"Bir addımlıq ömür..."

Şair Sultan Mərzilnin müxtəlif illərdə qələmə aldığı və 2006-cı ildə Bakıda nəşr olunmuş şeirlər kitabı belə adlanır. Fizikadan lirikaya gələn həmin bir addımlıq ömür min illik Azərbaycan ədəbiyyatı xəzinəsinə dəyərli bir şeirlər kitabı töhfə etmişdir.

Qarabağın dilbər guşəsində dünyaya göz açan Sultan Mərzili misilsiz Azərbaycanımızın, sanki bütün gözəlliklərini və füsunkar təbiətini elə uşaqlıqdan qəlbinə köçürmüş və həmin əsrarəngiz təbiət də ona həyatda coşqun ilham, şairlik bəxş etmişdir.

Dünya ədəbiyyatına korifeylər vermiş Azərbaycan xalqı sözün əsl mənasında şair xalqdır. Bunu ulu babalarımızın cüt dalında dediyi nəğmələr, nənələrimizin beşik başında zümzümə etdiyi kövrək, həzin bayatılar, Oğuz nəslinin peyğəmbəri Dədə Qorqudun nəğmə dolu qopuzu, Dirili Qurbaninin, Abbas Tufarqanlnın, Xəstə Qasımın, Aşıq Alının, Aşıq Ələsgərin və aşıq Ədalətin segah dilli yanıqlı sazı da sübut edir. Qoç Koroğlu igid dəlilərini şeirlə, şur üstə deyilmiş qaytanlı havaları üstündə düşmən üstə hücuma apararmış...

Azərbaycan dili dünya binə olandan sanki şeir və poeziya üçün yaranmışdır. Elə buna görə də ədəbiyyatımızda sinədəftər şairlər, meyxanaçılar, qəzəlxanlar, ölməz söz ustadları zaman-zaman bir-birlərini əvəz etmişlər. Dünya ədəbiyytında nə ikinci Məhəmməd Füzuli, nə də Əliağa Vahid kimi sinədəftər bir qəzəlxan olmuşdur. Bu sözləri cəsarətlə yazıram. çünki belə sənətkarları yalnız söz, sənət və poeziya aşiqi olan Azərbaycan xalqı yetirə bilərdi.

Bu gün ədəbiyyatımızda Sultan Mərzili kimi bir sənətkar, coşqun, saf, ehtiraslı təbi olan, məhəbbət və poeziya aşiqi də belə bir zəmində yarana bilərdi. Azərbaycan ədəbiyyatında həvəslə, şövqlə, təlatüm və kükrəiyişlə at oynadan onlarla, yüzlərlə, hətta minlərlə əlinə qələm götürənlər, yazarlar olmuşdur. Lakin usta səviyyəsinə çox azları, ustad səviyəsinə isə azların da azları yetə bilmişlər. Qalın-qalın kitablar çap etdirib ortaya qoymaq hələ sənətkar olmaq demək deyil, üstünü toz basmış kitabların yerinə oxucu qəlbində, xalqın qəlbində qala bilmək əsəas şərtdir. Həsənoğlu elm aləminə məlum olan bir-iki şeiri ilə ədəbiyyatımızda yer tutub. Haqqında bəhs etdiyimiz Sultan Mərzili də bu məsələyə toxunaraq fikrini belə açıqlayır:

Oda bələməsən ürək sözünü,

O söz ürəklərin elçisi deyil.

Kitabın qalını, şeirin uzunu,

Yaxşı ki, şairlik ölçüsü deyil!

Son dərəcə həqiqi və təndürüst deyilmiş sözlərdir. Gənclik illərimdən bu günə kimi yüzlərlə, bəlkə də minlərlə şeir kitabları oxumuşam, hər bir gənc şairin yeni çıxan əsərlərini mütəmadi izləmişəm. Qəlbimə yatan, ruhuma yaxın olan müəlliflərin əsərləri bu gün də şəxsi kitabxanamda əziz bir ürək sirdaşları kimi qalmaqdadır.

Sultan Mərzili isə, məncə, insafla desək, həyata anadangəlmə şair kimi xoşbəxt doğulmuş bir insandır. Onun xoşbəxtliyi şeirlərindəki mərdliyində, iradəsində, dözümündə və cəfakeşliyindədir. Poeziya və şeirin kriteriyası onun hər gəldi-gedərlər üçün olmamasında, ucalığında və əlyetməz olmasındadır. Bu yol nağıllarımızdakı gedər-gelməz bir səfərə bənzəyir. Yolun əvvəlində və ortasında qalanların sayı bəlkə də göydəki ulduzlar qədərdir. Yalnız Fərhad kimi külüng, Xətai kimi qılınc çalanlar, dərdbilənlər, cəfakeşlər sözün zirvəsinə yetişə bilirlər. Mən özüm də şeirin nə olduğunu bilirəm, iki şeirlər kitabının müəllifiyəm, amma necə deyərlər, "mən o məcnunlardan deyiləm..."

S.Mərzilinin şeirləri qəlbimdə o qədər rahatlıq yaradıb, illərin yükündən soyumuş könlümü o qədər ehtizaza gətirdi ki, istər-istəməz belə deyərdim: poeziyada, sənətdə Sultan olmaq üçün gərək Məcnun olasan, Məcnun kimi tanınmaq üçün isə gərək Sultan ola biləsən. Bizim məmləkətdə hamı şeir yazır, mənim kimi. Lakin qüdrətli sənətdən söz düşəndə, çoxları susmağa məcbur olur. Elə buna görə də bizimlə həməsr olan Sultan Mərzili həmin məqamlara fikirlərini belə ifadə edir:

Şeirdən söz-söhbət açıldığı vaxt

Fil kimi kükrəyib coşanlar çoxdur.

Elə ki, qələmdən yapışır qoçaq,

Görürsən, milçəkcə qüdrəti yoxdur.

"Əslində şeir də bir elmdir - poeziya elmi". Bu sözlər də Sultan Mərzilinindir. Təcrübəli bir bağban gülşəni-raz yaratdığı kimi, mahir bir cərrah ən ağır əməliyyatı belə, məharətlə başa çatdırdığı kimi, sözdə, sənətdə də ustalıq, məharət və istedad üstün gəlir. Hər əlinə qələm alıb şeir yazan şair olsaydı - dəryalar mürəkkəb, meşələr qələm olsa da bəs etməzdi. S.Mərzili yazır:

Zahiri bənzəyiş dəb olub indi,

Qəlbində saray qur, yenə duyulmaz.

Hər səfil gəzəndən Məhəmməd Hadi,

Hər yekəburundan Tolstoy olmaz.

S.Mərzili bütün məqamlara təcrubə, həyat, fəlsəfə və məntiq, səbəb və nəticə nöqteyi-nəzərindən yanaşır. Hər bir başlanğıc öz mahiyyəti etibarilə nəticəyə bağlanmalı, zaman və məkanca bir-birini tamamlamalıdır. Şeirdə, sənətdə kriteriya, mahiyyət və gözəllik budur. Belə bir çətin və əzablı, labrint kimi dolanbac yollarda çoxları nəticəyə gedən istiqaməti itirir, sonsuzluqda və çəkisizlikdə vurnuxurlar. Şair S.Mərzili məhz həmin fəlsəfi fikirlərini "Olmaz" rədifli şeirində olduqca həyati verə bilib:

Dünyada yeri var ucalığın da,

Hər alçaq təpədə bil ki, qar olmaz.

İstər gənc ol, istər qocalığında,

Sənətdə korlardan sənətkar olmaz!

Doğrudan da sənətdə kor olmaq, görə, duya və sezə bilməmək kimi bir naşılıq, istedadsızlığın günahı qələmdə deyil, qəlbin gözünün korluğundadır. Xalq arasında belə bir məsələ də elə buradan yaranıb: "Hər oxuyan Molla Pənah, hər qatırçı Murad olmaz". Yuxarıda göstərdiyim "Olmaz" rədifli şeirində S.Mərzili həmin məqamları yüksək təzadlarla qələmə ala bilib:

Hər atasız uşaq Həzrəti İsa,

Hər dul arvad alan Məhəmməd olmaz.

Hər çəlik götürən Həzrəti Musa,

Hər saqqal qoyanda əzəmət olmaz.

Bu misraları belə bir tərzdə, bu cür deyimdə qələmə almaq hər qələm sahibinin işi deyil. Bu, klassik ədəbiyyatımıza yaxından bələd olmaqdan, ustad sənətkarları sevərək yaşamaqdan irəli gəlir. Maraqlı cəhətlərdən biri də kitaba giriş sözünün məhz müəllifin özü tərəfindən yazılmasıdır.

Sultan Mərzili ixtisasca fizik və riyaziyyatçıdır. Lakin şeirlər toplusuna yazılan ön sözü oxuduqdan sonra belə bir qənaətə gəlirsən ki, nə yaxşı ki, kitaba giriş sözünü elə müəllifin özü yazıb. Böyük məmnuniyyətlə deyərdim ki, Sultanın özündən savayı heç bir ədəbiyyatçı belə bir ön sözü yazmağa müvəffəq ola bilməzdi. Qarabağın füsunkar və əsrarəngiz təbiəti gənclik illərindən Sultanın qəlbində tükənməz bir ilham mənbəyinə çevrilmiş, illər keçdikcə onu sözün, sənətim zivələrinə gətirib çıxara bilmişdir:

Xoş günümdən keçdim,

İllərimdən keçdim,

Oddan-buzdan yapışdım,

Əllərimdən keçdim.

Sevgilim atdı məni,

Səndən ötrü.

Uçdumu ağ günlərim

Bir qara gündən ötrü?!

Keç desən, candan keçim,

Cümlə cahandan keçim,

Səndən keçmərəm,

Səndən keçmərəm.

Bəli, şeir kimi qənirsiz bir pəridən keçməyin, dünyada hamıdan və hər şeydən əziz və şirin olan poeziyanı Məcnunluqla sevən Sultanı şeir və sənət Sultanlıq məqamına gətirib çıxarır. Bəzən adama elə gəlir ki, nə yazasan və nədən yazasan?! Axı dünyada deyilməmiş, söylənməmiş nə qalmış ki? Lakin "Bir addıımlıq ömür" kitabını oxuduqca yəqinlik tapırsan ki, dünyada şeirə, sənətə gətirmək üçün nə qədər təzə sözlər, eşidilməmiş deyimlər, incə məqamlar varmış. S.Mərzili oxucunu hədsiz-hüdudsuz söz ümmanında yeni deyimlərlə, bakirə sözlərlə, saf büllur duyğularla qarşılaşdıra bilir:

Əsəm icazəsiz saçlarında mən,

Qəlbini oxuyam baxışlarından.

Ya da ki, ərk ilə tutub əlindən,

Keçirəm gözümün yağışlarından.

Mən gəncliyində sevgi və məhəbbət şeirləri yazan S.Mərzili kimi şairlə ilk dəfədir ki, rastlaşıram. Təpədən-dırnağa sevgi ilə, məhəbbətlə nəfəs alan şair özü də bu barədə belə yazır:

Ah, nə qədər sevmək olar, ilahi?!

Göz qaralar, söz tükənər, dil yanar.

Ümman yumaz bir sevgilik günahı,

Gün saralar, ay qovrular, il yanar.

"Bir addımlıq ömür" kitabında müxtəlif illərdə yazılmış bir çox şeilərdə şairin həyatının nisgilləri, mənəvi və ruhi əzabları, gənclik məhəbbəti, tükənməz sevgisi əks olunmuşdur. Sevgi imtahanında ələkdən saca keçən şair özü bu barədə belə deyib:

Burda ürəyimiz dil açan zaman,

Bildik nə dünyalar məhəbbətinmiş.

Dünyada yüz dövlət imtahnından

Bir qız imthanı daha çətinmiş.

Sevginin ölməz və əbədi fəlsəfəsindən danışan şair "Sevgisiz" adlı şeirində həmin duyğuları dah da inkişaf etdirərək yazır:

Qəlbində sevginin közü olmasa,

Bir günəş olarsan, amma istisiz.

Qəlbində sevginin özü olmasa,

Bir nəğmə olarsan, amma bəstəsiz.

Yaxud da:

Gözəllik çöllərə səpilməyib ki,

Əzəldən yaranıb duman dağ üçün...

Sevgisiz insana ürək nə lazım,

Yarpaqdır, qurumuş bir budaq üçün.

Mənə elə gəlir ki, Sultanın saçları ağarsa da, qəlbi hər zaman sevgi və məhəbbət hisslərindən nəşə tapdığından onun ilhamı heç zaman qocalmyacaq, o, yetmiş yaşında da, səksənində, doxsanında və hətta yüz yaşında da gənclikdə olan sevgisini, məhəbbətini yaz çiçəklərinin ləçəkləri kimi bağrına məlhəm edərək yenə də sevgi şeirləri yarada biləcək. N.Gəncəvi belə yazıb:

Eşq düşsə daşın da qəlbinə əgər,

Gövhərdən özünə məşuq düzəldər.

S.Mərzili isə əsl həyatını yazan şairlərimizdəndir. Həyatını, ömrünü, gününü, hətta yanar eşqini belə şeirə, poeziyaya qurban verən şair şeirlərindən başqa onun üçün önəmli bir şeyin olmadığını görün oxucuya necə təqdim edir:

Bəzən ürək açmaq olmur heç kimə,

Deyirəm, onsuz da batdım, qoy batım.

Arabir baxdıqca şeirlərimə,

Görürəm, ordadır mənim həyatım.

Şair yarımçıq qalmış nəğmələrə bənzər məhəbbətinin uğursuz dönəmlərini, eşqsiz, məhəbbətsiz bir ürəyin hava dolu bir qovuğa bənzədərək yandırıcı, həm də sənətkarlıqala şeirə gətirə bilib:

Sənli günlərimlə sənsiz günləri

Ömrümdən ayırıb yarı bölüşəm.

Səndən ayrıldığım o gündən bəri,

Hamının yanında qərib olmuşam.

S.Mərzili "Məktub" adlı şeirində həmin məqamları pessimizmdən nikbinliyə yüksəldərək yazır:

Duyur zərrə-zərrə sevgini ürək,

Bu od yandıracaq başatan bizi.

Qovuşsa məhv olan iki zərrətək.

Bəlkə ayrılıqdır yaşadan bizi.

Əşrəf Hüseynli,

tarix elmləri namizədi

Təzadlar.- 2010.- 27 aprel.- S.15.