"ABŞ-la Azərbaycan arasında ciddi proseslər baş verir"

Rauf Mirqədirov: "Biz vaxtilə bir sıra səhvlərə yol vermişik"

-Bəzən heç olmasa, ermənilərin təcrübəsinə müraciət etmək lazım idi. Ermənilər heç vaxt yumurtaların hamısını bir zənbilə yığmırlar. Bir zənbilə beş yumurta qoyanda, o biri zənbilə də üçünü qoyurlar ki, sonra əlləri boşda qalmasın...

Regionda gedən geosiyasi proseslərin dinamikasının artması və hadisələrin sürətlə bir-birini əvəzləməsi Cənubi Qafqazdakı prosesləri öz nəzarətinə almaq istəyən Birləşmiş Ştatlar və Azərbaycan arasında münasibətlərin soyuqlaşması ilə müşayiət olundu. Baxmayaraq ki, iki ölkə arasındakı münasibətlərin dəyişməsinə dair rəsmi mövqelər ortada yoxdu, bununla belə ABŞ-ın Ermənistan-Türkiyə sərhədlərinin açılması ilə bağlı siyasətinin rəsmi Bakının etirazı üzündən əngəllənməsi okeanın o tayından Azərbaycana yönəlmiş tənqidi bəyanatların sayını da artırmaqdadı. Başqa sözlə desək, geosiyasi maraqların üst-üstə düşməməsi Vaşinqtonda Azərbaycanda milli azlıqların hüquqlarından tutmuş, demokratiya məsələlərinə kimi bütün sahələrdə problemlərin olduğunu "yada salıb". Ekspertlər isə iki ölkə arasında münasibətlərin soyuqlaşmasının davam edəcəyini bildirirlər. Rəsmi Bakının siyasətinin Vaşinqtonun bölgə maraqları ilə üzləşmədiyini bildirən ekspertlərin DQ münaqişəsinin nizamlanması ilə bağlı proqnozları da nikbin deyil.

"Ayna"-"Zerkalo" qəzetlərinin siyasi şərhçisi, politoloq Rauf Mirqədirov isə Azərbaycan-ABŞ münasibətlərində yaranmış problemlərin tək Ermənistan-Türkiyə sərhədlərinin açılması ilə bağlı olmadığını və ortada digər problemlərin olduğunu deyir. ABŞ-dan Azərbaycanın ünvanına tənqidlərin artmasını isə politoloq gözlənilən sayır.

- Əgər siz son dövrlərdə Azərbaycanla bağlı yayılan hesabatlara baxsanız, təbii ki, söhbət insan haqları və demokratiya ilə bağlı hesabatlardan gedir. Bu hesabatlar ildən-ilə sərtləşir. İldən-ilə daha da belə deyərdim ki, neqativ olur. Bunu ABŞ-la Azərbaycan arasındakı münasibətlərlə əlaqələndirmək mənə elə gəlir ki, bir qədər düzgün olmazdı. Bu, tamamilə başqa prosesdi. Azərbaycan-ABŞ münasibətlərində bu gün yaşananlar, baş verənlər isə tamamilə başqa proseslərdir. Ona görə də bu bəyanatları münasibətlərdə yaranmış problemlərlə əlaqələndirmək düzgün olmazdı. Mən bu hesabatları hər zaman izləyirəm və onun haqqında yazılar yazıram. Ona görə də onların dinamikası haqqında çox yaxşı məlumatım var.

- Artıq faktdır ki, Azərbaycanın Birləşmiş Ştatlarla münasibətlərində də müəyyən problemlər yaşanır. Sizcə, iki ölkə arasında nə baş verir?

- ABŞ-la Azərbaycan arasında düşünürəm ki, doğrudan da ciddi proseslər baş verir. Bu proseslərin də həm subyektiv, həm də obyektiv səbəbləri var. İlk olaraq subyektiv amillərdən başlamaq istərdim. Təəssüf ki, Azərbaycanın siyasəti də deyərdim, diplomatiyası da, bütövlükdə isə bizim siyasi təcrübəmiz kifayət qədər yüksək səviyyədə deyil. Bunun əsasında da biz bir sıra səhvlərə yol vermişik. 2000-ci il parlament seçkilərindən sonra biz Milli Demokratiya İnstitutunu Azərbaycandan faktiki olaraq qovduq. Formal olaraq onlar fəaliyyət göstərirdilər, ancaq biz onları heç bir seçkilərin monitorinqinə buraxmadıq. 2005-ci ildə Milli Demokratiya İnstitutunun rəhbəri, keçmiş dövlət katibi Madlen Olbrayt Azərbaycana gəldi. O, Azərbaycana gələndə məhz bu məsələni həll eləmək istəyirdi ki, Milli Demokratiya İnstitutu seçkiləri müşahidə edə bilsin, onun monitorinqi ilə məşğul olsun. Nəinki bunun bu təşəbbüsünə yox deyildi. Sonra nə baş verdi, ABŞ-da prezident seçkiləri ərəfəsində baş verənləri də yadınıza salmaq istərdim. Azərbaycanın siyasi elitası, ABŞ-da olan diaspor təşkilatları birmənalı olaraq Con Makkeyni dəstəkləməyə başladılar. Doğrudu, bəzən biz bunu qəbul etmirik. Amma bəzən də heç olmasa, ermənilərin təcrübəsinə müraciət etmək lazım idi. Ermənilər heç vaxt yumurtaların hamısını bir zənbilə yığmırlar. Bir zənbilə beş yumurta qoyanda, o biri zənbilə də üçünü qoyurlar ki, sonra əlləri boşda qalmasın. ABŞ-da Barak Obamanın andiçməsindən əvvəl keçirilən iyirmiliyin görüşündə Obamanı Madlen Olbrayt təmsil edirdi. Yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, Madlen Olbrayt Klinton hökumətində dövlət katibi olub, indi elə bir rəsmi vəzifəsi olmasa da, ABŞ xarici siyasətini müəyyənləşdirən şəxslərdən biridir. Yəni bu siyasi dəstəyin olması kimi subyektiv amillər var. Amma burada obyektiv amillər də olmamış deyil. Azərbaycanın bugünkü siyasəti axını saxlamağa yönələn bir siyasətdi. Bu axının başında Qərb və ABŞ durur. Bu, sözsüz ki, ABŞ-ı qıcıqlandırır. Düşünmürəm ki, bu siyasət təcrübəsizlikdən doğan məsələ deyil. Sadəcə olaraq biz əvvəlki buraxdığımız səhvlərə görə belə bir situasiyaya düşmüşük. Rəsmi strukturların fikrincə, biz indi bu axının qarşısını almaq siyasəti yeritmək məcburiyyətində qalmışıq. Bu, sözsüz ki, ABŞ-ı qıcıqlandırmalıdı. Birincisi, Azərbaycanın bu axına gücü çatar, ya çatmaz məsələsi var. Digər tərəfdən, bu, sözsüz ki, qarşılıqlı münasibətlərə təsir göstərməlidi.

- Azərbaycanın axına qarşı getdiyini deyirsiniz. Söhbət hansı axından gedir?

- 2008-ci ilin avqustundan sonra Qərb və Qərb blokunun başında duran ABŞ dərk elədilər ki, regiondakı dondurulmuş münaqişələr onların geostrateji maraqları üçün böyük təhlükədir. Onlar istənilən vəziyyətdə dondurulmuş haldan çıxarıla bilərlər və Qərbin regiondakı maraqlarını təhlükə altında qoya bilərlər. Ona görə də ABŞ başda olmaqla Qərb bu münaqişələrin həllini birinci vəzifə kimi qarşıya qoydular. Onların burdakı maraqları artıq hər kəsə bəllidir. Burda iki proses gedirdi və paralel istiqamətdə gedirdi. 2008-ci ildən üzü bu yana, təkcə bu il Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin altıncı görüşü olacaq, ümumilikdə isə bu, prezidentlərin səkkizinci, ya da doqquzuncu görüşü olacaq. Prezidentlər Rusiya prezidentinin təşəbbüsü ilə də üç dəfə görüşüblər. Yəni prezidentlərin görüşünün intensivləşməsi müşahidə edilirdi. Ancaq azdan-çoxdan bu danışıqlar prosesindən məlumatı olan insanlar bilirlər ki, prinsipcə prezidentlərin müzakirə edəcəyi elə bir məsələ qalmayıb. Yəni danışıqların getdiyi on beş-on altı il ərzində bütün mümkün olan variantların hamısı müzakirə olunub. Bütün variantlar araşdırılıb. Söhbət onların hansısa birinin üzərində durub onun müzakirəsindən gedir və bunu xarici işlər nazirləri müzakirə edirlər. Prezidentlərin intensiv görüşləri ona görə təşkil olunurdu ki, real nəticə əldə olunsun. Paralel olaraq Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşdırılması prosesi gedirdi. Yada salmaq istəyirəm ki, məhz 2008-ci il avqust hadisələrindən sonra bütün danışıqlar leqallaşdırıldı. Və apreldə yol xəritəsinin konturları elan edildi. Söhbət ondan gedirdi ki, bu proseslərdən hansı qabağa düşəcək. Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşdırılması istiqamətində real nəticəni əldə etmək daha tez mümkün oldu. Bu, təbii ki, Azərbaycanın maraqlarına cavab vermir. Azərbaycanın maraqlarına əks-proses cavab verə bilərdi ki, DQ münaqişəsinin nizamlanmasında bir həll planı olsun və bundan sonra Türkiyə-Ermənistan münasibətləri ilə bağlı plan irəliləsin. Çünki Ermənistan çalışır ki, DQ münaqişəsinin həllində əlavə dividendlər əldə etsin. Bu, sözsüz ki, danışıqlar prosesinə təsir göstərir. Ermənistan-Türkiyə protokolları imzalandıqdan sonra Azərbaycan rəsmiləri bəyan etdilər ki, Ermənistanın mövqeyi daha da kəskinləşməyə başladı. Bu da təbiidi.

- Ermənistan-Türkiyə məsələsi ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinin soyuqlaşmasında nə qədər rol oynadı?

- Çox. Çünki bu məsələnin gündəmə gətirildiyi bir şəraitdə Azərbaycanın siyasəti dəyişdi. Yəni biz DQ münaqişəsi həll olunmazsa, Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşdırılmasının əleyhinəyik. Bu da sözsüz ki, Qərbin Cənubi Qafqazdakı siyasətinə ziddi və həmçinin, bizə müəyyən problemlər yaradır. Adi bir nümunə. Bildiyiniz kimi, idman yarışlarında finişə birinci çatan qızıl medal alır. Sonrakılar isə biri gümüş, o biri bürünc alır. Burda problem ondan ibarətdir ki, tutaq ki, Ermənistan və Türkiyə münasibətlərinin normallaşması məsələsi DQ münaqişəsinin həlli ilə müqayisədə finişə birinci çatıb. Artıq bu prosesdə iştirak edən siyasi xadimlər də beynəlxalq imicləri baxımından müəyyən irəliləyişlər əldə ediblər. Bu, sözsüz ki, Azərbaycanın ziyanınadı.

- Qarşıdakı proseslərdən nə gözləyirsiniz? Türkiyə-Ermənistan protokollarının ratifikasiyası hələlik reallaşmasa da, hər halda bu da uzunmüddətli məsələ deyil...

- Protokollar imzalandıqdan sonra sizə demişdim ki, düşünürəm ki, aprel ayına qədər Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin bir və ya iki görüşü keçiriləcək. Artıq bir görüşün olacağı dəqiqləşib. Düşünürəm ki, vasitəçilər çalışacaqlar ki, xüsusilə də ABŞ çalışacaq ki, heç olmasa münaqişənin həllinə dair niyyət protokolu imzalansın. Amma bu nə dərəcədə mümkün olacaq, mənim üçün çox böyük şübhə doğuran məsələdir. Çünki məndə olan məlumata görə, doğrudan da Ermənistanın münaqişənin həlli ilə bağlı bir sıra parametrlərə görə mövqeyi kifayət qədər kəskinləşib. İlk növbədə söhbət Dağlıq Qarabağın statusunun formalaşdırılmasından gedir. Bildiyimə görə, indi orada daha ağır şərtlər irəli sürülür.

- Münaqişənin nizamlanması ilə bağlı son dövrlər ABŞ daha çox təşəbbüsçü kimi çıxış edir. Bu prosesin irəli aparılmasında Qərbin rolu nədən ibarət ola bilər? İndi belə fikirlər özünə yer alıb ki, ABŞ ermənilərin mövqeyindən çıxış edir...

- Amerikanın nə ermənilərin, nə azərbaycanlıların xeyrinə olan mövqeləri yoxdu. Amerikanın bir mövqeyi var, o da öz xeyrini güdməkdi. Münaqişə ilə bağlı ABŞ-ın mövqeyi ondan ibarətdir ki, münaqişə mümkün qədər tez həll olunmalıdı. Hansı şərtlərlə həll olunur, bu, ABŞ üçün önəmli deyil. Əgər söhbət bizim partnyorlarımızdan gedirsə, onlar üçün də hansı şərtlərlə mümkündürsə, münaqişə o şərtlər çərçivəsində mümkün qədər tez həll olunmalıdı. Söhbət burda başqa şeydən gedə bilər, sadəcə, bizim üçün əsas odur ki, biz öz maraqlarımızı nə qədər təmin etdirə bilərik. Təbii ki, Azərbaycan kimi ölkələr ABŞ-la rəqabət apara biləcək səviyyədə deyil. Maraqlarımızın təmin olunması isə onların maraqları ilə nə dərəcədə uzlaşdıra biləcəyimizdən asılıdır. Söhbət təkcə ABŞ-dan getmir, elə Rusiyanın da qarşısında Azərbaycan söz deyə bilməz, ya gərək onun qarşısında duruş gətirə biləcək bir qüvvə ilə ittifaqa girəsən və bizim yerimizə də o danışsın. Eyni zamanda biz ittifaqa girdiyimiz qüvvə ilə öz maraqlarımızı uzlaşdırmalıyıq ki, onun dəstəyindən istifadə edə bilək. Ya da ki, gərək biz Rusiyanın maraqlarını qəbul edək və onun maraqları çərçivəsində problemin həllini qəbul edək. Ona görə də biz öz maraqlarımızı uzlaşdırmağı bacarmalıyıq.

- Problemin həlli ilə bağlı müxtəlif proqnozlar var. Bəziləri ilin sonuna qədər, digərləri gələn ilin birinci rübünə qədər dəyişikliklər ola biləcəyini istisna etmirlər. Sizin proqnozunuz nədən ibarətdi?

- Belə bir dəyişikliyin gələn ilin aprelinə qədər ola biləcəyini istisna etmirəm. Amma düşünmürəm ki, o vaxta qədər Ermənistanda və ya Türkiyədə qeyri-adi hadisə baş verməsə, nizamlanma Azərbaycan üçün məqbul da deyil, hər halda əvvəlki mümkün variantlardan az məqbul olsun.

- Ermənistan və Türkiyədə hansı fövqəladə hadisə ola bilər ki? Dövlət çevrilişi, yoxsa hansısa başqa hadisələr?

- Mən bunu indi söyləmək istəməzdim. Hər halda Ermənistanda indi daxili-siyasi vəziyyət o qədər də sabit deyil. Türkiyə ilə protokollar imzalandıqdan sonra Ermənistanın beynəlxalq mövqeyinin möhkəmlənməsinə baxmayaraq hakimiyyətin daxili dayaqları o qədər də güclü deyil. Türkiyənin daxilində də ciddi proseslər gedir. Təkcə Azərbaycan və Ermənistanla bağlı məsələlər deyil, "kürd açılımı" ilə bağlı da proseslər gedir. Eyni zamanda kənardan da Türkiyəyə böyük təzyiqlər var. O baxımdan da bu ölkələrdə hansısa fövqəladə hadisələrin baş verməsi istisna deyil.

Vüsalə Rafiqqızı

Şərq.- 2009.- 18 noyabr.- S. 6.