Jurnalistləri həmrəyliyi vacibdir

Qələm əhlinin biri-birinə qarşı intriqası mətbuatın ziyanınadır

Bu gün ölkə mediası ilə bağlı səslənən tənqidi fikirlərdən biri də bu sahədə lazımi həmrəyliyin olmaması ilə bağlıdır. İddialara görə, Azərbaycan jurnalistikasında bu sahədə pərakəndəlik hökm sürür. Bəzən də jurnalist cameəsindəki həmrəyliyin cəmiyyətdəki həmrəylik qədər olduğunu deyirlər.

Tanınmış tədqiqatçı jurnalist, media və sosial sahə üzrə ekspert, Azərbaycan İnformasiya Mərkəzinin rəhbəri, www.azim.az internet portalının baş redaktoru Təbriz Vəfalı isə keçmiş SSRİ dövründə istər respublika, istərsə də rayon və şəhər qəzetlərinin əməkdaşları arasında həmrəyliyin mövcud olduğunu deyib. Onun dediyinə görə, sovetlər dönəmində sözügedən qəzetlərin kollektivlərinin hər bir üzvünün öz vəzifəsi, öz üzərinə götürdüyü öhdəliyi və məsuliyyəti müəyyənləşdirilib. Ona görə də hər kəs başını aşağı salaraq öz işi ilə məşğul olub:

«Çünki həmin dönəmlərdə maaş və qonorar sistemi var idi və hər kəs öz işinə görə maaş və ya qonorar alır, başqa həmkarlarının işlərinə müdaxilə etmirdilər. Üstəlik, o zamanlarda mətbuat orqanlarına həm dövlət, həm də xüsusi xidmət orqanları tərəfindən ciddi nəzarət var idi. Kimlərisə şantaj etmək, şəxsi maraqlara xidmət edən fəaliyyətlə məşğul olmaq, dəqiqləşdirilməmiş informasiyaları, çayxana söhbətlərini, dedi-qoduları və digərlərini mətbuat orqanlarında dərc etdirmək və yaymaq qeyri-mümkün idi. Bir sözlə, hər bir jurnalist yalnız ona verilən tapşırıqları yerinə yetirirdi. Sovetlər dövründə nəzarət sistemi o qədər güclü idi ki, qəzetlərin, jurnalistlərin bir-birlərinin əleyhinə kampaniya aparmaları heç cürə mümkün deyildi.

Əksinə, sovet psixologiyasının təbliğatına və təşviqatına, eləcə də Kommunist Partiyasının ideyalarına xidmət edən qəzetlər və jurnalistlər daha çox həmrəylik nümayiş etdirir və bir-birlərinə köməklik göstərməyə, əməkdaşlıq etməyə və məlumat-məqalə mübadiləsi aparmağa çalışırdılar. Hətta SSRİ dövründəki jurnalist həmrəyliyi, mətbuat həmrəyliyi dünyanın digər inkişaf etmiş ölkələrinin mətbuat orqanlarında müzakirəyə çıxarılan mövzulardan birinə çevrilmişdi və xarici ölkələr bu təcrübəni öyrənməkdə maraqlı olduqlarını həmişə bəyan edirdilər».

Ekspert vurğulayıb ki, 1991-ci ildə Azərbaycan ikinci dəfə dövlət müstəqilliyini qazandıqdan sonra ölkə mətbuatında süquta uğramış SSRİ dövründən qalma jurnalist və mətbuat həmrəyliyi tamamilə məhvə sürükləndi. Çünki həmin dönəmlərdə respublikamızda yeni-yeni mətbuat orqanlarının yaranması və onların müxtəlif kanallardan, yerli və xarici mənbələrdən maliyyələşdirilməsi jurnalistikamızın müəyyən dairələrin təsirləri altına düşməsinə və asılılığın yaranmasına gətirib çıxartdı:

«Azərbaycanın müstəqilliyinin ilkin dövrlərində ölkə jurnalistikasında yenicə yaradılmış qəzetlər arasında əməlli-başlı bölünmə yaranmışdı. Belə ki, həmin qəzetlər siyasi mövqelərinə görə müxalifət və iqtidar olmaqla iki qütbə bölünmüşdülər. Hətta özlərini müstəqil qəzet adlandıranlar da var idi ki, tutduqları mövqelərə və dərc etdirdikləri xəbərlərə və məqalələrə görə həmin mətbuat orqanları qərbyönümlü, rusiyapərəst, iranpərəst, Türkiyəyə meyilli, İsrail mövqeli və sair adlandırılırdı. Çünki haqqında bəhs etdiyim qəzetlərin əksəriyyəti xarici ölkələrdən alınan qrantlar, maliyyə dəstəyi ilə çap olunurdu. Bunlardan əlavə, sözügedən qəzetlərdə çalışan jurnalistlər redaksiyaların tutduqları mövqelərə uyğun yazılar yazır və dərc etdirir, maaş və ya qonorar alırdılar. Onlar hətta başqa jurnalistlərin, mətbuat orqanlarının əleyhinə təbliğat aparmaqdan belə çəkinmirdilər. Ona görə də həmin qəzetlər və jurnalistlər Azərbaycanda mətbuat həmrəyliyinin, jurnalist həmrəyliyinin yaranmasına ciddi əngəl törətdilər».

Mərkəz rəhbəri qeyd edib ki, 1993-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyev xalqın tələbi və təkidi ilə ikinci dəfə Azərbaycan hakimiyyətinə gəldikdən sonra ölkə mətbuatına nəzarətin gücləndirilməsi üçün senzura rejiminin tətbiq olunması qəzetlərin və jurnalistlərin bir-birlərinin əleyhinə kampaniya aparmalarının qarşısını müəyyən qədər aldı:

«Ancaq bu addım iqtidar və müxalifət, iqtidaryönümlü və müxalifətyönümlü qəzetlər, həmçinin onların əməkdaşları arasında həmrəyliyin yaranmasına heç bir təsir göstərə bilmədi. Respublikamızda insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində uğurlu islahatların aparılmasına və bu sahədə mükəmməl qanunvericilik bazasının yaradılmasına, həmçinin söz, fikir və mətbuat azadlığına və ölkə jurnalistikasının inkişafına yeni töhfələrin verilməsinə başlanıldığından yuxarıda qeyd etdiyim senzura rejimi ləğv olundu. Ancaq bununla belə jurnalistlər və mətbuat orqanları arasında təkcə bir-birlərini deyil, ayrı-ayrı dövlət orqanlarında müxtəlif məsul vəzifələrdə çalışan məmurları da kəskin tənqid, bəzən təhqir edənlər oldu. İstər dövlət və ümumxalq maraqları baxımından, istərsə də şəxsi maraqlar ucbatından jurnalistlər və mətbuat orqanları arasında həmrəylik nümayiş etdirənlərin sayı barmaqla sayılacaq qədər az oldu».

Baş redaktor vurğulayır ki, istər Heydər Əliyevin, istərsə də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin hakimiyyəti dövründə söz, fikir və mətbuat azadlığının müdafiəsi və mətbuatın inkişafı naminə görülən məqsədyönlü işlər və həyata keçirilən təqdirəlayiq tədbirlər respublikamızda yeni-yeni mətbuat orqanlarının yaranmasına səbəb oldu:

«Bu amil Azərbaycan həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırılmasında müəyyən qədər rol oynasa da, jurnalistlərimizin və mətbuat orqanlarının həmrəy olmaması, kommersiya maraqlarına xidmət edən məlumatların dərci və yayılması xarici ölkələrdə respublikamızla bağlı həqiqətlərin tam dərkinə, gerçəklərin tam çılpaqlığı ilə öyrənilməsinə ciddi maneçiliklər yaratdı. Hətta mətbuat orqanlarında bir mövzu, bir məsələ ilə bağlı müxtəlif və təzadlı fikirlərin yer alması əcnəbilərdə çaşqınlığın yaranmasına gətirib çıxartdı və onlar kimin doğru, kimin yalan dediyini, kimlərin haqlı, kimlərin haqsız olduqlarını müəyyənləşdirə bilmədilər. Digər tərəfdən, jurnalistlərimiz və mətbuat orqanlarımız arasında həmrəyliyin olmaması ucbatından əcnəbilər, beynəlxalq təşkilatlar və müəyyən dairələr öz maraqlarına xidmət edən informasiyalardan istifadə etməklə və onları yaymaqla Azərbaycanın əleyhinə kampaniya aparmağa və ölkəmizin beynəlxalq siyasi nüfuzuna xələl gətirməyə başladılar».

Ekspert təəssüflə bildirir ki, Azərbaycanda rabitə və informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının, eləcə də mobil internetin inkişafının ilbəil yüksələn templə artması nə qədər sevindirici hal olsa da, sözügedən inkişaf nəticəsində yaranan elektron KİV-lər də jurnalistlərin həmrəyliyinin yaranmasına ciddi əngəllər törədib. Onun dediyinə görə, istər elektron KİV-lərdə, istərsə də sosial şəbəkələrdə yayılan əksər informasiyalar, aparılan «qara piar»lar və digər amillər jurnalistlər arasında ayrıseçkiliyi daha da gücləndirib:

«Son illərdə KİV-lər, söz və mətbuat azadlığı, insan hüquqları və digər sahələrdə qanunlar müasir dövrün tələblərinə və beynəlxalq standartlara uyğun olaraq təkmilləşdirilir. Ancaq bununla belə həm elektron KİV-lərdə, həm də sosial şəbəkələrdə jurnalistlər təkcə məmurları və dövlət siyasətini deyil, hətta bəzi həmkarlarını, yazılı və elektron KİV-ləri belə təhqir etməkdən çəkinmirlər. Söhbət isə sağlam tənqidin və rəqabətin aparılmamasından gedir. Bəzi jurnalistlərin nüfuzlarına xələl gətirmək, onlar haqqında ictimaiyyətdə çaşqınlıq yaratmaq və digər məqsədlər üçün dəqiqləşdirilməmiş informasiyalar yayan, bəzən də təhqiramiz ifadələr işlədən həmkarlarımız da var. Reytinq qazanmaq üçün nüfuzlu jurnalistləri və KİV-ləri ləkələməyə, qaralamağa çalışan həmkarlarımız da çoxdur. Üstəlik, kommersiya maraqlarının təmin edilməsi üçün ayrı-ayrı məmurları hədəfə alanlarla həmin məmurları müdafiə edənlər arasında da əsl «söz müharibəsi» gedir. Adicə bir faktı qeyd edim. Bir neçə gün əvvəl bəzi jurnalistlər sosial şəbəkələrdə, xüsusilə də «Facebook»da bəzi dövlət qurumlarının ləğv olunması və ya başqalarına birləşdirilməsi ilə bağlı statuslar və rəylər yazdılar. Hər hansı bir fakt və əsası olmadığı halda, ciddi ittihamlar irəli sürən həmkarlarımızın yazdıqları statuslara və rəylərə digər jurnalistlərin və vətəndaşların bildirdikləri mövqelər çox sərt oldu. Statusları və rəyləri yazan həmkarlarımızı ən ağır sözlərlə təhqir edənlər, onları rüşvətxor və korrupsioner məmurlarla işbirliyində ittiham edənlər də oldu. Oxuduğum əksər statuslardan və rəylərdən məlum oldu ki, həmkarlarımızın məqsədləri bəzi məmurları və dövlət qurumlarını müdafiə etmək, onlara yarınmaq və şəxsi maraqlarını təmin etmək, həmçinin sifariş əsasında digər məmurların və dövlət qurumlarının əleyhinə təlbiğat aparmaq idi. Ümumiyyətlə, sosial şəbəkələrdə aparılan bu cür təbliğatlardan da açıq-aşkar görünür ki, jurnalistlərimiz hələ də şəxsi maraqlar üzündən bir-birləri ilə düşmən kimi davranır və həmrəylik nümayiş etdirməkdən uzaq qaçırlar».

Təbriz Vəfalı xəbərdarlıq edir ki, jurnalistlər, eləcə də yazılı və elektron KİV-lər arasında həmrəyliyin yaranması üçün media qurumları və QHT-lər təcili olaraq ciddi addımlar atmasalar, təxirəsalınmaz tədbirlər həyata keçirməsələr, Azərbaycan mətbuatının gələcək inkişafı ciddi təhlükə altına düşəcək:

«İstər elektron KİV-lərdə, istərsə də sosial şəbəkələrdə şəxsi maraqların toqquşması ucbatından jurnalistlərin biri-birlərinə qarşı kampaniya aparmaları yolverilməzdir. Ona görə də dövlət səviyyəsində bu məsələni müzakirə etmək və çıxış yollarını tapmaq lazımdır. Mənim birinci təklifim budur ki, problemin həlli üçün Azərbaycan mətbuatının inkişafında xidmətləri olmuş və bu xidmətə davam edəcəyinə inanılmış jurnalistlərimizə dövlət tərəfindən hər hansı bir formada, məsələn, maddi-mənəvi dəstək göstərilməlidir ki, mətbuat aləminə təsadüfən gəlmiş insanlar çarəsiz qalıb jurnalistikadan uzaqlaşsınlar və bu yolla peşkar jurnalistlərin həmrəyliyinə nail olunsun. İkinci təklifim budur ki, Azərbaycanda «Jurnalistlərin Həmrəylik Günü» adlı yeni bir bayram təşkil edilsin. Həmin bayramda mətbuat orqanlarının və jurnalistlərin həmrəyliyi yönümündə xüsusi xidmətləri olan həmkarlarımız mükafatlandırılsınlar. Üçüncü təklifim də budur ki, elektron KİV-lərə, eləcə də sosial şəbəkələrə nəzarət gücləndirilsin, jurnalist həmkarlarının əleyhinə kampaniya aparan və onları təhqir edən həmkarlarımız cəzalandırılsınlar. Əgər təkliflərim reallaşdırılmasa, Azərbaycan jurnalistikasında həmrəylik heç bir zaman gerçəkləşməyəcək. Bu da Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzuna xələl gətirməyə çalışan qüvvələrin maraqlarına daim xidmət edəcək».

(Davamı olacaq ...)

Şəymən

Şərq.- 2019.- 2 fevral.- S.11