Biomüxtəlifliyin qorunmasında milli parklar əvəzsizdir

Ekoloq qeyd etdi ki, son 20 il ərzində Azərbaycanda təbiət hadisələri 3 dəfədən çox artıb

Ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi

Abşeron Milli Parkının yaradılmasının 20 ili tamam olur. Bu münasibətlə "20 ilin dəyəri" adlı tədbir keçirilib. Ekoloqların, zoologiya və coğrafiya sahəsi üzrə alim-mütəxəssislərin, Abşeron Milli Parkının fəaliyyətinə töhfə vermiş tərəfdaş subyektlərin iştirakı ilə keçirilən toplantıda parkın bioloji müxtəlifliyinin əsas elementləri, yerləşdiyi ərazinin coğrafi xüsusiyyətləri barədə çıxışlar edilib, Abşeron yarımadasında belə bir ərazinin mövcudluğunun əhəmiyyəti vurğulanıb. Tədbir iştirakçıları təşkil olunmuş rəsm və instalyasiya nümunələrinin sərgisinə baxış keçirib, Abşeron Milli Parkının "20 ilin dəyəri" adlı stendinin təqdimatı ilə tanış olublar. Abşeron Milli Parkı haqqında məlumat verilərək bildirilib ki, park 08 fevral 2005-ci ildə yaradılıb. Abşeron yarımadasında yerləşən parkın ümumi sahəsi 783 ha-dır. Landşaftı dəniz sahili, su-bataqlıq ərazisi, yarımsəhra olan parkda yovşan, ot sarmaşığı, yabanı kök, adi qamış, iti cığ və s. bitki növləri yetişir. Rast gəlinən heyvan növlərinə isə adi qızılqaz, bizquyruq ördək, kiçik qarabatdaq, boz canavar, çaqqal, Aralıq dənizi tısbağası, Xəzər tısbağası, su ilanı və s. daxildir. “Qırmızı Kitab”a daxil olan növlər arasında isə Xəzər suitisi, ceyran, sultan quşu, ağgöz dalğıc, fısıldayan qu quşu, adi qızılqaz, kürən vağ, qıvrımlələk qutan daxildir. Sonda tələbələr arasında təşkil olunmuş viktorinanın qalibləri mükafatlandırılıb, Abşeron Milli Parkının fəaliyyətinə töhfə verən tərəfdaşlara xatirə diplomu təqdim olunub.

Milli parkların təbiətin, ümumilikdə ekologiyanın qorunması, biomüxtəlifliyin inkişafında əhəmiyyətini vurğulayan ekoloq Rövşən Abbasov qeyd etdi ki, milli parklar - xüsusi ekoloji, tarixi, estetik və digər əhəmiyyət daşıyan təbiət komplekslərinin yerləşdiyi və təbiəti mühafizə, maarifçilik, elmi, mədəni və digər məqsədlər üçün istifadə olunan təbiəti mühafizə və elmi müəssisə və ya təşkilat statusuna malik olan ərazilərdir:

- Azərbaycanda qorunan ərazilərin yaradılmasını şərti şəkildə 3 mərhələyə bölmək olar: I mərhələ - ilk xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazisinin yaradılması - Eldar şamı Botaniki Yasaqlığı – 1910-cu il, II mərhələ - qoruq və yasaqlıqların yaradılması - 1925-1936-cı illərdə Göygöl, Qızılağac, Zaqatala, Hirkan, 1958-1993-cü illərdə Türyançay, Şirvan, Ağgöl, Pirqulu, İsmayıllı, İlisu, Qaragöl yasaqlıqları və III mərhələ - 2003-cü ildə ilk milli parkların yaradılması. Ölkəmizdə milli parkların yaradılması ilə bağlı ilk təşəbbüs Akademik Həsən Əliyev tərəfindən irəli sürülüb. İlk milli parklar 2003-cü ildə yaradılıb. Daha sonrakı dövrdə bu ənənə davam etdirilib və son olaraq, 2018-ci ilin sentyabrında Qızılağac Milli Parkı yaradıldı. Azərbaycanda 893 min hektar sahəni əhatə edən mühafizə olunan təbiət əraziləri fəaliyyət göstərir. Bunlardan 10 milli park, 10 dövlət təbiət qoruğu, 24 dövlət təbiət yasaqlığıdır. Ümumilikdə, xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri ölkə ərazisinin 10,31 faiz, ayrılıqda milli parklar ölkə ərazisinin 4,87 faiz, dövlət təbiət qoruqları 1,39 faiz, dövlət təbiət yasaqlıqları isə 4.05 faizini təşkil edir. Hazırda isə yeni xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin yaradılması və ya statusunun dəyişdirilməsi istiqamətində prioritet olaraq regionların sosial-iqtisadi inkişafı və əhalinin rifahı rəhbər tutularaq yeni “Zaqatala-Balakən bioloji rezervat”ın yaradılması işlərinə başlanıb.“ Layihənin yekununda Zaqatala-Balakən regionunda ölkə tarixində ilk biosfer qoruğu yaradılacaq.

Biomüxtəlifliyin qorunmasından danışırıqsa, Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi yanında Bioloji Müxtəlifliyin Qorunması Xidmətinin fəaliyyətini qeyd etməliyik. Bu Xidmət ölkə ərazisində və Xəzər dənizinin Azərbaycana mənsub olan bölməsində bioloji müxtəlifliyin, genetik fondun və təbii ekoloji sistemin qorunub saxlanılması, bərpası, artırılması, davamlı inkişafı, xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri və obyektlərindən məqsədli istifadə, heyvanlar aləminin və ovçuluq təsərrüfatlarının inkişafı, maarifləndirmə, ekoturizmin və rekreasiyanın təşkili və inkişafı sahələrində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində iştirak edən qurumdur. Məsələn, Azərbaycanın bioloji müxtəlifliyinin formalaşmasında dünyanın ən böyük qapalı su hövzəsi olan Xəzər dənizi mühüm rol oynayır. Xəzərin balıq ailəsi növcə kasıbdır, lakin başqa hövzələrlə əlaqəsi olmayan Xəzərin bioloji müxtəlifliyində bitki və heyvan növlərinin, o cümlədən balıqların təxminən yarısı endemik sayılır. Biomüxtəlifliyin qorunması və bərpasında reintroduksiya - heyvan və bitkinin vaxtilə olduğu, sonra hər hansı səbəbdən yoxa çıxdığı ərazidə yenidən inkişafı, məskunlaşdırılması, həmçinin introduksiya – bitki və ya heyvan növlərinin yaşayış yerinin dəyişdirilməsi böyük əhəmiyyət daşıyır. 2010-cu ildən etibarən "Azərbaycan Respublikası ərazisində ceyranların mühafizəsi, reintroduksiyası və tarixi areallarının yenidən bərpası" layihəsinə start verildi və Ağgöl Milli Parkı, Qobustan-Cəngiçay vadisi, Acınohur – Sarıca düzü ərazilərinə mərhələlərlə ceyran fərdlərinin buraxılması həyata keçirildi, 130 başdan yuxarı ceyran tarixi ərazilərinə qaytarıldı. Bundan başqa, Avropadan ölkəmizə gətirilən zubrlar hazırda Şahdağ Milli Parkında qorunur.

Ekoloq qeyd etdi ki, son 20 il ərzində Azərbaycanda təbiət hadisələri 3 dəfədən çox artıb:

- Bu barədə "Azərbaycanda aqrar sığorta: İnkişaf və perspektivlər" mövzusunda keçirilən tədbirdə deyilib. Bildirilib ki, qeyd olunan dövr ərzində dolu hadisələri 3 dəfə, daşqın hadisələri 12 dəfə və şiddətli küləkli günlər, qasırğalar üzrə 18 dəfə artım müşahidə olunub. Ümumiyyətlə, dünyada qlobal iqlim dəyişikliyini nəzərə alsaq, təbiətin qorunması hazırda ən vacib məsələdir. Baş Prokurorluğun məlumatında açıqlanır ki, Saatlı, İsmayıllı, Quba, Qusar rayonları və Sumqayıt şəhəri ərazisində qanunsuz ağackəsmə faktı ilə bağlı araşdırma aparılıb. Araşdırma zamanı ümumilikdə 215 ədəd ağacın qanunsuz kəsilməsi nəticəsində təbiətə 44 min manatdan çox ziyan vurulması müəyyən edilib. Bu, təbiətin məhv edilməsidir. Kəsilən hər bir ağac təbiətin bir parçasıdır və ağaclar kəsilirsə, demək, təbiət parça-parça dağıdılır. Təbiəti qorumasaq, ekologiyanın qayğısına qalmasaq, qlobal böhran qaçılmaz olacaq. Su hövzələri, torpaq örtüyü qorunmalıdır, yaşıllıqlar qorunmalıdır, biomüxtəlifliyin qorunması xüsusilə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Təbiətdə nə varsa, hamısı, hər biri zəruridir və həyatın davamına xidmət edir.

Məlahət Rzayeva

Şərq .- 2025.- 26 fevral (№36).- S.6.