, eləcə də təşviq edilməsi istiqamətində ətraflı məlumatların çatdırılmasıdır”.

Sədr Azərbaycanda gender bərabərliyinin təmin olunması istiqamətində aparılan maarifləndirmə tədbirləri haqqında geniş məlumatlar verərək, bu cür seminarların davam etdirilməsinin vacibliyini vurğulayıb. Xüsusən də media nümayəndələrinin və bu istiqamətdə fəaliyyətə başlamaq arzusunda olan gənc jurnalist tələbələrin bu mövzuya diqqətlə yanaşmasının əhəmiyyətini qeyd edib:

"Bu gün ailə və milli-mənəvi dəyərlərin təbliği, qadınların fəallığının artırılması, uşaq hüquqlarının müdafiəsi istiqamətlərində və eyni zamanda məişət zorakılığının, erkən nikahın, uşaq intiharlarının qarşısının alınması və digər istiqamətlərdə görülən işlər mətbuat orqanlarında geniş şəkildə işıqlandırılır. Lakin bir məsələni də vurğulamaq lazımdır ki, jurnalistlərimiz ailədaxili problemlərin, qadın və uşaqlarla əlaqəli məsələlərin mətbuatda işıqlandırılması zamanı, xüsusilə həssas olmalıdırlar”. Sədr müavininin sözlərinə görə, vacib amillərdən biri də odur ki, jurnalistlər öz işlərinə peşəkar və məsuliyyətli yanaşaraq insanların kimliyi haqqında məlumatların konfidensiallığını qorusunlar: "Eyni zamanda jurnalistlərimiz gender bərabərliyi sahəsində xarici ölkələrin müsbət təcrübələrini öyrənərək, bu istiqamətdə daha güclü nailiyyətlərin əldə edilməsi üçün öz təkliflərini verməlidirlər.

Mətbuat Şurasının sədri, Milli Məclisin deputatı Əflatun Amaşov da təlimlərin əhəmiyyətindən danışıb. Deputat deyib ki, Azərbaycanda gender bərabərliyi ilə bağlı zəngin qanunvericilik mövcuddur: "Ölkəmiz müvafiq beynəlxalq konvensiyalara qoşulub. Konstitusiyamızda qadın və kişilərin bərabər hüquq və imkanlara malik olması ilə bağlı xüsusi bənd də öz əksini tapıb”.

Prezident Administrasiyasının ictimai-siyasi məsələlər şöbəsinin məsul işçisi Vüqar Səlimov da layihənin əhəmiyyətini qeyd edib. O deyib ki, bu tədbir dövlət qurumlarının məsələyə xüsusi diqqətlə yanaşdığını göstərir: "Bu və bundan əvvəlki layihələr gender bərabərliyi və media azadlığı sahəsində beynəlxalq təcrübənin Azərbaycan jurnalistləri arasında təbliğ olunması, onların öz fəaliyyətlərində bu dəyərləri, beynəlxalq standartları tətbiq etməsi baxımından ciddi əhəmiyyət kəsb edir. Bu cür layihələrin həyata keçirilməsi yalnız jurnalist peşəkarlığının artırılması və bu dəyərlərin tətbiqi ilə məhdudlaşmır. Eyni zamanda, gender bərabərliyi və media azadlığı ilə bağlı ictimai fikrin formalaşmasında da mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Avropa Şurasının Bakıdakı ofisinin rəhbəri Zoltan Hernyes isə deyib ki, 2018-ci il mayın 1-dən icrasına başlanılmış gender bərabərliyi və media azadlığı layihəsi təşkilata üzv dövlətdə ilk dəfə həyata keçirilən layihədir: "Biz bunu nümunə ola biləcək pilot layihə adlandırsaq, yanılmarıq. Əgər layihə uğurlu olsa, Avropa Şurasının digər üzv dövlətləri üçün də model kimi istifadə oluna bilər. Söz azadlığı və gender bərabərliyi qırılmaz tellərlə bağlıdır. Gender bərabərliyi təmin olunmadan insan haqlarından, cəmiyyətdə inkişafdan söhbət gedə bilməz. Təsadüfi deyil ki, BMT-nin 2030-cu il üçün Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərində gender bərabərliyi ayrıca məqsəd kimi qeyd edilib”. Media eksperti Ələsgər Məmmədli Azərbaycan Konstitusiyası ilə qadınların kişilərlə bərabərliyinin qorunduğuna diqqət çəkib: "Konstitusiyanın 25, 34-cü maddələrindən sitat gətirən ekspert bildirib ki, hüquq bərabərliyi həm də cinslərarası bərabərlik deməkdir.

Məlumat üçün deyək ki, media nümayəndələri və jurnalistika fakültəsinin 4-cü kurs bakalavr, eləcə də magistr və doktorant tələbələri üçün üçgünlük təşkil olunan təlim beynəlxalq və yerli ekspertlər tərəfindən aparılıb.

Mövzunu "Şərq”ə dəyərləndirən tanınmış jurnalist Eldəniz Vəliyev deyib ki, gender bərabərliyi son illərin ən aktual mövzularından biridir. Jurnalist bildirib ki, "Donuz qripi", Suriya münaqişəsi bitəcək, amma yüz illərlə bu mövzu bitməyəcək:

"Gender bərabərliyi cəmiyyətlərin inkişaf dərəcəsi kimi qiymətləndirilir. Bu istiqamətdə təşkil olunan tədbirlər, seminar və təlimlər məsələnin nə qədər ciddi olduğunu göstərir. Yəni bu tip tədbirlərə, hansısa təşkilat və ya QHT-nin pul silmək istəyi kimi yanaşmaq doğru olmazdı.

Əyalətlərdə qadına münasibət, hələ də Cəlil Məmmədquluzadəyə daha çox rəhmət oxutdurur. Medianın özündə də həmin bu əyalət psixologiyasından çıxa bilməyən həmkarlarımız yox deyil. Bu baxımdan, Bakıda təşkil olunan bu təlimlərin hansısa təsirinin olacağına az da olsa ümid etmək olar. Amma... əmmasını bir qədər sonra izah edəcəm. Məncə, bu təlimlərin media mənsublarından daha çox Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri Üzrə Dövlət Komitəsinə təsirini arzulamaq lazımdı. Komitənin media ilə təması o qədər də ürəkaçan deyil. Təması yoxdur, demirəm... Yəqin bilirsiz, bu, pilot layihə idi.

Əgər nəzərdə tutulan effekti versə, Avropa Şurasına üzv olan digər ölkələrdə də model olaraq tətbiq olunacaq. Mənə maraqlı gəldi, niyə bu pilot məhz bizdə təcrübədən keçirilir? Doğrudanmı, bizdə medianın bu sahədə təcrübəsi pilot səviyyəsindədir? Ümumi model, üzv ölkələrin hər birinin spesifik xüsusiyyətlərinə uyğun gələcəkmi? Məncə, bu məsələ həm də individual yanaşma tələb edir. Media nümayəndələri də cəmiyyətin, mənsub olduğu xalqın tərkib hissəsidir. Şuranın pilot olaraq, ümumi modelinin həmin təlimlərdə iştirak edən media mənsublarının və ya potensial jurnalistlərin, ənənəvi ailə modeli baxışına təsir edib-etməyəcəyi ayrıca müzakirə mövzusudur.

Nəhayət, əsas məsələ, doğrudanmı bu tip layihələr, vurğulanması zərərli olan məqamların mətbu orqanlarında işıqlandırılmasının qarşısını ala biləcək? İnanıb, özümü aldatmaq istəmirəm. Oxunmaq naminə bütün dəyərləri tapdalamağa hazır olan, öz topu və topxanası olan media mənsubları heç bir şura tanımır. Hansısa zorlanmış bir qız uşağının ünvanına kimi yazıb bədbəxt edirlər. Qəza törədən sürücünün qadın olduğu xüsusi olaraq vurğulanır. Amma müəyyən irəliləyişlərin olduğunu da danmaq olmaz. Sonda onu deyim ki, gender bərabərliyinə jurnalistlərin təlimatlandırılması hesabına nail olmaq olmaz. Hər şey, cəmiyyət üzvlərinin təhsil səviyyəsindən asılıdır”.

"Yeni Müsavat”ın redaktoru Elşad Məmmədli də "Şərq”ə bildirib ki, ümumiyyətlə, hüquqların cinslərə bölünməsinin özü bir bölücülükdür:

"Hesab edirəm ki, artıq 21-ci əsrdə ayırca bir nəsnə kimi "qadın hüquqları"ndan danışmaq doğru deyil. Gah hüquq qarşısında hər kəsin bərabərliyindən danışılır, gah da ayrıca qadınları bir tərəfə keçirib, "qadın hüquqları"ndan danışılır. Bu məsələlərə ümumilikdə insan hüquqları prizmasından yanaşmaq lazımdır, nəinki, qadın hüquqları, yaxud da kişi hüquqları. O tamamilə başqa bir mövzudur ki, qadınların savad, təhsil almasına, vəzifələrə irəli çəkilməsinə hansısa əngəllər törədilir. Məsələyə mediada gender bərabərliyi kontekstində yanaşdıqda, uzun illərdir ki, bu haqda danışılır, amma ortada nəticə yoxdur. Niyə? Çünki məsələ kökündən yanlış qoyulur, təbliğat doğru aparılmır və bir çox təşkilatlar burada süni ajiotaj yaratmaqla qrant maraqları güdürlər.

Ona görə də son 15 ildə bu haqda ancaq danışılır, lakin biz görürük ki, ailə münaqişələri, qadınlara qarşı zorakılıqlarda pisləşməyə doğru addımlar atılır. Medianı bu məsələlərdə suçlamaq da yersizdir. Tutaq ki, bir kişi bir qadını döyüb, vurub, qətlə yetirib və s. Mətbuat bunun xəbərini verməməklə məsələ həll olunan deyil. Təbii, bəzən şahidi oluruq ki, hadisəni törədən şəxsin dilindən haqlı-haqsız qadınların üzərinə "əxlaqsızlıq", "namus üstündə öldürdük" kimi haqq bir həqarət tonu var. Bu məsələlərdə maksimum ehtiyatlı olmaq lazımdır. Amma birtərəfli qaydada yalnız qadınların günahsız, kişilərin günahkar olduğuna dair ənənəvi qrant təbliğatları aparılsa, bu problemlər daha da böyüyəcək. Ümumi bir şəkildə mədəni, sivil birgə yaşayış, bu mümkün olmadıqda boşanmaq mədəniyyətinin aşılanması, zorakılığın heç də həll yolu olmadığına dair təbliğat aparılmalıdır”.

Tanınmış jurnalist Azər Qaramanlı Azərbaycan mediasında gender bərabərliyinin pozulduğunu hesab etmir:

"Ümumiyyətlə, Azərbaycanda jurnalistika bəlkə də yeganə sahədir ki, burada gender bərabərliyi təbii şəkildə balanslanıb. Azərbaycan mətbuatında qadınlar kişilərdən daha məhsuldar və aktiv çalışırlar. Demək olar ki, say nisbətində də heç bir balans pozğunluğu yoxdur. Hətta güman edirəm ki, Azərbaycanda jurnalist qadınlar kişilərdən daha çoxdur.

Şəxsən mən qadınlarla çalışmağa üstünlük verirəm. Çünki qadın jurnalistlər kişilərdən daha məsuliyyətlidirlər və daha məhsuldardırlar. Problem ondadır ki, qadın baş redaktorlar kişilərdən daha azdırlar. Amma bu tək Azərbaycanda deyil, bütün dünyada belədir. Həm də tək mətbuatda deyil, bütün sahələrdə idarəetmədə kişilər öndədir və bu da təbii qəbul olunmalıdır. Çünki bütün dünya patriarxal cəmiyyətdə yaşayır. Ümumi fonda bütün dünyada kişilərin rolu daha üstündür. Və bu mühitdə gender bərabərliyinin bütün sahələrdə pozulması da normal haldır. Amma eyni zamanda gender bərabərliyinin təmin olunması da vacibdir və bu iş kişilərdən daha çox qadınların çiynindədir. Qadınlar çiyinlərini daha çox ağır yüklərin altına verməli və bütün sahələrdə kişilərlə intellektual rəqabət aparmalıdırlar. Amma bir daha qeyd edim ki, bu feminizm şüarları həyata keçirilməməlidir”.

A.Qaramanlı bildirib ki, normalda bütün dünyəvi ölkələrin cəmiyyətlərində qadınların hüquqları kişilərin hüquqlarından daha çox qorunur və daha çox ictimaiyyətin diqqəti altındadır:

"Bunda da mətbuatın böyük rolu var. Başqa bir məsələ də var ki, sırf fiziki işlərdən söhbət gedərkən orda gender bərabərliyini heç kim ağlına gətirmir. Demək ki, təbiətin qanunauyğunluqları bəzən gender bərabərliyini istisna edir. Əslində mən qadınların rəhbər vəzifələrdə olmalarını, inkişafın aparıcı və yönləndirici simaları olmalarını istəyən biriyəm. Bu, cəmiyyətə bur az daha sakitlik və hüzur verər. Amma açığı qeyd etməliyik ki, bu, qadınların öz əllərində olan məsələdir. Onlar buna nail olmalıdırlar. Amma yuxarıda da qeyd elədiyim kimi, feminizm şüarları deyil, gördükləri işlərlə buna nail olmalıdırlar”.

İsmayıl

Şərq.- 2019.- 31 yanvar.- S.11