Tarix təkrarlanır

Biz bir xalq olaraq ermənilərin soyqırımı cinayətlərini heç vaxt unutmamalıyıq

Müzəffər Ali Baş Komandanın rəhbərliyi ilə 44 günlük “Vətən müharibəsi”ndə qazanılmış tarixi qələbə, Ermənistan tərəfindən törədilmiş sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlər, habelə müharibə cinayətləri ilə bağlı həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması

“Erməni barbarlarının törətdikləri kütləvi qırğınları, məhv edilmiş günahsız insanlarımızın xatirəsini həmişə yad etməli və bunu gələcək nəsillərə də çatdırmalıyıq”

Erməni millətçiləri tarixin müxtəlif mərhələlərində mifik “Böyük Ermənistan” ideyasını gerçəkləşdirmək məqsədilə soydaşlarımıza qarşı etnik təmizləmə, deportasiya və soyqırımıları həyata keçiriblər.

Azərbaycan xalqının başına gətirilən ən dəhşətli faciələrdən biri də 1918-ci ilin mart-aprel aylarında Bakı Sovetinin mandatı altında fəaliyyət göstərən daşnak-bolşevik silahlı dəstələri tərəfindən xüsusi qəddarlıqla törədilmiş kütləvi qırğınlardır.

1918-ci ilin 30 mart və 3 aprel tarixləri arasında Bakı şəhərində və Bakı quberniyasının müxtəlif bölgələrində, eləcə də Şamaxı, Quba, Xaçmaz, Lənkəran, Hacıqabul, Salyan, Zəngəzur, Qarabağ, Naxçıvan və digər ərazilərdə Bakı Soveti və daşnak erməni silahlı dəstələri azərbaycanlıları kütləvi şəkildə vəhşicəsinə qətlə yetirib. Rəsmi mənbələrə əsasən, bu soyqırımının nəticəsində 12 minə yaxın azərbaycanlı amansızcasına öldürülüb, on minlərlə insan itkin düşüb.

Xatırladaq ki, ermənilərin bolşevik Rusiyası ilə əlbir olaraq azərbaycanlılara qarşı törətdiyi kütləvi qırğınlardan 107 il ötür. Bu qırğınlar 1918-ci ilin martın 30-dan başlayaraq sonrakı günlərdə də davam edib. Lakin martın 31-i günü xalqımıza qarşı soyqırımı aktının ən şiddətli səhnələri baş verib. Ona görə də Ulu Öndər Heydər Əliyevin fərmanı ilə 1998-ci ildən başlayaraq hər il martın 31-i ölkəmizdə Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü kimi qeyd edilir.

1918-ci ilin qanlı mart qırğınları irqçi və ultramillətçi ermənilər tərəfindən azərbaycanlılara qarşı milli ayrı-seçkilik və etnik təmizləmə siyasəti əsasında əvvəlcədən hazırlanmış və qəddarcasına həyata keçirilmiş təcavüzkar, terrorçu plan idi. Böyük Britaniya nümayəndələrinin 1918-ci il aprelin 9-da Bakıdan Londona göndərdikləri teleqramda yazılırdı ki, ermənilər bolşeviklərlə birləşərək özlərinə irqi düşmən hesab etdikləri azərbaycanlılara qarşı qırğınlar törətdilər. Bakı, Şamaxı, Quba qəzalarında, Qarabağ, Zəngəzur, Naxçıvan, Lənkəran və Azərbaycanın başqa bölgələrində xüsusi qəddarlıqla qətliam həyata keçirilərək dinc əhali kütləvi surətdə qətlə yetirilib, kəndlər yandırılıb, milli mədəniyyət abidələri dağıdılıb məhv edilib. Təkcə Qubada xüsusi vəhşiliklə 16 mindən artıq insan öldürülüb. Ermənilər, həmçinin Qubada yaşayan yerli yəhudi və ləzgilərə qarşı da qətliam törədiblər. Quba rayonu ərazisində 2007-ci ildə aşkar olunmuş kütləvi məzarlıq ermənilərin törətdiyi qeyri-insani əməllərin əyani sübutudur.

Türkoloq-alim, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru Faiq Ələkbərlinin “Sherg.az"a açıqlamasına görə, Sovet hakimiyyəti dövründə uzun illər bu soyqırımın üstündən sükutla keçilsə də, Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra hadisələr öz siyasi qiymətini alıb:

“Azərbaycan Dövlət başçısının Sərəncamı ilə 1998-ci ildən başlayaraq 31 mart ölkəmizdə azərbaycanlıların soyqırımı günü kimi qeyd edilir.

Tarixdən bəllidir ki, 1918-ci ilin martında Rusiya bolşeviklərinin rəhbəri Vladimir Lenin bolşevik Stepan Şaumyanı Qafqaz fövqəladə komissarı təyin edərək Bakıya göndərmişdi. Bolşeviklər Bakıda hakimiyyəti ələ keçirmək adı ilə erməni silahlı qüvvələrinin mənfur planlarını həyata keçirmək üçün hər cür şərait yaradırlar. Martın 31-də Bakı şəhərində azərbaycanlıların erməni silahlı dəstələri tərəfindən kütləvi qırğını başlayır. Stepan Şaumyanın öz etirafına görə, dinc azərbaycanlıların qətl edilməsində Bakı Sovetinin 6 min silahlı əsgəri, eyni zamanda “Daşnaksütyun” Partiyasının 3-4 minlik hərbi dəstəsi iştirak edib.

Bakıda üç gün davam edən qırğın zamanı erməni silahlıları bolşeviklərin köməyi ilə azərbaycanlıların yaşadıqları məhəllələrə qəflətən basqınlar edib, əhalini uşaqdan böyüyədək kütləvi surətdə qətlə yetirib. Həmin dəhşətli günlərin şahidi olmuş Kulner familiyalı bir alman, 1925-ci ildə Bakı hadisələri barədə bunları yazıb: “Ermənilər müsəlman (azərbaycanlı) məhəllələrinə soxularaq hər kəsi öldürür, qılıncla parçalayır, süngü ilə dəlmə-deşik edirdilər. Qırğından bir neçə gün sonra bir çuxurdan çıxarılan 87 azərbaycanlı cəsədinin qulaqları, burunları kəsilmiş, qarınları yırtılmış, cinsiyyət orqanları doğranmışdı. Ermənilər uşaqlara acımadıqları kimi, yaşlılara da rəhm etməmişdilər”.

Ümumiyyətlə, XX əsrin birinci yarısında Zaqafqaziyada baş vermiş iki qırğın zamanı (1905-1907-ci illər və 1918-1920-ci illər) 2 milyona yaxın azərbaycanlı ermənilər tərəfindən qətlə yetirilmiş, öz ev-eşiyindən zorla qovulmuşdular.

Mart qırğını zamanı Bakı şəhərinin təkcə bir yerində qulaqları, burunları kəsilmiş, qarınları yırtılmış 57 azərbaycanlı qadınının meyidi tapılıb. Gənc qadınların diri-diri divara mıxlanması, ermənilərin hücumundan qorunmağa çalışan iki min nəfərin yerləşdiyi şəhər xəstəxanasının yandırılması da bu dəhşətli faktlar sırasındadır. Qaçıb canını qurtarmağa çalışan əhalini gülləbaran etmək üçün isə ermənilər şəhərin müvafiq yerlərində əvvəlcədən pulemyotlar yerləşdirmişdilər.

İrəvan quberniyası, Şərur-Dərələyəz, Sürməli, Qars və digər ərazilərdə azərbaycanlıların qırğınının fəal iştirakçılarından biri olmuş erməni zabiti Ovanes Apresyanın xatirələri əsasında amerikalı aqronom Leonard Ramsden Hartvill “İnsanlar belə imişlər” adlı kitab yazıb. Ovanes Apresyan kitabın müəllifi ilə söhbəti zamanı ermənilərin ingilislərin və Rusiyanın yardımı ilə öz məqsədlərinə çatdıqlarını qeyd edir, təkcə Bakıda mart qırğını zamanı iyirmi beş min azərbaycanlının qətlə yetirildiyini bildirirdi.

Onu da deməliyik ki, daşnakların azərbaycanlılara qarşı soyqırımı yalnız Bakı ilə məhdudlaşmır. Qısa müddətdə Şamaxı, Quba, İrəvan, Zəngəzur, Qarabağ, Naxçıvan, Qars və b. yerlərdə də erməni terrorçuları azərbaycanlılara qarşı kütləvi qırğınlar törədiblər.

1918-ci ilin mart-aprel aylarında Şamaxıda 8 minə qədər dinc sakin qətlə yetiriliib. Şamaxı

Cümə məscidi də daxil olmaqla əksər mədəniyyət abidələri yandırılıb və dağıdılıb.

Cavanşir qəzasının 28 kəndi, Cəbrayıl qəzasının 17 kəndi tamamilə yandırılıb, əhalisi gülləbaran edilib. 1918-ci il aprelin 29-da Gümrü yaxınlığında əsasən qadınlardan, uşaqlardan və yaşlılardan ibarət 3 min nəfərlik azərbaycanlı köçü pusquya salınaraq son nəfərinədək məhv edilmişdi.

Erməni silahlı dəstələri tərəfindən Naxçıvan qəzasının bir neçə kəndi yandırılıb, Zəngəzur qəzasında 115 azərbaycanlı kəndi məhv edilib, 3 257 kişi, 2 276 qadın və 2 196 uşaq öldürülüb. Bütövlükdə bu qəza üzrə 10 068 azərbaycanlı öldürülüb və ya şikəst edilib, 50 000 azərbaycanlı qaçqın düşüb.

İrəvan quberniyasının 199 kəndində yaşayan 135 min azərbaycanlı öldürülüb, kəndlər isə yerlə yeksan edilib. Erməni silahlı dəstələri daha sonra Qarabağa yürüş edib, 1918-1920-ci illər arasında Qarabağın dağlıq hissəsində 150 kənd dağıdılıb, əhalisi vəhşicəsinə qətlə yetirilib.

1920-ci ilin mayında, Azərbaycan Cümhuriyyətinin işğal edilməsindən sonra ermənilərin və XI Qızıl Ordunun iştirakı ilə Gəncədə 12 mindən çox dinc azərbaycanlı məhv edilmişdi.

Buraya Doğu Anadolu və Azərbaycanın Güneyində yaşayan soydaşlarımıza qarşı erməni daşnakları tərəfindən zaman-zaman aparılan soyqırımı siyasətini də əlavə etsək, daha dəhşətli mənzərənin şahidi olarıq.

Biz bir xalq olaraq, bu soyqırımı heç vaxt unutmamalı, erməni barbarlarının bizə qarşı törətdikləri kütləvi qırğınları, məhv edilmiş günahsız insanlarımızın xatirəsini həmişə yad etməli və bunu gələcək nəsillərə də çatdırmalıyıq”.

Alim sonda qeyd edib ki, ermənilərin azərbaycanlılara qarşı soyqırımı siyasəti müasir dövrümüzdə də davam etdirilib. 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Azərbaycanın Xocalı şəhərində daha bir dəhşətli soyqırımı törədilib.

Lakin ermənilərin tarix boyu xalqımıza qarşı törətdikləri bütün cinayətlərin cavabı 44 gün davam edən Vətən müharibəsində verildi. 200 ildən çoxdur ermənilərin “Böyük Ermənistan” xülyası çərçivəsində törətdikləri vəhşiliklərin və şəhidlərimizin qisasını Azərbaycan Ordusu Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə döyüş meydanında aldı.

Şəymən Bayramova

Şərq .- 2025.- 2 aprel (№53).- S.6.