Hər kəs büdcə xərclərini izləyəcək

Dövlət büdcəsinin şəffaf və səmərəli xərclənməsi müasir idarəçilikdə ən vacib məsələlərdən biridir. Bu məqsədlə rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi, xüsusən informasiya və kommunikasiya texnologiyaları, dövlət maliyyəsinin idarə olunmasında effektivliyi artırmaq və büdcə vəsaitlərinin düzgün istifadəsini təmin etmək baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. Elektron sistemlərin yaradılması dövlət qurumları arasında maliyyə axınlarını izləməyə imkan verir, büdcə xərclərində şəffaflığı yüksəldir və korrupsiya risklərini minimuma endirir. Azərbaycanda bu istiqamətdə atılan addımlar ölkədə fiskal siyasətin təkmilləşdirilməsi və maliyyə nəzarətinin gücləndirilməsi üçün mühüm bir mərhələ hesab olunur.

Qeyd edək ki, Azərbaycanda büdcə vəsaitlərinin xərclənməsi, dövlətə məxsus qurumlarda maliyyə-büdcə prosesi sahəsindəki çox ciddi problemlər uzun illərdir davam edir. Avqustun 25-də Prezident İlham Əliyevin imzaladığı fərman büdcə vəsaitlərinin oğurlanmasına qarşı effektiv nəzarət mexanizminin yaradılmasını nəzərdə tutur.

Prezident İlham Əliyevin ölkədə fiskal siyasətin təkmilləşdirilməsi və dövlət maliyyəsinin idarə olunmasında rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi ilə bağlı imzaladığı fərmana əsasən, Maliyyə Nazirliyi tərəfindən ölkənin büdcə, vergi, gömrük, dövlət rüsumları, dividendlər, mühasibat uçotu, dövlət maliyyə nəzarəti və dövlət xəzinədarlığı sahələrində səmərəliliyin artırılması məqsədilə “Rəqəmsal dövlət maliyyəsi” informasiya sistemi yaradılacaq.

“Dövlət maliyyəsinin səmərəli idarə edilməsinin təşkili ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” fərman Azərbaycanda fiskal siyasətin təkmilləşdirilməsini, dövlət maliyyəsi, mühasibat uçotu, dövlət xəzinədarlığı və dövlət maliyyə nəzarəti sahəsində islahatlar aparılmasını, dövlət büdcəsi gəlirlərinin formalaşma mənbələrinin təkmilləşdirilməsini, dövlət büdcəsi xərclərinin optimallaşdırılmasını, habelə rəqəmsal texnologiyalar və innovasiyalar tətbiq edilməklə səmərəli icra və nəzarət mexanizminin yaradılmasını təmin etmək məqsədilə imzalanıb.

Sənədə əsasən Maliyyə Nazirliyinin fəaliyyət istiqamətlərinə aid sahələrin, o cümlədən büdcə, vergi, gömrük, dövlət rüsumu, dövlət mülkiyyətində olan və paylarının (səhmlərinin) nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslər və dövlət adından yaradılan publik hüquqi şəxslər üzrə dividendlərin və digər büdcə daxilolmalarının, habelə audit, mühasibat uçotu (o cümlədən dövlət maliyyə və qeyri-maliyyə aktivlərinin uçotu), dövlət maliyyə nəzarəti, dövlət xəzinədarlığı, dövlət borcu sahələrinin və maliyyə öhdəliklərinin səmərəli idarə edilməsi məqsədilə “Rəqəmsal dövlət maliyyəsi” informasiya sistemi yaradılacaq.

Nazirlər Kabineti Maliyyə Nazirliyinin təklifləri əsasında dövlət orqanlarının (qurumlarının), dövlət büdcəsindən maliyyə vəsaiti alan dövlət mülkiyyətində olan və paylarının (səhmlərinin) nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslərin, dövlət adından yaradılan publik hüquqi şəxslərin və digər təşkilatların maliyyə sənədlərinin elektron qaydada mübadiləsinin təmin edilməsi üçün üç ay müddətində zəruri tədbirlər görəcək.

Maliyyə Nazirliyi dövlət mülkiyyətində olan və paylarının (səhmlərinin) nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslərin və publik hüquqi şəxslərin illik və ortamüddətli dövr üzrə büdcə layihələrinin və proqnozlarının, habelə gəlir və xərc smetalarının icra vəziyyətinin monitorinqi və icra göstəricilərinin təhlili qaydalarının layihəsini; dövlət mülkiyyətində olan və paylarının (səhmlərinin) nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslərin və publik hüquqi şəxslərin xalis mənfəətinin bölüşdürülməsi və dividend siyasətinin ümumi parametrlərini; dövlət vəsaitindən istifadə üzrə maliyyə qaydalarının pozulması və bu vəsaitdən təyinatı üzrə istifadə edilməməsi hallarına görə məsuliyyətin təkmilləşdirilməsini; dövlət mülkiyyətində olan və paylarının (səhmlərinin) nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslərin və dövlət adından yaradılan publik hüquqi şəxslərin illik və ortamüddətli büdcə layihələrinin və proqnozlarının, habelə illik gəlir və xərclər smetalarının icra vəziyyətinin monitorinqini həyata keçirəcək, icra göstəricilərini təhlil edərək nəticələri barədə rübdə bir dəfə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat verəcək.

Göründüyü kimi, fərman dövlət maliyyə nəzarəti mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsini, yeni mexanizmlərin tətbiqini nəzərdə tutur. Bu sahələrdə Maliyyə Nazirliyinə əlavə və kifayət qədər geniş nəzarət səlahiyyətləri verilir. Bu tədbirlər Azərbaycanda büdcə xərcləmələrindəki uzun illər boyu davam edən mənimsəmələrin, səmərəsizliyin aradan qaldırılmasında nə qədər effektli ola bilər?

Millət vəkili Vüqar Bayramov məsələyə bir neçə aspektdən yanaşıb. Deputatın sözlərinə görə, rəqəmsal dövlət maliyyəsinin əsas məqsədi bütövlükdə maliyyə sistemində şəffaflığın daha da gücləndirilməsinə nail olmaqdan ibarətdir:

“Nəzərə almaq lazımdır ki, ümumiyyətlə, şəffaflığın gücləndirilməsi iqtisadi siyasətin əsas prioritetlərindəndir. O cümlədən, büdcə vəsaitlərinin xərclənməsi ilə bağlı daha şəffaf elektron sistemin qurulması da bu baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Yeni sistemin qurulması birmənalı şəkildə bir tərəfdən proseslərin daha da elektronlaşmasına, eyni zamanda elektron olaraq proseslərə nəzarət olunmasına, informasiyaların toplanmasına və daha asan işlənməsinə imkan yaradacaq. O baxımdan cənab Prezident tərəfindən imzalanmış son sənəd birmənalı şəkildə dövlət maliyyəsində daha şəffaf və səmərəli mexanizmlərin, sistemlərin qurulmasına öz töhfəsini verəcək. Xüsusən də informasiyalara əlçatanlığın artırılması və bununla da, büdcə vəsaitlərinin xərclənməsinə imkan yaradacaq. Təbii ki, büdcə vəsaitlərinin şəffaf xərclənməsi eyni zamanda büdcə vəsaitlərinin səmərəliliyi və qənaət baxımından vacibdir. Bu, həm də digər istiqamətlərdə, o cümlədən, sosial istiqamətə büdcədən daha çox vəsaitin ayrılmasına imkan yarada bilər. Fiskal siyasət avtomatik tənzimləyicilər vasitəsilə də həyata keçirilə bilər. Bu mexanizm vasitəsilə fiskal siyasətdə qərarın qəbul edilməsindəki gecikmənin səbəb olacağı mənfi effektlər minimum səviyyəyə endirilir. Bu tənzimləyicilərə misal olaraq, işsizliyin səviyyəsi artdıqca işsizlərə verilən müavinətlərin ümumi həcminin artmasını və gəlir azaldıqca vergi dərəcəsinin azalmasını göstərmək olar”.

İqtisadçı-ekspert Eldəniz Əmirov da Sherg.az-a açıqlamasında deyib ki, neft gəlirlərinin azaldığı bir vaxtda büdcə xərclərinə nəzarətin gücləndirilməsi hədsiz çox önəmlidir:

“Əsas yükü Maliyyə Nazirliyinin üzərinə düşəcək bu mexanizm keyfiyyətli icra olunarsa, (olunacağına inanım böyükdür - E.Ə.) növbəti illərdə multiplikativ effektlə iqtisadiyyata təsir edən əsas mexanizm olacaq.

Çünki bu addım illərdir mövcud olan mənimsəmələrə, şişirdilmiş tenderlərə, səmərəsiz xərclərə və qeyri-şəffaf maliyyə əməliyyatlarına nəzarət mexanizmi qurmağı hədəfləyir. Artıq büdcə gəlir və xərcləri, dövlət şirkətlərinin dividendləri, büdcədənkənar fondlar və dövlət sifarişi ilə icra olunan layihələr rəqəmsal müstəvidə izlənəcək. Elektron müqavilələrin tətbiqi, xəzinədarlıq nəzarətinin gücləndirilməsi və maliyyə ekspertizasının genişləndirilməsi isə manipulyasiya imkanlarını minimuma endirəcək. Əlbəttə, bu fərman nə qədər önəmli olsa da, onun taleyini icra keyfiyyəti müəyyən edəcək. Əgər bu sistem peşəkar kadrlarla, güclü texniki infrastrukturla və davamlı nəzarətlə həyata keçirilərsə, ölkəmizin maliyyə sistemi tamamilə yeni mərhələyə qədəm qoya bilər. Əks halda, gözləntilərin doğrulmaması riski qalacaq. Hər halda, biz ilk dəfədir ki, maliyyə intizamını bu səviyyədə rəqəmsal izləmək imkanı yaradan bir mexanizmlə qarşılaşırıq. Bu isə gələcək üçün ümidverici bir başlanğıcdır”.

Şəymən Bayramova

Şərq .- 2025.- 29 avqust (№154).- S.6.