Ana dilini qorumaq siyasi cəsarət tələb edirdi

Azərbaycançılıq ideyasının təbliği

Ceyhun Məmmədov: “SSRİ milli kimliyimizi əzmək istəyirdi, amma Ulu Öndər imkan vermədi”

1 Avqust Azərbaycan xalqı üçün yalnız tarixi bir gün deyil, həm də milli kimliyimizin, mənəvi dəyərlərimizin və ictimai şüurumuzun əsas sütunlarından biri olan ana dilimizin təntənəsidir. Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü kimi qeyd olunan bu əlamətdar tarix, müstəqil dövlətimizin dil siyasətində dönüş nöqtəsi olmaqla yanaşı, azərbaycançılıq ideyasının möhkəmləndirilməsi və təbliğində mühüm rol oynayır. Dil – bir millətin ruhudur, yaddaşıdır, tarixidir. Azərbaycan dili isə yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də Azərbaycan xalqının mədəniyyətini, dövlətçiliyini və milli kimliyini yaşadan və gələcək nəsillərə ötürən canlı irsdir. Bu əlamətdar gün Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 2001-ci il 9 avqust tarixli Fərmanına əsasən təsis edilib. Ulu Öndər həmin Fərmanı latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçidin ölkəmizdə 2001-ci ilin avqustunda bütövlükdə təmin edildiyini və yeni əlifbadan istifadənin müstəqil Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında, yazı mədəniyyətimizin tarixində mühüm hadisə olduğunu nəzərə alaraq imzalayıb. Ulu Öndər Heydər Əliyevin "Milli varlığın təməli dildir" fikri, bu gün də dövlət dilinə olan münasibətin əsas ideoloji istiqamətini müəyyən edir. Azərbaycançılıq ideologiyası Azərbaycan xalqının vahid milli kimlik ətrafında birləşməsi və öz tarixi, dili, mədəniyyəti ilə qürur duyması məhz ana dilinin qorunması və inkişafı ilə sıx bağlıdır. Ana dilində düşünmək, danışmaq, yazmaq, bu təkcə bir dilin deyil, bütöv bir ideyanın yaşamasıdır. Azərbaycan dilinin dövlət dili statusu qazanması və bu statusun konstitusiya ilə təsbit olunması isə azərbaycançılıq ideologiyasının qələbəsi və möhkəmlənməsi yolunda atılmış ən mühüm addımlardan biridir.

Bu baxımdan, 1 Avqust təkcə bir bayram deyil, həm də dilimizin tarixi yoluna nəzər salmaq, onun bugünkü durumu və gələcəyi haqqında düşünmək üçün ciddi ictimai və elmi məsuliyyət daşıyan gündür. Xüsusən də müasir qloballaşma şəraitində ana dilinin qorunması və təbliği həm milli, həm də ideoloji vəzifəyə çevrilir. Bu vəzifənin mərkəzində isə azərbaycançılıq ideyasının yaşadılması və nəsildən-nəslə ötürülməsi dayanır. Ana dili bu ideyanın həm təməli, həm də daşıyıcısıdır.

Millət vəkili Ceyhun Məmmədov Sherg.az-a açıqlamasında deyib ki, hər bir xalqın milliliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir:

“Ulu Öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi Azərbaycan SSR-nin 1978-ci il tarixli Konstitusiyasında təsbit olunması bir çox aspektlərdən xüsusi əhəmiyyət daşıyırdı. Milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasında və inkişafında ana dilimizin rolu böyükdür. Dilimiz xalqımızın keçdiyi bütün tarixi mərhələləri keçərək onunla eyni taleyi yaşayıb müasir dövrə gəlib çatan ən böyük mənəvi sərvətlərimizdəndir. Dilimizin keçdiyi çətin dövrlərdən biri də SSRİ dövrü idi. SSRİ Konstitusiyası qəbul edildikdən sonra milli dillərin sıxışdırılması üçün daha ciddi tədbirlər görülməyə başladı. O dövrün çətinliklərinə baxmayaraq, öz xalqını, millətini böyük məhəbbətlə sevən Ümummilli Lider Heydər Əliyev ötən əsrin 70-ci illərində ana dilinə dövlət dili statusunun verilməsi uğrunda cəsarətlə və qətiyyətlə mübarizə aparmağa başladı. Ulu Öndər məqsədinə çatmaq üçün Konstitusiya layihəsinə Azərbaycan dilinin dövlət dili olması barədə maddənin salınmasına çalışırdı. Heydər Əliyev ziyalıları da mübarizəyə cəlb edərək bu prosesi daha da gücləndirdi.

1978-ci ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin VII sessiyasında Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən Azərbaycan Respublikası Konstitusiya layihəsinin 73-cü maddəsinə belə bir təklif olundu: “Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir”. Nəticədə bu məsələ Azərbaycan SSR Konstitusiyasında öz əksini tapdı. Bununla da, Azərbaycan dili dövlət dili statusunu aldı. Azərbaycan dilinin davamlı inkişafı, ana dilində nəşr edilən kitabların sayının artması, Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən dilimizin inkişafı istiqamətində digər həyata keçirilən tədbirlər xalqımızın müstəqillik düşüncələrini daha da gücləndirmiş oldu.

Sonrakı illərdə Ümummilli Lider Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycan Respublikasında hakimiyyətə gəldikdən sonra 1995-ci ildə referendumla qəbul olunmuş Konstitusiyanın 21-ci maddəsində dövlət dilimizin Azərbaycan dili olması öz əksini tapdı. Dövlətimiz tərəfindən Azərbaycan dilinin inkişafı və qorunması sahəsində mühüm işlər görüldü. 2001-ci ildə Ulu Öndər Heydər Əliyev “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” Fərman imzaladı. Bu Fərman dilimizin inkişafı və tətbiqində yaranan problemlərin aradan qaldırılmasında xüsusi rol oynadı. Həmin Fərmanda nəzərdə tutulan digər mühüm məsələ Dövlət Dil Komissiyasının yaradılması idi. Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 2001-ci ildə “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında” imzaladağı digər Fərmana əsasən ölkəmizdə hər il 1 avqust tarixində Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü kimi qeyd edilməyə başlandı. Daha sonra, 2002-ci ildə Azərbaycan dilinin tətbiqi, qorunması, inkişafı və ana dilinin dövlət dili kimi hüquqi statusunun təsbit olunması məqsədilə “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilib”.

C.Məmmədov qeyd edib ki, Ana dilimizi qorumaq üçün mühüm addımlar atan Ümummilli Liderin siyasi xətti Prezident İlham Əliyev tərəfindən inamla davam etdirilir:

“Ulu Öndərin layiqli davamçısı olan Prezident İlham Əliyev 2004-cü ildə “Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının nəşri haqqında” və “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” verdiyi sərəncamlarla elmin və mədəniyyətin inkişafına xüsusi diqqət göstərdiyini bir daha təsdiqləmiş oldu. Qeyd etmək lazımdır ki, müasir dövrün tələblərini və reallıqlarını nəzərə alan Azərbaycan Prezidentinin “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nı 2013-cü il 9 aprel tarixli Sərəncamı ilə təsdiq etməsi milli və mənəvi varlığımızın güzgüsü olan ana dilimizin saflığının qorunması baxımından mühüm tarixi hadisədir. Onu da qeyd edək ki, Prezident İlham Əliyevin 17 iyul 2018-ci il tarixli “Azərbaycan dilinin elektron məkanda daha geniş istifadəsinin təmin edilməsi ilə bağlı bir sıra tədbirlər haqqında” Sərəncamı Azərbaycan dilinin inkişafı və tətbiqi dairəsinin daha da genişləndirilməsi baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Heç şübhəsiz ki, dövlətimizin başçısının 2018-ci il noyabrın 1-də imzaladığı “Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və dövlət dilindən istifadənin daha da təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında” Fərmanı ölkəmizdə dövlət dilinin daim diqqət mərkəzində saxlanıldığını bir daha təsdiq edir”.

Şəymən Bayramova

Şərq 2025.- 2 avqust (№135).- S.6.