"Yazı yazmağı bacarmaq hələ jurnalist olmaq deyil"

Vüqar Zifəroğlu: "Professional informasiya portalı barmaqla sayılacaq qədər azdır”

"Mətbuat Şurası ilə də maraqlana bilərsiniz. “Qara siyahı”ya düşən jurnalistlər arasında bir nəfər də olsun BDU-nun məzunu yoxdur

"Bəzən saytda baxırsan ki, 3-5 cümləlik xəbəri belə düzgün yaza bilmirlər. Əksəriyyət də “copy” “past”dır. Bir saytdan xəbəri götürüb, bir az dəyişiklik edib dərc edirlər"

Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsinin dekanı, filologiya elmləri doktoru, tanınmış jurnalist Vüqar Zifəroğlu “Şərq”in suallarını cavablandırıb. BDU dekanı ilə Azərbaycanda xaricidilli jurnalistlərin yetişdirilməsi, BDU məzunlarının xarici media quruluşlarında təmsil olunması məsələsini müzakirə etdik. Bundan başqa, V.Zifəroğlu ilə “Əsl jurnalist necə olmalıdır” sualı və “Ayrı-ayrı qəzet redaksiyaları ali məktəblərdən daha peşəkar jurnalist hazırlayır” iddiaları ətrafında fikir mübadiləsi apardıq.

Həmçinin, onunla onlayn medianın çap mətbuatını, sosial şəbəkələrin isə onlayn medianı sıradan çıxarması, eyni zamanda internet mediada dil normalarının pozulması və başqa mövzulara dair maraqlı söhbət apardıq.

- Azərbaycanda xaricidilli jurnalistlərin yetişməməsi və ya yetişdirilməməsi məsələsi ciddi müzakirə predmetinə çevrilib. Hətta ötənlərdə İctimai TV-nin efirində bu barədə xeyli tənqidi fikirlər səsləndirildi. Doğrudanmı sözügedən sahədə vəziyyət qənaətbəxş səviyyədə deyil?

- Baxır məsələyə hansı istiqamətdən yanaşırıq. Söhbət xarici mediada təmsil olunan azərbaycanlı jurnalistlərdən gedirsə, bu sarıdan müəyyən axsaqlıqlarımız var. Bizim üçün daha böyük problem məhz müxtəlif xarici ölkələrin media quruluşlarında soydaşlarımızın təmsil olunması ilə bağlı azlıqda qalmağımızdır. Məsələn, müqayisə apardıqda görürük ki, ABŞ, Fransa, Rusiya və hətta qardaş Türkiyənin özündə belə media sektorunda ermənilər, nəinki çoxluq təşkil edirlər, hətta aparıcı mövqelərdədirlər. Məsələlərə bu nöqteyi-nəzərdən yanaşsaq, təbii ki, müəyyən boşluqların olduğunu görəcəyik. Açıq deyim ki, bəzi ölkələrdə ermənilərlə azəbaycanlılara olan münasibət eyni deyil. Həmin problemin kökündə həm də bu amil durur.

- BDU-nun jurnalistikasını bitirən məzunlardan xarici media quruluşlarında çalışanlar varmı?

- Bəli, BDU-nun jurnalistikasını bitirib, təhsilini xaricdə davam etdirən kifayət qədər gənc, istedadlı və parlaq nümayəndələrimiz var. Adlarını da çəkə bilərəm. Onlar təhsillərini Şərqi və Qərbi Avropa ölkələrində, Türkiyədə davam etdirirlər.

- Onlar həmin xarici ölkələrin media sektorunda təmsil oluna bilirlərmi?

- Deyim ki, burada müəyyən çətinliklər ortaya çıxır. Bunun da həm obyektiv, həm də subyektiv səbəbləri var.

- Ölkəmizdə xaricidilli media quruluşlarının sayının az olması da müzakirə mövzusudur. Bu iddialarla razılaşırsınızmı?

- Vəziyyət problemli həddə deyil. Kifayət qədər informasiya portallarımız var ki, onlar bir neçə dildə fəaliyyət göstərirlər. Müxtəlif dillərdə xəbərlər tirajlayırlar. Bu sahədə elə ciddi problemimiz yoxdur. Əsas çətinlik xarici media qurumlarında soydaşlarımızın təmsil olunmamağında və ya az təmsil olunmağındadır.

- Qeyd etdiniz ki, xarici ölkələrin media quruluşlarında təmsil olunmağımızla bağlı boşluqlar var. Bəs heç olmasa, ölkəmizdəki informasiya agentliklərinin, media holdinqlərinin xarici ölkələrdə xüsusi müxbirləri varmı, onlar dünyanın hansı ölkələrini əhatə edə bilirlər və fəaliyyətlərini necə qiymətləndirirsiniz?

- Media quruluşlarımızın xaricdə müxbir məntəqələri ilə bağlı da problemlərimiz yoxdur. Məsələn, kifayət qədər media quruluşlarımız var ki, onların xaricdə müxbir məntəqələri fəaliyyət göstərir. İstər telekanallarımızın, istərsə də informasiya agentliklərimizin bir neçə xarici ölkədə təmsilçiləri var. İnformasiya mübadiləsinin təşkili mexanizmini qura bilmişik və uğurlu nəticələr də əldə edilib. Media quruluşlarımızın xaricdəki təmsilçilərinin əksəriyyəti BDU-nun jurnalistika fakültəsinin məzunlarıdırlar. Yenə deyirəm ki, bizim ən başlıca problemimiz aparıcı xarici media quruluşlarında təmsilçiliyimizin zəif olmasıdır. Bu da Azərbaycana olan münasibətlə bağlıdır. Bunu etiraf etmək lazımdır. Məsələn, Fransa ilə Rusiyanın Azərbaycan və Ermənistana münasibəti eyni deyil.

- Necə edək ki, xaricdəki aparıcı media orqanlarında bizim də səsimiz eşidilsin?

- Bu məsələdə güc diaspor təşkilatlarının, Azərbaycanın maraqlarını xaricdə təmsil edən rəsmi və qeyri-rəsmi strukturların üzərinə düşür. Beynəlxalq jurnalistikada media lobbiçiliyi deyilən bir anlayış var. Bu lobbiçiliyin əsas məqsədi, məramı ondan ibarətdir ki, həmin təşkilatlar xarici ölkələrin aparıcı jurnalistləri ilə əlaqələr qurmalı, Azərbaycanın həqiqətlərini onların diqqətinə çatdırmalıdırlar. Bu yöndə ciddi işlər aparılmalıdır.

- BDU-nun jurnalistika fakültəsində tədris hansı dillərdə aparılır?

- 3 dildə aparılır. Bakalavr pilləsi üzrə ingilis, rus və azərbaycandilli qruplar var. Məhz onun hesabınadır ki, ildən-ilə bizim bakalavr səviyyəsini bitirən məzunlarımız müxtəlif proqramlar vasitəsilə Avropa ölkələrinə yollanırlar.

- Xaricidilli qrupların sayı artırıla bilərmi? Tutaq ki, yalnız ilgilis, rus deyil, ispan, italyan, alman, fransız, erməni, çin və başqa dillərdə də qruplar formalaşsın?

- Bunun nə dərəcədə effekt verməsi bir az mübahisəli məsələdir. İngilis dili universal dildir. Qonşu ölkələrin vətəndaşları da rus dilini bilirlər. Bu iki dildə qəbulun aparılması müəyyən mənada boşluğu aradan qaldıra bilir. Əlavə olaraq deyim ki, bu qruplardan başqa digər xarici dillərin də seçimləri var.

- Qeyd etdiniz ki, bəzi saytlarımız bir neçə dildə fəaliyyət göstərirlər. Yəni, bir sayt daxilində 5 dildə xəbərlər yayımlanır. Ancaq bəzi mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu, istənilən effekti vermir. Əvəzində təklif edirlər ki, bunun üçün ayrıca bir ad altında, ayrıca bir domendə sayt açmaq gərəkir. O sayt sırf bir xarici dildə özü də təkcə xəbərlər deyil, eyni zamanda analitik yazılar da dərc etsin...

- Sırf xarici dildə yayımlanan informasiya portallarımız var. Belə informasiya portallarının açılması üçün böyük miqdarda maliyyə vəsaiti lazımdır. Tək peşəkar jurnalistlərlə və dil bilməklə iş bitmir. Bundan başqa xüsusi bir proqram olmalıdır. O istiqamətdə müəyyən təbliğat mexanizmi qurulmalıdır. Bu isə həm güclü maliyyə, həm də ciddi, peşəkar iş tələb edir. Yəqin, gələcəkdə bu da olar.

- Jurnalist həmkarlardan biri rəhbərlik etdiyi xəbər portalında erməni dilində bölmə yaratmaq istəyirdi. Məqsəd isə düşməni öz dili ilə “vurmaq” idi. Amma mütəxəssis tapa bilmədiyi üçün istəyini gerçəkləşdirə bilmədi...

- Görünür, onlar həmin kadrı lazımi yerdə axtarmayıblar. BDU-da erməni dili tədris olunur. Müraciət etsəydilər, o dili bilən gəncləri yönləndirmək olardı.

- İddialar var ki, ayrı-ayrı qəzet redaksiyaları jurnalist yetişdirən və ya yetişdirməli olan ali məktəblərdən daha çox və daha peşəkar jurnalist hazırlayır. Razılaşırsınızmı?

- Yox, bu fikirlə razı deyiləm. Belə olsaydı, bu gün Azərbaycan mediası problemsiz media olardı. Azərbaycan mətbuatında nə qədər boşluqlar, problemlər, nöqsanlar var. Mən bu fikirlə qətiyyən razı deyiləm. Belə bir analogiya aparardım. Məsələn, mən təzyiq ölçə bilirəm, iynə vura bilirəm, müxtəlif xəstəliklər zamanı hansı dərmanın qəbul edilməsini bilirəm, onda gedib, təcili yardım həkimi kimi çalışmalıyam? Əlbəttə, xeyr! Yazı yazmağı bacarmaq hələ jurnalist olmaq demək deyil.

- Bəs jurnalist kimdir, o, daha nələri bacarmalıdır?

- Jurnalist olmaq informasiya ilə düzgün işləməyi bacarmaqdı. Siz elə bilirsiniz, Azərbaycan informasiya portallarında xəbərlə işləyə bilən jurnalistlərin sayı çoxdu? Biz o portallara baxanda onların vəziyyətinin nə yerdə olduğunu görürük. Professional informasiya portalı barmaqla sayılacaq qədər azdır. Məsələn, baş redaktorunuz Akif müəllimin özü bizim fakültənin məzunlarına üstünlük verir. Niyə? Ona görə ki, bizim məzunlar həm də nəzəriyyəni bilirlər. Jurnalistika nəzəriyyə ilə praktikanın vəhdətidir. İki cümləni bir-birinin ardınca yaza bilirsənsə, bu, o demək deyil ki, sən jurnalistsən. Jurnalistikanın standartları, fəlsəfəsi, prinsipləri, qaydaları var. Jurnalist bunları da bilməlidir.

- Hər il BDU və digər jurnalist hazırlayan universitetlərdən qəzet redaksiyalarına tələbələr gəlib, təcrübə keçirlər. Deyim ki, həmin tələbələr içərisində heç o iki cümləni bir-birinin ardınca düzə bilməyənlərə çox rast gəlinir. Eləsinə də rast gəlirik ki, 4 il oxuyub, amma 4 cümləlik xəbər hazırlaya bilmir...

- Başqa ali məktəbləri deyə bilmərəm. Yalnız BDU-dan danışa bilərəm. Amma deyim ki, digər ali məktəblərin jurnalistika fakültələrində istedadlı jurnalistlər hazırlanır. Sadəcə, redaksiyalar daha doğru seçim aparmalıdırlar. Hər ali məktəbi qurtaran tələbə öz ixtisası üzrə peşəkar olmur ki. Ona vaxt, müddət lazımdır ki, özünü göstərsin, özünü təsdiq etsin. Məsələn, bizim ali məktəbdə praktik vərdişlərə yiyələnmək üçün hər bir şərait var. Tələbələrimiz 3-cü kursdan etibarən redaksiyalarda işə başlayırlar. Bizim 4-cü kurs tələbəmiz var ki, “Şərq”də çalışır. Başqa qəzetlərdə də çalışanlar var. İşimizi elə qurmuşuq ki, məsələləri əvvəlcədən aşılayırıq. BDU-nun ikinci kurs tələbəsi montajı, müsahibə götürməyi, kamera ilə işləməyi, radiomontajı bilir. Hər şey ali məktəbin öz işini necə qurmasından asılıdır. Baxın, son illər “reket” jurnalistlərdən danışılır. Mətbuat Şurası ilə də maraqlana bilərsiniz. “Qara siyahı”ya düşən jurnalistlər arasında bir nəfər də olsun BDU-nun məzunu yoxdur. Niyə yoxdur? Çünki onlar jurnalistikanın nə olduğunu, nəzəriyyəni bilirlər.

- Son illər onlayn medianın print medianı, sosial medianın isə onlayn medianı sıradan çıxardığı iddia olunur...

- Ümumiyyətlə, bu müzakirə təkcə Azərbaycanda aparılmır. Dünyada gedən bir prosesdi. Son 10 ildə internet medianın ənənəvi medianı sıradan çıxarması ilə bağlı fikirlər səslənir. Bu yöndə polemika gedir. Media getdikcə rəqəmsallaşır, öz simasını dəyişir. İnternet platformaya keçir. İnternet televiziyaları ənənəvi televiziyalarla ciddi rəqabətə girirlər. İnternet radio yayımları var, getdikcə onlar da ənənəvi radioları sıxışdırırlar. Bu, təbii prosesdir və dövrün tələbi ilə gedir. Amma bu o demək deyil ki, ənənəvi media sıradan çıxacaq.

- Ənənəvi media quruluşları öz varlıqlarını qorumaq üçün hansı addımlar atmalıdırlar?

- Sadəcə olaraq, ənənəvi media informasiyanın təqdimatından tutmuş, auditoriyaya çatdırılmaya qədər öz baxışını dəyişdirməlidir. Ən klassik qəzet ənənəsinə malik olan İngiltərənin özündə belə print media getdicə sıradan çıxır. Amma burada başqa məsələ var. Beynəlxalq təcrübəyə istinad etsək, görərik ki, qəzetlər informasiya gücünü öz saytlarında uduzdururlar. Qəzetlər informasiyanı öz saytlarında verməlidirlər. Qəzetlərdə isə araşdırma və təhlillər verilməlidir. Qəzet auditoriyası xüsusiləşmiş kontenti təşkil edir. Kütləvilik baxımdan qəzetlərdə 1970-80-ci illərin kütləvliyini 2019-2020-ci illərdə görə bilmərik. Bu, mümkün deyil. Kütləvilik artıq internetdədir. Bu, birmənalıdır. Belə olan halda qəzetlər neyləməlidirlər? Qəzeti yaşatmaq üçün xüsusiləşmiş bir auditoriya götürəcəksən, informasiyanı qəzetin saytında, müxtəlif analitik təhlillər və icmalları qəzetdə verəcəksən. Saytda isə qəzetdə dərc olunacaq maraqlı yazıların anonsunu və çıxarışlarını verirsən. Belə olarsa, qəzetlər öz aktuallığını qoruya bilər.

- Əvvəllər jurnalist hazırlayan müəllimlərin özləri belə etiraz edirdilər ki, yüksək ballı yerlərə düşməyən abituriyentlər jurnalistikanı seçirlər. Onların da jurnalistikaya maraqları olmur və belə tələbələrlə, auditoriyalarla işləmək çətin olur. Bu problem indi də qalırmı?

- Xeyr, indi belə hal yoxdu. Amma əvvəllər vardı. Yuxarı ballı ixtisaslara balı çatmayanlar, diplom alsınlar deyə jurnalistikanı seçirdilər. Bundan da müsbət nəticə gözləmək olmazdı. Amma sırf 4,5 ildir ki, o problem aradan qalxıb. Artıq jurnalistikaya həvəsi olanlar esse müsabiqəsinə qatılırlar, Yəni, yazı müsabiqəsi yolu ilə qəbul olunurlar. Praktik olaraq, bu gün jurnalistikaya gələnlər yazı qabiliyyəti olan abituriyentlərdir. Bu imtahanı Dövlət İmtahan Mərkəzi təşkil edir. Jurnalist olmaq istəyən abituriyentlər esse yazırlar, yazmaq bacarığı olanlar seçilirlər. Bu mənada hesab edirəm ki, problem həllini tapıb.

- Qəbul olunanların içərisindən nə qədər tələbə öz ixtisasına mükəmməl yiyələnib, media sahəsində fəaliyyətini davam etdirir?

- Bütün ixtisaslarla bağlı qayda belədir ki, qəbul olunanların 20-30 faizi keyfiyyətli mütəxəssis kimi hazırlanıbsa, bu artıq böyük bir nəticə hesab oluna bilər. Bu mənada BDU-da nəticələr daha yüksək olur.

- BDU-nun xaricidilli jurnalist yetişdirmək üçün kadr potensialı varmı?

- Əlbəttə, var. 1992-ci ildə, Azərbaycanda bakalavrlar üçün beynəlxalq jurnalistika fakültəsi ilk dəfə BDU-da açılıb. Sonra bura qəbul dayandırılıb. Mən beynəlxalq jurnalistikanı bitirmişəm. İndi bakalavrlar üçün o qəbul dayandırılıb. Çox yaxşı olardı ki, beynəlxalq jurnalistika ixtisası üzrə bakalavr qəbulu bərpa edilsin. Düzdür, beynəlxalq jurnalistika ixtisası magistrantlar üçün var. Amma bu da istənilən effekti vermir. Çünki magistraturaya qeyri-ixtisas sahələrindən də gələnlər olur. Onlar jurnalistikanın ana bazasını bilmədiklərinə görə, onların beynəlxalq jurnalistika ilə bağlı spesifik fənləri qavraması çətin olur. Düşünürəm ki, bakalavrlar üçün beynəlxalq jurnalistikaya qəbulun həyata keçirilməsini bərpa etmək lazımdır. Bundan başqa, daha yaxşı olardı jurnalistika təhsili verən ali məktəblər daha çox öz yetirmələrini tədris prosesinə cəlb etsinlər. Bu da problemin həllində müəyyən yolu idi. Əvvəllər xarici dil və eyni zamanda jurnalistikanı bilənlər yox idi və ya az idilər deyə xaricdən mütəxəssis dəvət edirdilər. Amma indi buraxılışlar arasında istedadlı gənclərimiz var. Onları maraqlandırıb, tədrisə cəlb etmək lazımdır.

- Qeyd etdiniz ki, kütləvilik, kəmiyyət onlayn mediadadır, bəs bu platformada keyfiyyət və peşəkarlıq hansı səviyyədədir?

- Təkrar edirəm ki, özünə jurnalist deyən şəxs jurnalistikanın fəlsəfəsini, standartlarını, nəzəriyyəsini bilməlidir. Bəzən saytda baxırsan ki, 3-5 cümləlik xəbəri belə düzgün yaza bilmirlər. Əksəriyyət də “copy” “past”dır. Bir saytdan xəbəri götürüb, bir az dəyişiklik edib dərc edirlər. Axı o jurnalist xəbərin leqallaşdırılmasını bilmir. Ali təhsilli jurnalist informasiya ilə işləməyi bacarır. Bu mənada jurnalist kimi çalışan adamın ali təhsili mütləqdir. Ali təhsili olmayan adam düzgün yazmağı belə bilmir. Dil üslubunu bilmir. Jurnalistikanın prinsiplərini bilmir, mətn quruculuğunu bilmir. Mediada dil normaları pozulur. Dil normalarını pozanlar isə daha çox ali təhsili olmayan jurnalistlərdir. Yeganə çıxış yolu odur ki, işə yalnız ali təhsilli jurnalistləri qəbul etmək lazımdır. Öz ixtisasını bilməyən, təhsili olmayan adamlar jurnalistikaya gəlirlər. Bu ənənə dəyişməlidir. Gözəl bir ifadə var: “Hər şeir yazana şair deməzlər”. Şeiri hamı yaza bilər. Hamımız həyatımızda bir dəfə də olsa, şeir yazmışıq. Amma biz şair deyilik axı. Hər şeir yazana şair deyilmədiyi kimi, hər yazı yazmağı bacarana da jurnalist deməzlər.

Ayyət Əhməd

Şərq 2020.- 18 yanvar.- S.5.