Qara Qarayev: Fikrət Əmirov muğamı dünya üçün anlaşıqlı etdi

XX əsr Azərbaycan musiqi sənətinin intibah dövrüdür. Öz dahiyanə əsərləri ilə dünyaya səs salan Üzeyir Hacıbəyov məhz bu dövrdə milli musiqimizi dünyaya tanıtdı. Sonra Qara Qarayev, Niyazi, Səid Rüstəmov, Soltan Hacıbəyov, başqa bəstəkarlarımız musiqi tariximizi öz gözəl, qiymətli əsərləri ilə zənginləşdirdilər. Və bu dövrün musiqi salnaməsində Fikrət Əmirovun da öz layiqli yeri var.

Fikrət Əmirovun fəxri adlarını, mükafatlarını saymaqla qurtaran deyil. Bir neçəsini xatırlatmaq istərdik: SSRİ xalq artisti, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, iki dəfə SSRİ Dövlət mükafatı laureatı, Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatı laureatı, Respublika Lenin Komsomolu Mükafatı laureatı, Lenin ordeni, daha neçə-neçə orden və medallar. Amma, bütün bunlardan üstün bu böyük bəstəkarın bir mükafatı da var idi. O da canı qədər sevdiyi xalqının məhəbbəti idi. Bu məhəbbətin arxasında Fikrət Əmirovun xalqının mənəvi ruhunu yaşadan, milli dəyərlərə söykənən çox qiymətli bəstələri dayanır. Bu əsərlərdə Azərbaycanımızın musiqi dünyasına yeni baxış, sənətkarın daxili yaşantıları, muğamı dünya üçün anlaşıqlı edən simfoniyalar var.

"Şur" simfonik muğamını diqqətlə dinləmisinizmi? Necə də qəlb oxşayan, ruhu qidalandıran musiqidir. Doğrudan da, böyük sənətin sərhədləri olmur. Mən bilirəm ki, Avropada da bu simfonik muğamı elə bizim kimi həvəslə dinləyirlər. Çünki Fikrət Əmirov bu simfonik muğamı yazarkən, sözsüz ki, muğamlarımızın dünyada tanınmasını əsas məqsəd kimi qarşıya qoymuşdur. "Kürd ovşarı" da elə bu qəbildən olan yüksək səviyyəli sənət nümunəsidir.

Fikrət Əmirovun simfonik musiqi sahəsində novatorluğu bununla bağlıdır ki, o, dünyada analoqu olmayan muğamın forma qanunauyğunluqları əsasında orijinal simfonik muğam janrını yaradıb. O, simfonik muğamları ilə dünya simfonizmində yeni magistralı - "Şərq simfonizmi"ni açdı. Bu termin M.Yarustovskiyə məxsusdur.

Fikrət Əmirovun tərcümeyi-halına nəzər salsaq, aydın olar ki, o, bu sənəti təsadüfən seçməyib.

O, 1922-ci ildə Gəncə şəhərində tanınmış bəstəkar, müğənni və tarzən, doğma şəhəri Şuşada Mir Möhsün Nəvvabın (1833-1918) musiqi məclislərinin təsiri ilə formalaşmış Məşədi Cəmilin (1875-1928) ailəsində anadan olmuşdur. Məşədi Cəmil Azərbaycanda, İranda, Türkiyədə, Gürcüstanda ifaçı-musiqiçi, sonralar isə müəllim kimi məşhur idi. O, ilk dəfə Gəncə şəhərində musiqi məktəbi təşkil etmiş, daha sonra həmin məktəbin rəhbəri olmuşdur. Təbiidir ki, atası gələcək bəstəkarın tərbiyəsinə və musiqi qabiliyyətinin inkişafına böyük təsir göstərmişdir.

Fikrət Əmirov uşaqlıqdan musiqini, ədəbiyyatı, tarixi çox sevirdi. Artıq 10 yaşında olarkən tarda gözəl ifa edirdi, konsertlər verirdi. Xalq mahnılarına məhəbbət onun şəxsiyyət və dahi bəstəkar kimi yetişməsinə böyük təsir göstərib. Fikrət Əmirov ilk musiqi təhsilini Gəncə musiqi məktəbində alıb. Oranı bitirdikdən sonra, o, Bakıya köçüb, orta ixtisas musiqi məktəbinin bəstəkarlıq sinfində oxuyub. 1939-cu ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına, professor B.İ. Zeydmanın bəstəkarlıq sinfinə daxil olmub.

Konservatoriyadakı təhsil illərində professor Zeydmanın rəhbərliyi ilə musiqinin incəliklərinə yiyələnir. Eyni zamanda, ölməz Üzeyir Hacıbəyovun yaradıcılığı ilə dərindən tanış olur. Özünün yazdığı kimi, onun yaradıcılığına həm də məşhur rus bəstəkarı Çaykovskinin böyük təsiri olmuşdur. "Bu əsəri yazdığım, yaratdığım müddətdə mən öz üzərimdə iki dahi bəstəkarın təsirini açıq-aydın hiss edirdim:Üzeyir bəy və Çaykovski.

Məhz Üzeyir Hacıbəyovun xalq musiqisindən qidalanan mükəmməl operalarını, onun insani xüsusiyyətlərini, Çaykovskinin yaradıcılığını dərindən dərk edərək mən öz operamda (söhbət "Sevil" operasından gedir) bu iki başlanğıcın qovuşmasına nail oldum".

Fikrət Əmirov Dövlət Konservatoriyasında təhsil aldığı illərdə artıq yaxşı bəstəkar kimi tanınmışdı. O, "Ürək çalanlar" və "Gözün aydın" operettalarını bəstələmiş, fortepiano əsərləri, variasiyalar yazmışdı.

Böyük Vətən müharibəsi Fikrət Əmirovun təhsilini yarımçıq qoyur. Bir çox incəsənət xadimləri kimi o da döyüşən orduya gedir. O, Voronej cəbhəsində vuruşur. 1943-cü ildə kontuziya aldığı üçün ordudan tərxis olunub Bakıya qayıdır. 1944-cü ildə konservatoriyada təhsilini davam etdirir və 1948-ci ildə oranı bitirir. Fikrət Əmirovun bundan sonrakı həyatı, yaradıcılığı musiqi mədəniyyətimizin inkişafına, onun daha da şöhrətlənməsinə həsr olunur.

Fikrət Əmirov uzun illər respublikanın teatrları ilə əlaqə saxlamış, H.Cavidin, C. Cabbarlının, M. Hüseynin, S. Vurğunun, İ. Qasımovun və başqa dramaturqların pyeslərinə musiqi yazmışdır.

"Sevil" operası və "Min bir gecə" baleti F.Əmirov yaradıcılığında mühüm yer tutur. "Sevil" operası (C.Cabbarlının eyniadlı pyesi əsasında) insan arzularının lirik səpkidə, yığcam şəkildə, milli ruhda ifadəsinin ecazkar nümunəsidir. Bu operanın 1963-cü ildə Niyazinin rəhbərliyi ilə Moskvada P.İ.Çaykovski adına konsert zalında Ümumittifaq Radiosu və Televiziyasının simfonik orkestrinin xoru və solistləri tərəfindən rus dilində ifa olunmasını, 1977-ci ildə Səmərqənddə tamaşaya qoyulmasını, 1970-də ekranlaşdırılmasını təsadüfi saymaq olmaz.

Peşəkarlıq onun yaradıcılığının bütün sahələri üçün eyni dərəcədə səciyyəvidir. "Nizami" simli simfoniyası böyük şairin fəlsəfi görüşlərini, dünyagörüşünü musiqi dili ilə vermək baxımından indi də dəyərini saxlayır. Musiqinin təsiri, dinləyici əhvalında fəlsəfi-lirik ovqat yaratmaq gücü bəstəkarın qarşıya qoyduğu məqsədə necə məharətlə çatdığını göstərir.

Xalq musiqisi ilə professional musiqinin vəhdəti F.Əmirov yaradıcılığı üçün səciyyəvidir. Bu cəhətdən "Azərbaycan süitası", "Azərbaycan kapriççosu", "Simfonik rəqslər", "Azərbaycan qravürləri" əsərləri daha parlaq nümunələrdir. Əgər birinci əsər ("Azərbaycan süitası") aşıq musiqisi ruhunda köklənibsə, ikincinin ("Azərbaycan kapriççiosu") mayasında birbaşa simfonik muğam əhvalı dayanıb. Bu əsərlərin hər birinin ruhu, canı, qanı və ən nəhayət, adı bəstəkarın xalqa bağlılığından, bu xalqın mədəniyyətini musiqi nümunələri əsasında dünya arenasına çıxarmaq, onu tanıtmaq, sevdirmək istəyindən xəbər verir. F.Əmirovu ölməzləşdirən amillərdən biri də elə budur, - desək, səhv olmaz.

F.Əmirov instrumental konsert janrına müraciət edən və bu janrda dəyərli əsərlər yaradan ilk Azərbaycan bəstəkarlarındandır. Onun fortepiano və skripka ilə orkestr üçün və fortepiano ilə xalq çalğı alətləri üçün konsertində (A.Babayevlə birlikdə) xalq mahnılarının, zəngin xalq rəqslərinin imkanlarından yaradıcılıqla istifadə olunmuş, lakin bu janr üçün səciyyəvi olan üslub, ritm, ahəngdarlıq qorunmuşdur. Bəstəkarın "Gülərəm, gülsən", "Azərbaycan elləri", "Ulduz", "Mən səni araram" kimi romans və mahnıları instrumental musiqi janrında bəstələnmiş əsərlərdir. Bu əsərlər bəstəkarın xalq musiqisini, Azərbaycan tarixini, folklorunu dərindən bildiyini, yaradıcılığında onlardan məharətlə bəhrələndiyini göstərir.

F.Əmirov təkcə bəstəkar kimi məşhurlaşmamışdır. O, musiqi tariximizin görkəmli tədqiqatçısı, tələbələri tərəfindən indi də dərin ehtiramla xatırlanan müəllim, ictimai-siyasi xadim olmuşdur. Onun "Musiqi düşüncələri" adlı əsəri bu cəhətdən dəyərli fikirlər toplusu, musiqimizin, bütövlükdə, mədəniyyətimizin inkişafı ilə bağlı düşüncələrin toplandığı mənbədir. F.Əmirov tədqiqatlarında həmişə xalq musiqimizdən müasir şəraitdə istifadə məsələsinə, mahnı janrının milli ruhda daha da zənginləşdirilməsinin vacibliyinə geniş yer vermişdir. Musiqi yaradıcılığında, bəstəkarlıq sahəsində, tədqiqat işində bu qədər zəngin irs qoymuş F.Əmirov Azərbaycan dünyasını bir çox konsert salonlarında təmsil edib.

O, neçə-neçə filmimizə də musiqi bəstələmiş, əsərlərindən kinofilmlərimizdə istifadə olunmuşdur. "Səhər", "Böyük dayaq", "Firəngiz", "Mən ki, gözəl deyildim", "Ömrün səhifələri", "Nəğmə dərsi", "Yaşamaq gözəldir, qardaşım", "Sevil" bədii filmləri onun gözəl musiqisi ilə müşayiət olunmuşdur.Nəsibə Zeynalovaya həsr olunmuş "Aktrisanın təbəssümü" filmində də Fikrət Əmirovun mahnıları səslənir.

Fikrət Əmirov SSRİ Bəstəkarlar İttifaqı İdarə Heyətinin üzvü, Azərbaycan SSR EA-nın müxbir üzvü, SSRİ Ali Sovetinin deputatı olmuşdur.

Milli musiqimizin inkişafında və dünyada tanınmasında misilsiz xidmətləri olan bu böyük sənətkarın əziz xatirəsi xalqımızın yaddaşından heç vaxt silinməyəcəkdir.

M.MÜKƏRRƏMOĞLU

Xalq qəzeti.- 2010.- 25 noyabr.- S. 6.