Televiziyalar xalqın, onun mədəniyyətinin güzgüsüdür

Qulu Məhərrəmli: “Heç bir halda televiziya, radio məişət səviyyəsinə enə bilməz”

“Hər bir televiziya kanalı auditoriya qarşısında, cəmiyyət qarşısında öz məsuliyyətini dərk etməlidir. Verilişlərin ciddiliyinə, onların auditoriyaya təsirinə çox diqqətlə yanaşılmalıdır”

6 noyabr Azərbaycanda Radio və Televiziya işçilərinin peşə bayramı günüdür. Olduqca əlamətdar olan bu tarixi hadisənin - ölkəmizdə ilk dəfə radio verilişlərinin yayıma başlamasının 97-ci ili tamam olur.

1926-cı ilin məhz bu günündə “Danışır Bakı!” - paytaxt küçələrində və meydanlarında qurulmuş reproduktorlardan eşidilən ilk səs olaraq tarixə düşüb.

Ölkəmizdə ilk dəfə radio verilişlərinin yayıma başlaması da məhz bu tarixi hadisə ilə birbaşa bağlıdır. Radionun fəaliyyətə başlaması ölkəmizin media tarixində həm də tele-radionun yaranması kimi qəbul olunur.

Radionun ilk azərbaycanlı kişi diktoru Azərbaycan Politexnik İnstitutunun tələbəsi İsmayıl Əlibəyov, ilk azərbaycanlı qadın diktoru isə Azərbaycan Dövlət Darülfünunun hüquq-iqtisad fakültəsinin tələbəsi Raya İmanzadə olub. 1927-ci ilin payızında İsmayıl Əlibəyov baş diktor vəzifəsinə təyin edilib.

Azərbaycan radiosunun inkişaf etdiyi sonrakı mərhələdə isə Fatma Cabbarova, Züleyxa Hacıyeva, Gültəkin Cabbarlı, Aydın Qaradağlı, Nizami Məmmədov, Sabutay Quliyev, Ramiz Mustafayev kimi peşəkar diktorlar ölkəmizin radio məkanına öz zəngin töhfələrini veriblər.

Bakı Televiziya Mərkəzinin tikintisinə isə 1953-cü ildə başlanılıb. 3 il sonra isə Bakıda televiziya yayımı üçün polad bloklardan yığılmış ilk 180 metrlik qüllə qurulub. 1956-cı il fevralın 14-də Azərbaycan Televiziyası fəaliyyətə başlayıb. 1973-cü ildən başlayaraq paytaxtda televiziya verilişləri rəngli təsvirlərlə yayımlanıb. Respublikada yayımlanan verilişlərin sayını artırmaq üçün yeni teleqüllənin tikintisinə isə 1981-ci ildə start verilib. 1996-cı ildə Teleqüllə istismara verilib. 2008-ci ildə isə Teleqüllə kompleksində əsaslı yenidənqurma işləri həyata keçirilməyə başlanılıb.

Görülən tədbirlər nəticəsində kompleks ən qabaqcıl rabitə avadanlıqları ilə təchiz olunub. Ümumi hündürlüyü 310 metr, çəkisi 40 min ton olan Teleqüllə dəniz səviyyəsindən 136 metr hündürlükdə yerləşir. Kompleksin beton hissəsi 200 metr, metal hissəsi isə 110 metrdir. Qüllənin üzərində milli ornamentli 4 şəbəkə yerləşir ki, bunların hər biri bir qütbə istiqamətlənib.

Azərbaycan Televiziyası yaranandan sonra isə bu tarix təkcə radionun deyil, teleradionun yaranma günü kimi qeyd olunmağa başlayıb. Bakı Televiziya Studiyası ilk dəfə 1956-cı il fevralın 14-də efirə çıxıb. İlk veriliş günü ekranda mərhum sənətkarımız Nəcibə Məlikova görünüb və o, çıxışına “Göstərir Bakı” sözləri ilə başlayıb. Həmin gün televiziyada “Bəxtiyar” bədii filmi nümayiş etdirilib.

Hazırda Azərbaycanda ümumrespublika, regional, kabel, internet və peyk televiziyaları, habelə ümumrespublika və regional radiolar fəaliyyət göstərir.

Ölkəmizdə radio və televiziya sahəsinin inkişafı hər zaman dövlətin diqqət mərkəzində saxlanılmaqdadır. Bu sahədə inkişafın təmin edilməsi istiqamətində hər zaman lazımi tədbirlər görülməkdədir. “Media haqqında” Qanuna əsasən, hazırda audiovizual media sahəsini tənzimləyən orqan Azərbaycan Respublikası Audiovizual Şurasıdır.

Teleradio milli mədəniyyətimizin ən yaxşı nümunələrini üzə çıxarır, xalqımızı dünyaya təqdim etməklə yanaşı, dünya ölkələrinin ən gözəl mədəniyyət, incəsənət, elm, təhsil, mənəviyyat nümunələrini yerli tamaşaçılara çatdıraraq onların intellektual səviyyəsinin, zövqünün zənginləşməsi prosesində iştirak edir.

Azərbaycan Televiziya və Radiosunun yaranmasının ildönümü ərəfəsində efir jurnalistikasının keçib gəldiyi yol, uğurları və qarşıda duran hədəfləri iri planda diqqəti cəlb edir, yeni yanaşmalarla aktuallaşır.

Bu məqsədlə bu sahənin peşəkarlarından olan professor Qulu Məhərrəmli ilə əlaqə saxlayıb ustadın fikirlərini öyrəndik.

Qulu müəllim “Sherg.az"a açıqlamasında deyib ki, 6 noyabrın teleradio işçiləri günü kimi qeyd olunması əlamətdar hadisədir:

“Bu günün televiziya və radio işçilərinin peşə günü kimi qeyd edilməsi bir növ bu sahənin hesabatıdır. Həm də bu gün sözügedən sahə ilə bağlı problem və çatışmazlıqlara diqqət yetirilməsi üçün əsas yaradır. 97 il bundan əvvəl- 1926-cı il noyabrın 6-da Azərbaycanda ilk dəfə Bakı radiosu müntəzəm yayıma başlayıb. Əvvəllər gündə 2 saat olmaqla həftədə 2-3 dəfə, daha sonra isə gündəlik yayıma keçilib. Həmin dövrdə insanlar radionu bir möcüzə kimi qarşılayıb. Küçələrdə quraşdırılmış radio qurğuları, onlardan çıxan səs, cihazların dil açıb danışması onlara çox qəribə gəlib. Bu, doğrudan da, Azərbaycan cəmiyyəti üçün ciddi texnoloji hadisə idi. Sovet hökuməti də insanlara qəribə gələn bu texnologiyadan məharətlə və çevik şəkildə təbliğat maşını kimi istifadə etməyə başladı. Radionu ideoloji silaha çevirməklə İkinci Dünya müharibəsi zamanı xalqın səfərbər olmasına, qələbəyə nail oldular”.

Q.Məhərrəmlinin sözlərinə görə, 1950-ci illərdən sonra radio televiziya ilə rəqabət şəraitində fəaliyyət göstərdi. Sonra isə rəngli televiziya sistemlərinin işə düşməsi ilə televiziyalar radionun önünə keçdi: “Televiziya radionun ictimai həyata təsiri gücləndikdə sovet ideoloji sistemi bu kanallar vasitəsilə Marksizm və Leninizm ideologiyalarını yaymaqla məşğul idilər. Bu təbliğatın fonunda zərif bir xətt kimi olsa da, televiziya, radio xalqın mədəniyyətinin təbliğində, yeni mədəniyyətin yaranmasında, musiqi tariximizdə ciddi rol oynayıb. Azərbaycan mədəniyyətinin tərəqqisinə, onun təbliğinə, musiqimizin cilalanmasına, xüsusən ədəbi dilin, onun qaydalarının möhkəmlənməsinə ciddi kömək edib. Bütün bunlar da onun tarixi xidmətləri siyahısındadır”.

Televiziyanın bir növ vitrin rolunu oynadığını vurğulayan professor deyib ki, yaxşı nə varsa, məhz bu vitrin vasitəsilə cəmiyyətə aşılanmalıdır: “Lakin çox təəssüflə qeyd etməliyəm ki, efir məkanı ilə bağlı tamaşaçılar arasında kütləvi narazılıq var. Bəzi kanalların milli dəyərlərə qarşı yönəlməsi, mentalitetimizə uyğun olmayan mövzuların süni şəkildə gündəmə gətirilməsi, bayağı verilişlərin sayının gündən-günə artması tamaşaçıları televiziyadan uzaqlaşdırır. Aparıcıların peşəkarlığının aşağı düşməsindən, yayımlanan proqramlarda mötəbərliyin itməsi, auditoriyanın seyrəlməsi televiziyanın yaşadığı əsas problemlərdir. Bunların həlli üçün də atılmalı olan iki vacib addım var. Yüksək səviyyədə peşəkarlıq təmin olunmalıdır. Televiziyaların, xüsusən də özəl televiziyaların maliyyə məsələsi ciddi şəkildə həll olunmalıdır, televiziyalarda peşəkarlıqla bağlı ciddi tələblər qoyulmalıdır. Bunun da yolu sərbəst reklam bazarından keçir. Azərbaycanda reklam bazarının inkişafına və böyüməsinə ciddi ehtiyac var. Sosial çarxların xüsusi çəkisi artmalıdır ki, TV-lər bu xalqın, onun mədəniyyətinin güzgüsünə çevrilə bilsin. Axı bizim üçün televiziya, radio, ilk növbədə mədəniyyət, nitq mədəniyyəti, estetik dəyərlər təbliğatçısıdır. Hər bir televiziya kanalı auditoriya qarşısında, cəmiyyət qarşısında öz məsuliyyətini dərk etməlidir. Verilişlərin ciddiliyinə, onların auditoriyaya təsirinə çox diqqətlə yanaşılmalıdır. Heç bir halda televiziya, radio məişət səviyyəsinə enə bilməz. Onun özünün ciddi ölçüləri və meyarları var. O meyarları və peşəkarlığı qorumaq vacibdir”.

İsmayıl Qocayev

Şərq .- 2023.- 7 noyabr, №204.- S.6.