Rəşad Məcidin sevgi notları

Cahangir Məmmədli

Elmi düşüncəsinə, elmi yaradıcılığına çox inandığım akiademik İsa Həbibbəyli məqalələrinin birində Rəşad Məcidi bütün yönləri ilə yaradıcı şəxsiyyət kimi səciyyələndirib.

Rəşad Məcidi tanıyanlar akademikin bu fikrinin tam həqiqət olduğunu yaxşı bilirlər. Rəşad Məcidin yaradıcılıq istiqamətləri doğrudan da çoxdur. Amma bu yaradıcılıq istiqamətlərindən ikisinin birindən hansının əvvələ düşdüyünü müəyyən etmək də çətindir: onun publisitikası öndədir, yoxsa poeziyası. Bunu dəqiqləşdirmək asan deyil və bu müqayisə anında ağlıma belə bir fikir gəlir: Rəşad publisistika və poeziya yaradıcılığını paralel istiqamətdə gerçəkləşdirir. Elə onun lap bu yaxınlarda nəşr edilən “Qələmsiz yazılanlar” kitabını status- publıisitika hesab etsək, eyni vaxtda nəşr olunan “Səbəbi sənsən” – sevgi şeirləri kitabını da yüksək poeziya formatı kimi qəbul etməliyik. Və mən özümə bir neçə istiqamətdən doğma bildiyim Rəşadın əlimdə olan “...Sevgi şeirləri”nin üzərində dayanmaq istəyirəm.

Kitabın adı: “Səbəbi sənsən”. Kitabın məzmun mahiyyəti “Sevgi şeirləri”. Adətən, hər hansı şairin poeziyasını təqdim edən kitablar polifonik-çoxistiqamətli tematikada olur, müəllifin toxunduğu çoxçeşidli poetik duyğuları təqdim edir. “Səbəbi sənsən” oxucuya əvvəlcədən bildirir: bu, yalnız sevgi şeirləridir. Və həqiqətən burada toplanan 147 şeirin hamısı yalnız sevgi mövzusundadır. Amma poeziya və xüsusilə sevgi poeziyası o zaman təsir edir, o zaman duyğulandırır ki, onun bətnində poetik ifadə ilə fəlsəfi düşüncə, predmetə fəlsəfi baxış vəhdətdə olsun. Bu vəhdət Rəşad Məciddə xüsusi struktur yaratmaq istəyindən deyil, bəlkə də Tanrı vergisinin reallıq təcəssümüdür. Çünki poeziya elə bir intim yaradıcılıq faktıdır ki, onun isrehsalında Allah vergisi əsas rol oynayır. Və Rəşad Məcidin bu kitabında toplanan şeirlərin bir çoxunun duyğulu mahnı motivlərinə çevrilməsi də, məncə, daha çox bu keyfiyyətin səbəbindəndir. Bu şeirlərdə bir Pasternak üslubu var: lirik düşüncələri ilə duyğulandırmaq üçün ənənəvi qafiyə ustalığı, fəlsəfi yanaşmalar üçün qafiyə etinasızlığı. “O” şeirinin adına baxıram, Yevtuşenkonun yazı manerası yadıma düşür. Bu şeir nahaqdan mahnılaşmayıb. Şeirdə belə bir həqiqət var ki, O-yəni sevgi qadını:

Qaldırıb göyün qatına

Mindirər şahlıq atına.

Dad gətirib həyatına,

Cənnətə yetirər səni.

Və bu cənnət gerçəkliyinin cəhənnəm təzadı:

Əlində yarağın qalmaz,

Dəftərin varağın qalmaz,

Heç nəyə marağın qalmaz,

İşini bitirər sənin.

Sevgi dünyasının reallıqlarını yaşamışlar üçündür bu misralar. Sevgi dünyasının reallıqlarında cənnət və cəhənnəm qoşadır, birindən o birinə cəlbedici bir keçid qapısı həmişə aşiqi gözləməkdədir.Yaşanan əsl sevginin bu cənnət və cəhənnəm təzadları “Mələyim, İblisim”şeirində öz reallığını birbaşa göstərir:

Gah güllü çəmənsən, gah qara zindan,

Gah qatil olursan, gah da ki qurban .

Gah göydə yaşadan, gah yerə çırpan,

Ruhum, azadlığım, məhbəsim mənim. (“Mələyim, İblisim...”)

Bu kəskin təzadları-antonimləri daha bir şeirində elə ifadə edir ki, poetik düşüncənin inamına heyrət etməyə bilmirsən:

Sən gecəm-gündüzüm, sən toyum-yasım,

Sənsən dar ağacım, sənsən xilasım,

Əynimə olursan ən düz libasım,

Boyuma biçilən kəfənim mənim. (“Sənsən...”)

Bu sətirlərdəki inamı və kədəri, sevinci və qüssəni yaşamamaq və elə müəllifin özü kimi qəbul etməmək mümkün deyil.

Rəşad Məcidin sevgisi real, həyati olduğu qədər də ağır və çəkilməzdir. Bu sevgi ayrılığa, kədərə bürünəndə şair onu kiminləsə bölüşməyə də ürək eləmir, çünki dərdi yaxınlarla bölüşmək olar, bu “yaxınları” isə şair qəm odunda yandırmaq istəmir:

Adam bir adam gəzir,

Dərdini danışmağa.

Kədərini bölüşüb,

Ürəyini açmağa.

Amma mən çəkdiyimi

Kimə desəm əriyər...

Düşdüyüm əzabları

Düşünüb havalanar...

Ən yaxşısı odur ki,

Öz içimdə alışım.

Öz-özümlə bölüşüm,

Öz-özümlə danışım.(“ Öz-özümlə...”)

Beləcə, bu sevgi dərdi təkcə böyüklüyndən deyil, həm də elə bəşəri intimliyindən heç kimlə bölüşüləsi deyil. Həm də bu sevgi o qədər güclüdür ki, onu başqası, özgəsi çəkə bilməz. Bu sevginin, bu sevdanın şirinliyi şairin ifadəsində belə səslənir:

Adını çəkəndə dilim bal dadır,

Üzüm işıqlanır, güntək yanıram.

Mələklər qolumdan tutub qaldırır,

Bir boy ucalıram, qanadlanıram. (“Adın”)

Rəşad Məcidin sevgi şeirlərində obrazlaşan sevgi obyekti heç vaxt dəyişilənə, əvəzlənə biləcək bir kəs deyil. Silsilə şeirlərdə sevgiliyə giley də var, qısqanclıq da var, əsəb də var, amma bu sevgi unudulan, dəyişilən deyil, çünki ondan bir daha olmayacaq:

Qoluma girəcək yenə də qızlar,

Əsən xəfif külək O olmayacaq.

Hansısa baxışlar nəsə deyəcək,

Nə arzu, nə dilək O olmayacaq.

Bu da doğrudur ki, haçansa qəlbən yaşanan, birdəfəlik ürəyə köçən sevgi üzüldüsə, itirildisə, eləsi bir də heç vaxt olmayacaq. Bu, əzab dolu, kədər dolu bir reallıqdır ki, şair bu ağır gerçəkliyi poetik sətirlərə çevirir:

Min yol qayıdam, min yol axtaram,

Beləsi bir daha doğulmayacaq.

Tapdığım gözəllər tez gözdən düşüb,

Sevdiyim mələklər O olmayacaq. ( “Olmayacaq”)

Şair bu fəlsəfəsində - “ondan olmayacaq” fəlsəfəsində israrlıdır. Onun bədii fəlsəfəsində ürəyə, qəlbə hopmuş sevgi və sevgili heç vaxt təkrar olunmur. Hərçəndi sözündə belə bir fikir də var ki, “ondan yaxşısını tapsaydı, onu ata da biərdi”. Amma yox, “Səndən yaxşısı” şeirində belə bir “arxayınçılığın” heç vaxt mümkün olmayacağı da öz təsdiqini tapır:

Əgər səndən yaxşısını

tapmağa ümidim olsaydı,

çoxdan atmışdım səni,

Əgər sənin eynini tapa bilsəydim,

həmən unutmuşdum səni.

Bir az sənə bənzərinə rastlaşsaydım əgər...

Amma neynim,

Səndən sonra yüz pillə boşdu. (“Səndən yaxşısı”)

Bu sevgi poeziyasının orijinal keyfiyyəti həm də ondadır ki, kimsə sevdiyini ata bilər, unuda bilər, amma bu unutmaq elə bir ağır dərdə çevrilər ki, onu yaşamağın özü elə “unudulmuş” sevginin qələbəsidir:

Son şeirimi yazdığım gün-son səhər,

Yaddaşımdan uzaqlaşıb itərən.

Son baxışın bədənimi titrədər,

Gözümdəki son damlayla bitərsən. ( “Səndən qalanlar”)

Və şairin “unutmaq” ehtimalı bu sətirlərdən sonra hətta sıfıra enir:

Hər gün yuxudan durub,

Bir də vurulacam sənə.

Hər təzə sərhədi qırıb

Yürüyəcəm qənşərinə. (“Hər gün...”)

Hətta bu sevginin böyüklüyü, ucalığı o qədər güclü, o qədər müqəddəsdir ki, onun unudulmaq, sevgilinin “beynindən çıxmaq” təhlükəsini sovuşdurmaq üçün bədii bir yalvarış da ortadadır:

Qurban olum, çıxma beynimdən-

elə et ki, sənsiz bir addım da atmayım,

sənsiz bir işim olmasın,

gecəmi-gündüzümü sənə görə bölüm,

yuxudan sənə görə ayılım.

...Səndən baxım aləmə, sənlə görüm dünyanı...

Elə et ki, şeiri sənə görə yazım...

...Elə et ki,

Sənə görə sevim, sənə görə yaşayım...( “Çıxma beynimdən”)

Rəşad Məcid poeziyasında sevgi bir həyat tərzidir, ömrün baharıdır. Bu bahar ömrü payıza dönəndə belə yenə sevgi rəngində, sevgi ətrindədir. Şeirlərinin birində sevgi faktının qəfil qayıdışı, sevgilinin qəfil gəlişi sevən insanın ömrünü, həyatını işıqlandıran bir amilə çevrilir:

Bu yarıqaranlıq,

Bu kiçik otaq

Necə işıqlandı birdən, İlahi!

Bu qəvil sevinci çox görmə ancaq,

Yolla bəxşişini hərdən, İlahi!

Bu şeirdə ayrılığın ağırlığı sevilən kəsin gəlməsindən doğan sevincin gücü ilə ölçülə bilər. Şair Tanrıya müraciətlə:

İzin ver üz tutub söyləyim Ona

Məni həm öldürüb, həm yaşadana

Deyim ki, Tanrıyla yanaşı gəldin,

Söndürdün qəlbimdə yanaşı gəldin,

Gözümün işığı, nə yaxşı gəldin. (“Nə yaxşı gəldin”)

Sufi hikmətində belə bir fikir var: “Məhəbbət insanın öz həyatının bütün mənasını sevgilinin gözü ilə görməkdədir”. Böyük filosofumuz-müasirimiz Səlahəddin Xəlilovun fəlsəfi dünyagörüşündə, xüsusilə Şərq dünyasında məhəbbət, “ ya hüdudsuz sevinc, ya xəfif kədər, ya acı faciədir”. Filosovun saydığı bu üç faktorun üçü də Rəşad Məcidin poeziyasında özünü göstərməkdədir.

“Hüdudsuz sevinc” məqamı:

Salıb tellərinin cazibəsinə

Qoymayır bir addım qırağa məni,

Qaynayan gözləri işıq paylayır,

Pərvanə eyləyib çırağa məni. (“Məni”)

Burada “gözün işıq paylaması” birbaşa “ hüdudsuz sevinc payıdırsa”, “çırağa pərvanə olmağın” özü də dolayısı bir sevinc faktıdır.

“Xəfif kədər” məqamı:

Sənsiz qaldı, qəlbimin

Artdı qəmi-darıxdım.

Yanına qayıtmağın

Yetdi dəmi-darıxdım.

İnsafı yox gecənin

Qərib, soyuq gecənin,

Oyanaraq gecənin

Bir aləmi-darıxdım. ( adsız şeir)

Bu sətirlərdə gecənin qəribliyi, soyuqluğu xəfif bir məhəbbət kədərinin rəngləridir.

“Acı faciə” məqamı:

Əlbəttə, məhəbbət poeziyası daha çox sevgi faciəsi üzərində qurulur. Böyük Füzulinin “aşiqi cünun mənəm, Məcnunun ancaq adı var” misrasındakı etirafı təkcə poetik həqiqət deyil, həm də reallığa çox yaxındır. Çünki özü Məcnun faciəsi yaşamayan şair sevgi poeziyasında sonadək səmimi ola bilmir. O da təsadüfü deyil ki, Rəşad Məcid də məhəbbətin “acı faciə” tematikasında birbaşa Məcnunu xatırlayır:

Sevdaya tutulub bu cavan oğlan,

Oturub ağlayır,durub ağlayır,

Gəzdiyi yolları görmür ayağı.

Ömrün yaşılında, ömrün yazında

Necə ağlamaqdır bu, hönkür-hönkür,

Necə ağlamaqdı məcnunsayağı?!

Əlbəttə, bu ritorik bir sualdır, zira insanın qanmaq çağından tutmuş ahıl yaşınadək sevginin çeşidli “acı faciələri” baş verə bilər və şair “bu cavan oğlanın” ağlar dərdinin səbəbini çox yaxşı bilir. Və o da təsadüfi deyil ki, müəllif o cavan oğlanın eşq, məhəbbət faciəsini reallıq kimi ümumiləşdirərək:

Hər kişi ömründə bir dəfə yəqin

Bax belə sənintək zar-zar ağlayıb.

Aşkarda, gizlində ağlayıb,

Içində, üzündə ağlayıb-

Amma ağlayıb ( “Ağla, qaqaşım, ağla”)

Amma bütün bu fəlsəfi və poetik həqiqətlər içində Rəşad Məcid sevgisinin talismanlıq keyfiyyəti daha qabarıq, daha öndədir.

Dörd yanım günəşli, dörd yanım işıq,

Yox olub yolumun dumanı,çəni.

Bir gözəl dilində dua-alqışım

Bir sevgi qoruyur nə vaxtı məni...

...Asılıb sinəmdən gözmuncuğutək,

Bir sevgi qoruyur nə vaxtdı məni?

Ulduz tək gözümdə nur saçır hər dəm,

Işığı dağ çəkir kədərə dərdə.

Hifz edib bəladan, qəza-qədərdən,

Bir sevgi qoruyur nə vaxtdı məni...?(“Bir sevgi qoruyur”)

Rəşad Məcid poeziyasının palitrası çoxçeşidlidir. Buradakı sevinc də, “xəfif kədər” də, “acı faciə” də- bütün bunların hamısı müəllifin bir estetik idealı ətrafında birləşir: sevgi bütün variantlarında insan həyatının ən mükəmməl, pozulmaz tale yazısıdır. Bu bir Tanrı qələminin yazısıdır: onun şirini də, acısı da sevən insana müqəddəs və doğmadır.

Şərq 2020.- 22 fevral.- S.10.