Dünya sənin, dünya mənim,
dünya heç kimin
(Ruhun şad olsun, Məmməd
Araz)
Talelər, ömürlər
Arifi çoxdan - qırx ilə yaxındır tanıyıram. ötən əsrin 70-ci illərində işlədiyim Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsindən (indi QSC-dir) Mingəçevirə ezam olunmuşdum. Dövlət teatrının kollektivi haqqında veriliş hazırlamalıydım. Həmin vaxt Arifi gördüm, süfrə arxasında çörək yedik, çay içdik. Acılı-şirinli xatirələrini dinlədim. Məhz həmin gün bildim, anladım ki, adamın bir gözü gülər, digəri ağlayar. O, əbədi obraz kimi yaddaşıma hopdu. Sonralar onu unuda bilmədim, indi də bilmirəm. özündən eşitdiyim xatirələri daim xəyalımda canlanır. Biləndə ki, onun əziz, mübarək ad günüdür, onun xatirələrindən bəzi məqamları oxuculara çatdırmaq həvəsinə düşdüm.
Onun xatirələrindən:
"Hərdən mənə deyirlər ki, sən ulu
Tanrının övladısan, əl çatmaz, ün yetməz
ənginliklərdən düşmüsən... Körpəliyim,
ayaq açıb yeriməyim, dil açıb
danışmağım barədə heç nə bilmirəm.
İndi görürəm ki, ilk qədəm açan
uşağın valideynləri necə qürur hissi
keçirir, nəzir verir, qurban kəsirlər. Bu olaylar mənə
doğma olduğu qədər də ögeydir. çünki
görməmişəm. Saçıma tumar çəkilməyib,
üzümdən, alnımdan öpülməyib. Ayaqlarım
büdrəyib yıxılanda, ağrıdan ağlayanda
heç göz yaşlarımı silən də olmayıb...
İmdadıma kimlər çatıb, əlimdən tutub mənə
yeriş öyrədib, yadımda qalmayıb. Ancaq üzümə
qapılar açıq olub. Adamlardan atalıq, analıq
qayğı-diqqəti görmüşəm. Onların da
heç biri yadımda deyil. Amma eşidəndə ki, kimsəsiz
kişi-qadın dünyalarını dəyişiblər, tezcə
özümü yetirirəm həmin mərasimə.
Gücüm, imkanım daxilində maddi-fiziki köməyimi əsirgəmirəm...
Küçədə əl açıb dilənən
uşaq görəndə özümü saxlaya bilmirəm,
ağlayıram. Cibimdə olan-qalanımdan onlara pay verirəm.
Uşaqlar da qismət payından sevinirlər. Yox, xoşbəxtlik,
səadət bir saatlıq deyil, həmişəlik
olmalıdır..."
Şəxsiyyəti, sənəti
ilə yaxından
Xatirəmin davamı:
"Bir gün mənə kitab-dəftər verib, məktəbə
göndərdilər. Kimlər, harda?
Tanımadığım mərhəmətli insanlar, Əli
Bayramlı (indi Şirvandır) şəhərin də.
İnsan heç vaxt, heç zaman yaxşılığı
unutmur. Mənim də yaddaşım möhkəmdir. Bundan
sonra yüz il yaşasam da o internat məktəbində
duyduğum, hiss etdiyim, gördüyüm qayğını, nəvazişi
unutmaram. Həmin məktəbdə alicənab insanlar
vardı. Dünyalarını dəyişənlərin yas mərasimində
olmuşam. Yaşayanların bayramlarını təbrik edir,
şadlıqlarına qoşuluram...
Artıq həddi-buluq
çağıma çatmışdım. Səhv etmirəmsə,
yeddinci sinfı bitirmişdim. Qəfil ağlıma gəldi: mən
burdan getməliyəm! Bəs hara? Suala cavab tapmadım.
"Allah, Məhəmməd, ya Əli!" - deyib, mindim
yük maşınının yük yerinə. O da gəlib
Bakıda - "Qız qalası"nın yanında
dayandı. Düşüb sahilə getdim. Artıq qaranlıq
düşmüşdü. Hara gedim, necə gedim, bilmirdim.
Beynimdə qəribə fikir canlandı: "Get o möhtəşəm
binanın - "Hökumət evi"nin ətrafındakı
bağda gecələ". özgə çarəm,
imkanım da yox idi. Bəxt payımdan incimədim. Şirin
yuxuya getdim. Səhər həmin binanın girəcəyində
dayananda nurani, ağsaqqal bir kişi yanımda ayaq saxladı. Mənə
diqqətlə baxıb soruşdu: "Burda niyə
dayanmısan bala, kimi gözləyirsən?" Cavab verdim:
"Mənə qayğı göstərəcək Allah
adamını. Kimsəsizəm, yetiməm. Qalmışam
küçələrdə".
Hündürboy, enlikürək kişini uçunma tutdu. Sanki lal-kar oldu, dinib-danışmadı, maddım-maddım üzümə baxdı. Handan-hana dilləndi: "Gəl ardımca" - dedi. Liftə minib hansısa mərtəbəyə qalxdıq. O, içəri keçdiyi qapının üstünə yazılmışdı: "Maarif naziri Mehdi Mehdizadə".
Kabinetində təxminən
iyirmi dəqiqə var-gəl etdi. Pəncərəyə
yaxınlaşıb dəniz səmtə baxdı.
Qağayılar uçuşurdu. Qəfil soruşdu: "Sənin
kimsən yoxdur?" Cavab verdim: "Varsa da bilmirəm..."
O, daxili telefonla zəng edib dedi: "Gəl bura". İndi də
adını, soyadını bilmədiyim şəxs gəldi.
Mehdi müəllim: "Bu uşağı aparırsan
Kitabxanaçılıq Texnikumuna. Direktora deyərsən ki,
bu oğlanı nazir göndərib. Onu yataqxana, gündəlik
yeməklə, təqaüdlə təmin etsin".
Neçə il
orada oxudumsa, rəhmətlik Mehdi müəllimin hər
gün, hər saat qayğısını hiss etdim. Təhsilimi
başa vuranda təyinatla məni Mingəçevir Dövlət
Dram Teatrına göndərdilər. Yenə hörmət, diqqət
gördüm. "Hacı Qənbər", "Hacı
Qara", "Od parçası", "Nəsrəddin"
tamaşalarında səhnəyə çıxdım. O
zamanlar respublikamızda intibah dövrü idi. Qüdrətli
şəxsiyyət, həssas ürəkli rəhbər,
sözə, sənətə, sənətkara qiymət verən
dahi Heydər Əliyevə - ulu öndərə məktubla
müraciət etdim ki, bəs ali təhsil almaq, özümə
gün-güzəran yaratmaq istəyirəm. Qısa vaxt
keçmiş müdrik insanın, rəhbərin sayəsində
o zamankı İncəsənət İnstitutunun aktyorluq
fakültəsinə daxil oldum. Məni mənzillə təmin
etdilər. Ailə qurdum, övladlarım dünyaya göz
açdı. Səhnədə oyunlarımla hörmət, rəğbət
qazandım. Mən sənətimi sevdikcə,
tamaşaçılar da məni sevdilər".
Arif Quliyev "qapalı" adam deyil, açıqürəkli, təmizqəlbli insandır. Fikrini keçdiyi, yaşadığı ömür yolu barədə sadiq, sədaqətli bildiyi dostlarına danışar. Onun xatirələrindən yadıma düşdü ki, onu tanımağımdan qürur hissi keçirirəm, vətənpərvər olduğu üçün ona sonsuz hörmətim var. O, Qarabağımız uğrunda şəhid olanların əksərinin ayrılıq mərasimlərində iştirak edib. Eşidəndə ki, şəhid övladının toyudur, nişanıdır, özünü ora çatdırar. İşi ili əlaqəli ən ucqar bölgələrə səfər etsə, geri qayıdanda ilk öncə Şəhidlər Xiyabanına gələr, onların məzarları önündə baş əyər, ruhlarına dualar oxuyar. Sonra da Ramiz Rövşənin "Qara paltarlı qadın" şeirinin bu misralarını pıçıldayır:
Yeri-yeri qara paltarlı
qadın,
Kiri-kiri qara paltarlı
qadın,
Bu qəbir də min qəbirdən
biridir,
Baş daşımı bəsdir
basdın bağrına,
Bütün məni
ağlayanlar kiridi,
Sən də kiri, qəbrim
damır, ağlama...
Arif
torpaqlanmızın 20 faiz ermənilər tərəfindən
işğal altında qalmasının, milyon nəfərdən
çox soydaşımızın doğma el-obalarından didərgin
düşmələrinin ağrısını, göynərtisini
ürəyində çəkir, onların
ağrı-acılannı canında hiss edər.
A.Quliyevin ifaçılıq
qabiliyyətini milli teatr-kino sənətimizin klassiklərinə
- Kazım Ziyaya, Ağadadaş Qurbanova, Əliağa Ağayevə,
Səməndər Rzayevə, Hamlet Xanızadəyə,
Hacıbaba Bağırova, Lütfəli Abdullayevə bənzətmək niyyətindən
uzağam. Lakin onun "Qaynana"
tamaşasında oynadığı Əli rolu diqqətə,
tərifə layiqdir. Milli
teatrımızın korifeylərindən biri Nəsibə
Zeynalova ilə tərəf müqabil olmaq təkcə
böyük istedad, bacarıq yox, həm də misilsiz
şüur, səriştə tələb edirdi. Şükürlər, Arif sənət sevgisini
tamaşaçılara çatdıra bilmişdir.
Sevilən və
ifaları tamaşaçılar tərəfindən
alqışlarla qarşılanan Arif aktyorluq fəaliyyəti ərzində
müxtəlif teatrlarda 60-a yaxın obrazlar yaradıb. O, neçə-neçə
bədii filmə, "Mozalan" satirik jurnalının
saylarına çəkilib. Onun "Bəyin
oğurlanması" filmində oynadığı Miriş
rolu, dediyi "Salam-sağ ol" sözləri dillər əzbəridir.
İllər
boyu tanıdığım, xatirini əziz tutduğum sənətkar,
teatr cəfakeşi Arif Quliyevin acınacaqlı taleyindən
yazdım, insanpərvərliyindən danışdım. O, daha kimsəsiz deyil. Ali təhsil, əməkdar artist, xalq artisti fəxri
adları alıb. İstedadına, səriştəsinə
görə "Qızıl Dərviş"
mükafatına layiq görülüb. Söz,
sənətkar, sənət qədri bilən dövlətimizin
başçısı cənab İlham Əliyevin sərəncamı
ilə Prezident təqaüdünə layiq görülüb,
yeni mənzil verilib. Azərbaycan Dövlət
Musiqili Komediya Teatrında əmək fəaliyyətinə
başlayıb. çox-çox
uğurlar.
...Arif, bildiyin kimi, Ulu
Tanrı yaratdığını, xəlq etdiyini sağlam əqidəsindən
dönməzsə, heç vaxt darda qoymur. Sən
xoşamallısan, gələcəyə ümidlə baxırsan,
aldığın aylıq məvacibindən imkansızlara pay
verirsən. Bunun
üçün də xalqımız səni sevir. Sən də sevgiyə hörmətli, ehtiramlı
olursan. çatmısan
ömrünün ahıl çağına, 60 yaşına. Bu yazını
da sənin ad gününə - yubileyinə həsr etdim. Səninlə
Qarabağımızda, xüsusən Şuşada
görüşmək arzusundayam. Boyat xatirələrini
yenidən yadına saldığım üçün
küsmə, incimə. Azərbaycan dahilər
yurdudur. Onlardan biri də
yaşaya-yaşaya əbədilik qazanmış Məmməd
Arazdır. Mübarək ad günündə unudulmaz
şairin bəşəri misrasını - əzəli və
əbədi mənzərə yaratmış fikrini bir daha sənə
xatırladıram: "Dünya sənin, dünya mənim,
dünya heç kimin..." Dünya şərəflə
yaşayanların, sevgi ilə xatırlananlarındır.
Sən də bu şöhrətə layiqsən!
Telman MEHDİXANLI
Təzadlar.- 2010.- 25 may.- S.11.