Seyran Səxavət: "Bütün şair və yazıçı dostlarıma Qarabağdan yazmağı qadağan edirəm"

"Qarabağ dövlətin mövzusudur"

"Hamımız yatmaqla məşğuluq"

Yazıçı Seyran Səxavətlə görüşməzdən əvvəl öyrəndim ki, 1500-dən çox müsahibə verib. Düşündüm ki, 1500-dən çox müsahibə verən bir adamdan müsahibə götürmək o qədər də asan deyil. Buna baxmayaraq Seyran Səxavətə düşüncəmə görə daha fərqli suallarla müraciət etməyi qərara aldım. Müsahibəni " ŞƏRQ"in oxucularına təqdim edirəm.

- Seyran müəllim, sirrini sirdaşa verməyən dünyanın çoxmu sirrini bilirsiz?

- Mənim payıma düşən, dünyanın mənə məxsus olan ərazisində deyəsən, bəzi sirləri bilirəm. İnsan Yer üzündə yaşayır, yaradır, dünyadan gedir ... Bu proses əsrlərlə davam etməkdədir və beləcə davam edəcək. Bu böyük müddətlə müqayisədə insan dünya haqqında ümumiyyətlə, heç nə bilmir. "İntibah dövrü", "Sivil bəşəriyyət", ovaxtkı "Tərəqqipərvər bəşəriyyət", bax, bunlar hamısı nə olubsa, onu böyük bir yenilik kimi qələmə veriblər, amma əslində təbiətin, Yer kürəsinin, dünyanın demək olar ki, heç sirrinə yaxın da dura bilməyiblər və heç bu, mümkün də deyil". Bəşəriyyət irəli gedib" və başqa bu kimi deyimlər, mən deyərdim, sadəcə, özünü sakitləşdirmə üsuludur, burada bir təskinlik çaları var.

- Ölümdən qorxursuzmu?

- (Fikrə gedir.) Dünyanı az-çox dərk eləyən adam gərək ölümdən qorxmasın. Ölüm qorxusu başqa şeydi, həyat eşqi başqa şeydi. Hamı yaşamaq istəyir. Mən də ... Tutaq ki, insan ölümdən yox, nədənsə qorxursa, onun da bir mənası olmalıdır ki, niyə qorxur və bu qorxunun bir xeyri varmı, bu, vəziyyəti dəyişə bilərmi? Əslində, ölümdən qorxmaq mənasızdır. Mən bilən, nə vaxtsa kimsə bir səhv eləyib və indi bütün bəşəriyyət də onu təkrar eləyir; " ölüm qorxusu" ... Məncə, hamı başa düşür ki, ölümdən qorxmağın heç bir xeyri yoxdur. Ölüm vaxtı gələndə adamın əlindən tutur və onu söhbət eləyə-eləyə aparır. İnsan ölmək istəmirsə, məncə, buna səbəb ölüm qorxusu deyil, həyat eşqinin güclü olmasıdır. İnsan dünyaya gəlir, ağacları görür, quşları görür, Orxanı görür, qəzetləri görür ... Hər halda maraqlıdır. Sadəcə, bunlarla vidalaşmaq istəmirsən. Mən belə başa düşürəm.

- Hər hansı bir hadisəyə münasibətini bildirib qorxmaq çətindi, yoxsa susub vicdan əzabı çəkmək?

- Əvvəla, sualın ikinci hissəsindən başlayaq, gələk birinci hissəsinə. Susan adam heç vaxt vicdan əzabı çəkmək imkanı olmayan bir adamdır. Bu, artıq "peşəkar susan adam"dı. Vicdanı olan adam susmaz. Amma qaldı sualın birinci hissəsinə ki nəyəsə münasibət bildirirsən, hər hansı bir hadisəyə, hər hansı bir adama və sonra təzyiqlərə məruz qalırsansa, bu sənin taleyindi. Əslində insanı möhkəmləndirən, onu formada saxlayan, ona hörmət gətirən, onu ictimaiyyətdə bütün boy-buxunuynan göstərən elə hər şeyə münasibət bildirməsidir və bundan heç də qorxmaq lazım deyil. Bu taledi.

- Heç kimin cəsarət edib deyə bilmədiyi sözü siz deyibsizmi?

- Mən elə böyük bir missiyanı öz üzərimə götürmək istəmərəm. Bu, təvazökarlıqdan uzaq olar. Mən öz fikrimi həmişə bildirmişəm. Gözləməmişəm ki, kimsə bunu deyib, ya deməyib. Bəli, olub ki mən öz sözümü hamıdan qabaq demişəm. Olub ki, məndən qabaq kimlərsə nələrisə deyib. Yəni burada növbə məsələsi bir az sxematik bir şey olardı və quru bir şey olardı. Ona görə də mən heç ona fikir verməmişəm. Məqamında, zamanında tutaq ki, hər hansı bir əsəri də yazmışam, məqamı, zamanı gəlib sənin kimi bir gənc jurnalist müraciət eləyəndə fikrimi bildirmişəm və yaxud demişəm ki, bu, mənim üçün maraqlı deyil, bu, mənim maraq dairəmdən çox aralı bir şeydi.

- Yazıçı cəsarəti nə deməkdir?

- Bilirsən, onu mənim deməyim yaxşı çıxmaz, onu oxucular daha yaxşı deyər. Ümumiyyətlə, yazıçı çox danışmaz, yazıçı yazar, yazılan əsərlərdə cəsarətin dozası hansı səviyyədədi, adamlar, oxucular üçün nə qədər maraqlıdı, bax, bütün bunları oxucuların özləri yaxşı bilər. İndi çox deyirlər: cəsarətli yazıçı, cəsarətli dövlət xadimi, cəsarətli rəssam ... Bilirsən, oğul, bizdə həqiqəti demək o qədər dibsiz bir şəkil alıb ki, bir adam deyəndə ki "qatıq ağdı", elə bilirlər bu cəsarətdi. Əslində bu cəsarət deyil. Cəsarət tamam başqa bir şeydi.

- Siz Seyran müəllim, yazıçı Seyran Səxavətdə hansı qüsurları görürsüz?

- Maraqlı sualdı. Mən demək olar ki, son dərəcə qüsurlu bir adamam. Qüsurlarım çoxdur. Amma sadəcə olaraq mənim qüsurlarımla qeyri-qüsurlarımı, yəni yaxşı cəhətlərimi tərəziyə qoyanda, yaxşı cəhətlər bir az ağır gəlir, üstün gəlir və bu ağır gəlmək hesabına da mən yaşayıram, insanlarla ünsiyyətdə oluram. Bax, belə.

- Allah nə yaratdı, gözəl yaratdı, nə etdi, gözəl etdi. Sizcə də belədirmi?

- Bu fikrə bir az konkret cavab verim. Mən təzə bir roman yazmışam. "Yəhudi əlifbası" adlı roman. İnşallah, yazda çap olunacaq. O romanda sənin bu sualınla bağlı cavab var. Çox konkret bir cavabdır. O cavab nədir və nədən ibarətdir? Mən o fikirlə razıyam ki, Allah nə yaradıbsa, gözəl yaradıb, dağları da, ağacları da, quşları da, hər şeyi də... Amma son vaxtlar, xüsusən iyirmi birinci əsrin əvvəllərində yazıçı kimi məni düşündürən və maraqlandıran bir problem var; deyəsən, Allah insanı o qədər də mükəmməl yaratmayıb, baxmayaraq ki, yaradanda vəcdə gəlib və yaratdığı ilə öyünüb, fəxr eləyib. Mənə elə gəlir ki, indi Allah öz yaratdığından heç özü də razı deyil. Bu mənada ki, Yer kürəsində baş verən hadisələri götürsən, bir cəmiyyətdə, bir şəhərdə, bir kənddə adamların bir-birinə olan qəliz, soyuq, inadkar, hikkəli münasibətləri fonunda götürəndə görürsən ki, Allahın yaratdıqları içərisində, o gözəl yaratdıqları içərisində ən nöqsanlısı insandır. Birmənalı şəkildə belədir.

- "Mən Allahın Seyran Səxavət adlı ssenarisiyəm" deyir Seyran Səxavət. "Allahın Seyran Səxavət adlı ssenarisi"ndə bir qüsur varmı? Varsa, nədir?

- Yox, heç bir qüsur yoxdu. İndi deyəcəm niyə. Çünki bu, Allahın yazdığı ssenaridir. Ona görə də mən burada qüsur görə bilmərəm. Hiss eləməmişəm. Amma bu, məsələnin ikinci tərəfi, "Seyran Səxavət adlı ssenari"dəki Seyran Səxavətin qüsuru var, ya yoxdur, o, artıq başqa şeydi.

- Azərbaycan ədəbi mühiti dünya ədəbi mühiti yanında uzaqbaşı yataq otağına bənzəyir, hamımız yatmaqla məşğuluq".

Siz belə demisiz. Dahi Sabir deyib ki:

Səs salma, yatanlar oyanar, qoy hələ yatsın,

Yatmışları razı deyiləm kimsə oyatsın.

Yatmışların oyanmasını istəməyənlər varmı?

- Çox gözəl sualdı. Elə təbəqələr, elə adamlar, elə fərdlər var ki, xalqın yatmağı onlara həddindən artıq çox sərf eləyir. Təbii ki, sərf eləyəndən sonra da onlar heç vaxt istəməz ki, xalq oyansın və ömrü boyu xalqa "layla" deməyə hazırdılar. Söhbət təkcə Azərbaycan xalqından getmir, ümumiyyətlə, Yer üzündəki bütün xalqlardan gedir. Amma burda bir şey var də, bizim nağıllarımızda da, dastanlarımızda da, elə el arasında da, kənddə-kəsəkdə deyirlər ki, "filankəs çox sərvaxt yatır". Yəni bir şıqqıltıya oyanır. İndi yatırıqsa, heç olmasa, sərvaxt yataq da ... Bir şıqqıltıya oyanaq heç olmasa. Yoxsa bir qədim xalq mahnısında deyildiyi kimi:

" Qalada yatmış idim, top atdılar,

Oyanmadım.

Saz ilə, söhbət ilə oyatdılar,

Oyanmadım."

Yəni yatmaq həm fərdi şeydi, həm intim şeydi, həm də bunun bir ümumiləşməsi yoxdu. Amma küll halında, bəli, o mən dediyim söz ki "Azərbaycan ədəbiyyatı dünya ədəbiyyatı sarayının yataq otağına oxşayır" bu, təkcə Azərbaycan ədəbiyyatına aid deyil, elə bizim xalqımıza da aiddi. Yəni xalq özü-özünü təşkil eləməlidir. Xalqı Allah yaradır, belə deyək, yaradır atır Yer üzünə, ondan sonrası xalqın özündən asılıdır. Bu, ayrı-ayrı fərdlərə də, adamlara da bir-bir aiddi və təbii ki, xalq da adamlardan ibarətdi. Adam özü-özünü təşkil eləməlidir. Milli şüurun qayğısına qalınmalıdır. Bunun üçün dünyaya yaxşı mənada qoşulmaq lazımdır. Hər şeyi kor-koranə götürə bilmərik. Biz elə şeyləri götürməliyik ki, o, sonradan heç olmasa, 51 % bizimki ola bilsin. Bu, çox əhatəli və geniş bir sualdır. Oyanış prosesi də belədir ki, əgər bu xalqın qulağı ağır eşidirsə, gözləri o qədər də yaxşı görmürsə, duyğu üzvləri bütün qüdrətiynən işləmirsə, artıq oyanmaq çox çətindir.

- Belə deyirlər ki, "Azadlıq ağacı" insan qanı ilə suvarılmalıdır. Bu fikrə münasibətiniz?

- Qanla suvarılan "Azadlıq ağacı"nın kölgəsində rahat dincəlmək olmaz. Bəlkə də olar, ancaq mən dincələ bilmərəm.

- Qanla "Azadlıq ağacı"nı suvarmaq istəyənlərin özləri neçə qram qan verə bilər?

- Mən bilən o sözü deyən adam mütləq öz qanından keçər.

- Sizcə, çadır şəhərcikləri olan bir millətin villalarda yaşayan şair və yazıçıları xoşbəxtdirmi?

- Bilirsən, xoşbəxtlik mücərrəd bir şeydi. Onun hər bir fərd üçün öz dozası, öz anlamı var. Əgər villalarda yaşayanlar o villalarda yaşamağa başlamamışdan qabaq bu xalqın halallığını alıblarsa, mən də onlara halallıq verirəm. Yox, əgər almayıblarsa, özləri bilsin, Allah bilsin.

- Könlünüz Qarabağdan keçəndə hansı hissləri keçirirsiz?

- Mən qarabağlıyam. Füzuli rayonunun Yuxarı Yağlıvənd kəndindən, Koxalı obasından, Muradxanlı tayfasındanam. Ümumiyyətlə, Qarabağ və hisslər anlamını mən bu gün qəbul eləmirəm. Belə bir deyim də var ki, "yazıçılar, şairlər Qarabağdan az yazırlar". Mən birmənalı şəkildə bütün şair və yazıçı dostlarıma Qarabağ haqqında bir şey yazmağı qadağan edirəm! Çünki bu, ədəbiyyat mövzusu deyil. Qarabağ dövlətin mövzusudur, Müdafiə Nazirliyinin mövzusudur və küll halında bütün xalqın mövzusudur. Məqamı gələndə. Könlüm Qarabağdan keçəndə mən hansı hissləri keçirə bilərəm? Bu hisslər dilə gəlmir. Əslində dilə gəlməyən şeylərə hiss deyirlər də... Doluram, bir yaxşı muğam eşidəndə ağlayıram, partlayıram, görürəm ki çox pisəm, sonra özümü birtəhər ələ alıram (Bu sözləri deyərkən Seyran müəllim kövrəlir, lakin söhbətin əvvəlində olduğu kimi, qürur və təmkinlə söhbətə davam edir). Nə qədər ki, Qarabağ işğal altındadır, mən özümü kişi hesab eləmirəm! Qarabağ Azərbaycanın onurğa sütunudur. Bunu izah etməyə ehtiyac yoxdur. Torpaqlarımız nə qədər ki erməni tapdağı altındadır, mən özümü kişi hesab eləmirəm! Ancaq Azərbaycan mənimlə qurtarmır. Azərbaycanda əhalinin sayı səkkiz milyon üç yüz mini keçib, düzdürmü, oğul? Bu səkkiz milyon üç yüz min əhalidə nə qədər kişi varsa və onlar bu məsələni necə fikirləşirlərsə, yenə özləri bilər.

Şərq.- 2009.- 7 fevral.- S. 5.