“Əkinçi”nin işığında oyanan milli ideologiya

Media bu gün dövlətçilik və azərbaycançılıq ideyalarının ən güclü təbliğatçılarındandır

Azərbaycançılıq ideyasının təbliği

Hər bir dövlətin bel sütunu milli ideologiyadır. Milli ideologiya dövlətin və millətin var olmasına xidmət edən ən güclü vasitədir. XXI əsrin internet, rəqəmsallaşma, süni intellekt pəncərəsindən keçmişə baxdıqda milli ideologiya daşıyıcısı ziyalıların məhz mətbuat vasitəsilə fikir və düçüncələrini yaydığı, xalqı birlik və həmrəyliyə səslədiyi görünür. 150 illiyini bu günlərdə qeyd etdiyimiz milli mətbuatımızın beşiyi başında da görkəmli mütəfəkkir Həsən bəy Zərdabi ilə yanaşı məsləkdaşları dayanıb.

Bu mənada “Əkinçi” sıradan bir qəzet deyildi, Azərbaycan xalqının istiqlal, azadlıq arzularının səsləndiyi tribuna idi. “Əkinçi”nin nəşri ilə milli oyanışın, milli özünüdərkin təməli qoyulmuşdu. Məlumdur ki, milli oyanışa köklənmiş “Əkinçi”nin maarifçilik xəttinin davam etməsində o dövrün görkəmli şəxsiyyətləri Mirzə Fətəli Axundov, Seyid Əzim Şirvani, Nəcəf bəy Vəzirov, Mirzə Ələkbər Sabir, Əsgər ağa Gorani və daha neçə-neçə ziyalıların müstəsna xidmətləri olub. “Əkinçi” məhz dövrün ziyalılarının dəstəyi ilə milli oyanışı, milli ideologiyanı yayırdı. “Əkinçi”nin ömrü qısa, davamçıları isə çox oldu. XIX əsrin sonları XX əsrin əvvəllərində təşəkkül tapmış milli mətbuat nümunələrimiz “Əkinçi”nin başlatdığı milli ideologiya çağırışlarını ləyaqətlə davam etdirdilər. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru olmuş filologiya elmləri doktoru, professor Yaşar Qarayev məqalələrinin birində yazır ki, azərbaycançılıq milli özünüdərkin, etnik şüur intibahının fəlsəfədə, elmdə ideya ifadəsidir. Lakin bu ideya, bu fəlsəfə də nəzəriyyədən təcrübəyə, milli ideyadan milli şüura tam halda yalnız o zaman çevrilir ki, ayrı-ayrı ziyalılar, təklər yox, kütlələr əməldə, işdə ona sahiblik şüuru nümayiş etdirirlər. Bu baxımdan H.B.Zərdabinin “Əkinçi”si kütlələri oyadan, milli ideyanı milli şüura yeridən mətbu orqan idi. “Əkinçi” araşdırmaçılarının yekdil fikri budur ki, H.Zərdabi azərbaycançılıq görüşlərini “Əkinçi” vasitəsilə xalqa çatdırıb.

Milləti bir millət kimi səciyyələndirən cəhətlər, xalqın milli xarakterini müəyyən edən xüsusiyyətlər uzun əsrlər boyu xalqın konkret tarixi inkişafı prosesində və bu prosesin özünəməxsus cəhətlərini əks etdirərək yetişir, cilalanır və millətin, milli mədəniyyətin, milli şüurun təşəkkülü ilə yeni keyfiyyət alır, milli xarakteri müəyyən edən keyfiyyətə çevrilir. Milli şüurun oyanışı millətin öz əslini-kökünü, tarixini tanımasına bağlıdır. Bu mənada XIX əsrin sonlarına doğru “Əkinçi” qəzetinin nəşri təkcə milli mətbuatımızın yaranması deyil, maarifçilik və milli özünüdərk prosesinin yeni mərhələsi olaraq səciyyələndirilməlidir. “Əkinçi”nin nəşri ilə milli mətbuatımız təkbaşına yola çıxmadı, arxasınca milli düşüncə və milli ideologiyanı da apardı. Bu qəzet maarifçilik ideyalarını yaymaqla yanaşı, xalqın tarixi keçmişinə, dövlətçilik ənənələrinə də işıq salırdı. Bununla da, şüurlarda dövlətçilik ideyasını oyadırdı. Qafqazı işğal etmiş Rusiya imperiyasının siyasi dairələri də elə buna görə “Əkinçi”nin nəşrindən narahat idi və nəticədə qəzetin nəşri dayandırıldı. Amma Həsən bəy Zərdabi missiyasını yerinə yetirmişdi. Qısa bir vaxt ərzində dövrün görkəmli ziyalılarını, mütəfəkkirlərini “Əkinçi” ətrafında cəm etməklə mütərəqqi, demokratik ideyaların təbliğatçısı rolunu uğurla başa vurmuşdu. “Əkinçi”dən sonrakı nəşrlər də “Molla Nəsrəddin” “Kaspi”, “Ziya”, “Füyüzat”, “Kəşkül”, Həyat”, "Açıq söz” və digər mətbu orqanlar xalqın maariflənməsinə, milli şüurun formalaşmasına, xalqımızın azadlıq amallarının gerçəkləşməsinə və mənəvi dəyərlərimizin qorunmasına mühüm töhfələr verdilər. Prosesin davamı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə də, sovetlərin senzura maşınına rəğmən SSRİ dönəmində də davam etdi. Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etməsiylə azad mətbuat, müasir medianın formalaşması isə milli ideyaların sərbəst və daha yüksək səviyyədə inkişafıyla nəticələndi. Bu gün milli mediamız dövlətçilik və azərbaycançılıq ideyalarının ən güclü təbliğatçılarından biridir.

Milli mətbuatımızın 150 illiyi ilə bağlı fikirlərini “Şərq”lə bölüşən millət vəkili Ceyhun Məmmədov bildirib ki, “Əkinçi” qəzeti xalqımızın milli oyanışında, milli birliyinin möhkəmlənməsində böyük rol oynayıb:

- Bugünədək Azərbaycan milli mətbuatı çox şərəfli və zəngin inkişaf yolu keçib. Xalqımızın görkəmli ziyalıları, yazıçı-publisistləri, mütəfəkkirləri mətbuat vasitəsilə milli şüurun, mənəviyyatın və mədəniyyətin formalaşmasına və inkişafına güclü təkan veriblər. Milli mətbuatımız hər zaman Azərbaycan həqiqətlərinin təbliği missiyasını uğurla, şərəflə həyata keçirib. 44 günlük Vətən müharibəsinin gedişində düşmən təbliğatına qarşı informasiya mübarizəsini qələbə ilə başa vurub, xalqın birlik və həmrəyliyini təcəssüm etdirib. Bu missiya bu gün də davam edir. Nə qədər ki dövlətimizə yönələn təhdidlər davam edir, milli mətbuatımız “Əkinçi”dən qaynaqlanan milli ideyalara söykənərək məhz dövlətimizin dəstəyi ilə üzərinə düşən vəzifəni yenə də ləyaqətlə davam etdirəcək, bədxahlara aman verməyəcək. Milli mətbuatımızın əsas missiyası milli - azərbaycançılıq ideyalarını qorumaq, dövlətçilik ənənələrinə sadiq qalmaqdır.

Məlahət Rzayeva

Şərq 2025.- 23 iyul (№ 127).- S.6.