Erkən pensiya üçün arayış problemi bitdi

İctimai və dövlət maraqlarının müdafiəsi

Bağlanan müəssisələrdə işləyənlərə böyük imkan açıldı

12 il 6 ay işləyən kişi, 10 il işləyən qadın 5 il tez pensiyaya çıxa biləcək

Son dövrlərdə ölkəmizdə sosial müdafiə sahəsində aparılan islahatlar, vətəndaşların pensiya təminatının daha şəffaf, ədalətli və dayanıqlı olmasını təmin etməyə yönəlib. Bu kontekstdə “Əmək pensiyalarının təyin edilməsi, hesablanması, yenidən hesablanması, bir növdən başqa növə keçirilməsi və ödənilməsi Qaydası”nda aparılan dəyişikliklər mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Baş nazir Əli Əsədov tərəfindən imzalanan qərar, əmək pensiyasının yenidən hesablanması mexanizminin daha dəqiq və ədalətli həyata keçirilməsini təmin edir.

Yeni qaydalara əsasən, işləyən əmək pensiyaçısının pensiyası fərdi şəxsi hesabındakı sığorta hissəsinə toplanmış pensiya kapitalı əsasında müraciət tarixi nəzərə alınmaqla yenidən hesablanacaq. Eyni zamanda, işləməyən əmək pensiyaçılarının pensiyasının hesablanmasında onların əmək fəaliyyətinin dayandırıldığı tarixdən başlayaraq, müraciət tarixinə qədər olan dövr üçün, lakin ən çox üç il müddətində ödəniş nəzərdə tutulur. Bu dəyişiklik, həm vətəndaşların hüquqlarının qorunması, həm də dövlətin sosial öhdəliklərinin daha effektiv idarə edilməsi baxımından vacibdir.

İctimai maraqlar baxımından bu addım, pensiya sistemində şəffaflığın artırılması, sosial ədalətin təmin olunması və vətəndaşların maliyyə rifahının qorunması məqsədini güdür. Dövlət maraqları kontekstində isə sosial təminat sahəsində mövcud qaydaların optimallaşdırılması, büdcə resurslarının səmərəli idarə olunması və pensiya sisteminin uzunmüddətli dayanıqlığının təmin edilməsi önəmlidir. Nəticədə, bu dəyişikliklər həm vətəndaşların hüquqi təminatını gücləndirir, həm də ölkəmizin sosial siyasətində davamlılığı və ədalətliliyi möhkəmləndirir.

Milli Məclisin deputatı Vüqar Bayramov Sherg.az-a açıqlamasında bildirib ki, "Əmək pensiyaları haqqında" Qanunun 9-cu maddəsinə əsasən, axırıncı iş yerindən asılı olmayaraq, güzəştli şərtlərlə yaşa görə əmək pensiyası almaq hüququ verən incəsənətin xüsusi sahələri və yeraltı, əmək şəraiti xüsusilə zərərli və ağır olan işlərin siyahısı Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq olunur. Onun sözlərinə görə, bu siyahıda nəzərdə tutulan işlərdə azı 12 il 6 ay çalışmış kişilər və azı 10 il çalışmış qadınlar üçün yaş həddi 5 il azaldılmaqla yaşa görə əmək pensiyası hüququ mövcuddur:

“Bu hüququn reallaşması üçün isə həmin vətəndaşlarımızın işlədiyi müəssisə üzrə işəgötürən tərəfindən arayışa təqdim edilməsinə ehtiyac vardı. Ancaq bəzi hallarda, xüsusən həmin müəssisələrin fəaliyyətlərini dayandırması səbəbindən belə arayışların alınmasında çətinliklər oldu. Nəticədə, bəzi hallarda vətəndaşlarımız öz pensiya hüquqlarından daha tez istifadədə çətinliklər ilə üzləşirdilər. Yeni dəyişikliyə əsasən, qeyd edilən səbəbdən həmin arayışın təqdim edilməsi mümkün olmadıqda, şəxsin işləmiş olduğu peşənin Nazirlər Kabinetinin təsdiq etdiyi "Güzəştli şərtlərlə yaşa görə əmək pensiyası hüququ verən istehsalatların, peşələrin, vəzifələrin və göstəricilərin Siyahısı"na uyğun olması əsasında onun müvafiq iş dövrü güzəştli iş stajına daxil ediləcək və erkən pensiya hüququ qazanacaq. Bu zaman, güzəştli sahədə iş stajının hesablanması isə "Əmək və Məşğulluq" altsistemindən əmək müqavilələrinə dair çıxarışda olan qeydə əsasən aparılacaq. Bununla yanaşı, əmək kitabçasında olan qeydə və ya dövlət arxivinin arayışına əsasən də təyinat mümkün olacaq. Yeni dəyişikliklər ilə qulluq əlavəsi alan və işləməyə davam edən şəxsin əmək pensiyası hesablanarkən əməkhaqqı və ya pensiya kapitalı əsasında hesablanan pensiya məbləğlərindən hansı yüksək olarsa, vətəndaşa həmin məbləğ təyin olunacaq. Yəni bu hallarda vətəndaşın gözlənilən pensiya məbləğində artımlar olacaq”.

V.Bayramov qeyd edib ki, güzəştli şərtlər ilə pensiya hüququ olan vətəndaşımızın əvvəllər işlədiyi iş yeri bağlanıbsa və arayış ala bilmirsə, yeni qaydalardan sonra əmək kitabçasında qeyd və ya arxiv sənədi ilə təyinat mümkün olacaq və hansı pensiya növü üzrə məbləğ yüksək olarsa vətəndaşımızın daha çox olanı seçmək hüququna malik olacaq. Bu isə pensiya təyinatının asanlaşdırılmasına və bir sıra hallarda isə pensiya məbləğlərinin artmasına xidmət edəcək.

İqtisadçı-ekspert Akif Nəsirli də bildirib ki, son dəyişikliklər pensiyaların təyin edilməsi, hesablanması, yenidən hesablanması və bir növdən başqa növə keçirilməsi prosesini daha çevik və rəqəmsal edib:

“İndi pensiya təyinatı, yenidən hesablanma və növ dəyişməsi qərarları Elektron Hökumət İnformasiya Sistemi vasitəsilə qəbul edilir və onlayn təqdimat rəsmi qərar kimi sayılır. Bu, pensiyaçıların müraciət prosesini sadələşdirir və kağız işini azaldır”.

Akif Nəsirli qeyd edib ki, yenidən hesablanma və növ dəyişmə mexanizmi staj və hüquq dəyişiklikləri zamanı pensiyanın artırılmasına imkan verir:

“Xüsusi kateqoriyalı şəxslər, məsələn, hərbi qulluqçular və güzəştli şərtlərlə pensiya alanlar üçün hesablamada yeni yanaşmalar tətbiq olunur. Bu, bəzi pensiyaçıların aylıq ödənişlərinin artmasına səbəb ola bilər”.

Ekspertin sözlərinə görə, pensiya yaşı dəyişmir və əsas hesablanma prinsipləri — sığorta stajı və pensiya kapitalı qalır:

“Dəyişikliklər əsasən prosedurların rəqəmsallaşdırılması, yenidən hesablanma imkanlarının artırılması və xüsusi kateqoriyalı şəxslər üçün hesablamanın daha ədalətli olması ilə bağlıdır. Nəticədə pensiya sistemi daha şəffaf və əlçatan olur”.

Şəymən Bayramova

Şərq .- 2025.- 3 dekabr (№220).- S.6.