Famil Mehdini duymaq üçün...

O, yazıb-yaratmadı, yaradıb-yazdı

Hər bir övlad atasını dünyanın ən güclü, qüdrətli, mehriban insanı sayır. Xüsusilə bu hisslər körpəlik və uşaqlıq dövrünə aiddir. Yetkinlik və gənclik dövründə ataya verilən qiymət cilalanır, hamarlanır, reallaşır. Bəzən bu reallıqlar rəng olaraq qaralır, dad olaraq acılaşır. Əfsuslar olsun ki, son on-on beş ildə ataların övladları qarşısında valideyn borcunu yerinə yetirmək imkanları məhdudlaşıb. Həm maddi tərəfdən, ondan da vacib mənəvi cəhətdən ataların öhdəsinə düşən vəzifələrinin həyata keçirilməsi çətin bir məsələyə çevrilib. Bu da insan cəmiyyəti yaranandan bəri nəsillər arasında mövcud olan ziddiyyətləri daha da dərinləşdirir.

Taleyimdən ən böyük razılığım budur ki, mənim atam Famil Mehdidir, mən Famil Mehdi ocağında böyümüşəm, boya-başa çatmışam. Bütün ömrü boyu özünün həyat tərzi ilə onun haqqında uşaqlıq təəssüratlarımı təsdiqləyib və gözümdə ucala-ucala gedib. Həyatdan köçməsindən altı il keçməsinə baxmayaraq, bu günlərdə, onun haqqında yazılanlar, deyilənlər Famil Mehdinin necə bir zirvəyə yüksəldiyini bir daha təsdiqləyir.

Bir sual ortaya şıxır: O buna necə nail olub? Bu suala cavabı mən anadan olmasının 75 illiyinə dərc edilmiş "Famil Mehdi zirvəsi..." kitabında tapdım. ürəyimdən bir arzu keçdi -atamın bəzi fikirlərini seçim və oxucularla bölüşüm. çünki buradakı həyat həqiqətlərinin bir çoxunu bugünkü cəmiyyətimizdə itirmişik. çünki hamımızın bu müdrik fikirlərdən bəhrələnmək ehtiyacımız var. çünki bu seçmələr insanı ucalığa aparan çətin və məşəqqətli həyat yoluna işıq saçır...

...Mən heç vaxt yaradıcılığa çörək ağacı kimi baxmamışam.

...Həmişə daxili ehtiyacla, ürəyimin sifarişi ilə yazmışam. ürəyi isə həmişə haqsızlığa, ədalətsizliyə, zülmə, əsarətə, insan hüquqlarının tapdalanmasına qəzəb, nifrət hissi ilə döyünüb. Yaltaqlığı, ikiüzlülüyü, laqeydliyi, lovğalığı, zülmkarlığı, yerlibazlığı, dəstəbazlığı, qohumbazlığı görməyə gözüm olmayıb, şeirlərimdə, poemalarımda tənqid atəşinə tutmağa çalışmışam.

...Yaradıcılığımda nəyə nail olmuşam, deyə bilmərəm. Ancaq onu bilirəm ki, bütün təzyiqlərə, hücumlara baxmayaraq ürəyimin sözünü deməyə müəyyən dərəcədə nail olmuşam. Mətbuat, söz azadlığının nə olduğunu bilmirəm. Yazdıqlarımı dava-dalaş ilə dərc etdirmişəm. Hamısını da alayarımçıq. Hər halda belə vəziyyətdə ürəyimin sözünü demişəm. Müstəqillik, azadlıq dövründə təzyiqlərə daha çox məruz qalıram.

...Yaradıcı adamın həyatı, taleyi ailəsindən, ailədə münasibətdən çox asılıdır. Əlbəttə, bu, birinci növbədə ailənin qadınına, Mirzə Cəlil demişkən, uşaqların anasına daha çox aiddir.

...Həyata göz açandan taleyimin bağlı olduğu muhitdə qanun pərdəsi altında böyük qanunsuzluqlar, haqsızlıq və ədalətsizliklər görmüşəm. Mənim mühitim sözün əsl mənasında qorxular, səksəkələr mühiti olub. Belə muhitdə insan azadlığından, hüquq toxunulmazlığından söhbət gedə bilməz.

...Əsl ədəbiyyat həyatı, xalqın, xalqların formalaşması mübarizəsinin, təfəkkürünün aparıcı meyllərini əks etdirir. Ona görə də siyasətdən təcrid oluna bilməz. Nizami, Firdovsi, Şekspir, Tolstoy kimi dahilərin əsərləri də bu və ya digər formada dövrun, zamanın siyasəti ilə bağlıdır. Yəni bir günlük, beş günlük saxta siyasətdən uzaq bəşəri siyasətlə. Bu mənada siyasətlə ədəbiyyatı birləşdirən incə tellər çox aydın seçilir. Ədəbiyyatımızın günün "otklikinə" çevrilməsi isə mənəvi faciədir. Sovet dövründə yaranan bu sayaq əsərlərin dövr dəyişən kimi ölməsi təbii haldır. Təəssüf ki, belə meyllər indiki zamanda da hiss olunur. Bütün bunlarla yanaşı, yazıçı hər şeydən əvvəl öz xalqının, daha sonra isə xalqların övladıdır. Bu mənada ədəbiyyat, xüsusən poeziya günün, günlərin, beləliklə, zamanın ən sərt sözünü deməlidir. Dövrün elə cəhətləri qələmə alınmalıdır ki, bu gün üçün də, gələcək üçün də gərəkli olsun. Bu gün də, sabah da o sözdən hərə öz payını götürsün. Mən ədəbiyyatda, xüsusilə də poeziyada bəşəri siyasətin tərəfdarıyam. Həqiqi yaradıcı şəxs yaşadığı dövrun qlobal hadisələrindən kənarda qala bilməz.

...Mən yeganə adamlardanam ki, nə medal almışam, nə orden, nə rütbə. Yuxarılar həmişə mənim adımın üstünə qara xətt çəkiblər. Bunun da səbəbi odur ki, mən həyata həmişə açıq gözlə baxmışam. Yuxarıların pis sifətlərini ifşa etmişəm. Əlbəttə, mən hamısına pis demirəm. Mən taleyimdən yüz faiz razıyam ki, o adların heç biri olmayıb. Mənim bir şeirim var. "Nə yaxşı, mükafat almadım, Allah." Sovet dövründən bunu görmüşük. Ad verib öldürmək, müqəvva kimi tribunalara çıxarmaq. Mən o müqəvvaçılığı istəmirəm. ...O adlar hamısı formal şeylərdir.

Bizim ən böyük adımız Vətən, ən böyük partiyamız Vətən, ən böyük idealımız Vətən, ən böyük məsləyimiz, ordenimiz, medalımız xalq olmalıdır. Və onu daim sinəmizdə yaşatmalıyıq.

...Ən böyük arzum - torpaqlarımız azad edilsin, Azərbaycanda demokratik fikrə, azad sözə geniş yer verilsin. Fikir azadlığı olmayan yerdə heç bir yaxşı şey gözləmək olmaz...Müstəqilliyimizin əldə olunması, onun möhkəmləndirilməsi- ən böyük arzum budur. Bundan böyük arzu ola bilməz.

...Bəzən xalq ziyalılarımızdan çox umur. Amma ziyalını ziyalı edən cəmiyyət olmalıdır. Ziyalının yerini müəyyən edib, onu eşitmək lazımdır. Əgər ziyalının ağlı, düşüncəsi çəmiyyəti idarə edənlərə gərək deyilsə, o, nə etməlidir? Bu, sovet dövründən qalma ən böyük bəladır. Yadınızdadırsa, həmin dövrlərdə yüz ağıllı fikirləşəndən sonra bir rayon katibi nə desəydi, hamı dönüb onu təsdiqləyərdi.

Qarabağ məsələsi ilə bağlı bu on ildə, hələ bir dəfə də olsun, ziyalıları bir yerə yığıb məsləhətləşməyiblər ki, biz bu bəladan necə qurtula bilərik? Heç o ərazidən olan ziyalıları da yığıb soruşmayıblar. Elə mənim özümü də çağırıb dinləməyiblər.

Yığırlar yaltaqları, ikiüzlüləri. Onlar da yuxarıları aldadır, eyni zamanda, aşağıları yaltaqlığa çəkirlər. Qaçqınların yanına Bakıdan bir adam gedəndə, deyirlər, əla yaşayırıq, amma öz aralarında danışanda haray çəkirlər ki, qırılıb-batırıq.

...Ziyalıların bölünüb parçalanması sovet təcrübəsindən irəli gəlir. O vaxtlar 5-10 ziyalıya orden, medal veriblər, sağlarında-sollarında oturdaraq özləri haqda şeirlər, mədhiyyələr yazdırıblar. Həmin ənənə indi də davam edir:

Amma həmişə də məddahlığı yuxarıda oturan böyüklər yaradıb. İndikilər isə bunu yüksək səviyyədə həyata keçirirlər. Ziyalı görür ki, prezidentin sözünü təsdiqləyəndə, tərif söyləyib məddahlıq edəndə, onun ordenini çox məmnuniyyətlə alıb döşünə taxanda özü, oğlu-qızı, hətta, bütün qohum-əqrəbası üçün də şərait yaranır.

...Adını ziyalı qoyan adam əyilməməlidir, tapdanmamalıdır, yaltaqlanmamalıdır, 5-10 ziyalının yaltaqlığı bütün xalqın mənəviyyatını pozur. O çadırlardakı qaçqınlar görəndə ki, "dünya şöhrətli ziyalı" ikiüzlülük edir, əyilir, yaltaqlanır, zavallı qaçqın da fikirləşir ki, "mənim qabaqda gedənim elə yaltaqlanırsa, mən niyə yaltaqlanmayım?!"

...Xalq ağıllı sözə, ziyalı fikrinə həmişə ehtiyac hiss edib. Bu günsə, belə bir çətin məqamda ziyalılarımız xalqın arxalana biləcəyi ən böyük qüvvədir, xalqla bir yerdə olmağı onlardan zaman özü tələb edir.

...Şair nəinki xalqın mübarizəsinə qaynayıb-qarışmalı, həm də bu mübarizənin önündə getməlidir. Şair xalqın faciəsindən kənarda qalırsa, xalqın danlağı təbii görünməlidir.

...Şair xalqın dərdindən yazırsa, elə yazmalıdır ki, dərdini yazdığı adamları silkələyə bilsin. Şair sərrast atıcı kimi hədəfi düzgün görməli, dəqiq nişan almalı və istədiyi nöqtəyə vurmağı bacarmalıdır. Lap loru dildə desək, donuzu donuz gülləsi ilə vurmaq lazımdır. Biz niyə bu gün M.Ə.Sabiri sevə-sevə oxuyuruq? çünki Sabir zamanın, dövrün ən böyük faciə səbəbkarlarına, millət üçün əsl bəlaya çevrilənlərə qorxub çəkinmədən dəqiq atəş açıb. Ona görə də o, M.Ə.Sabir olub.

...Xalq öz ziyalısından umur. çünki həmişə xalq ağır gündə öz ziyalısına söykənib və xalq elə bilir ki, ziyalı hər şeyi deyə bilir, hər şeyə qadirdir. Lakin bu, belə deyil. ...televiziya kimi geniş auditoriyadan xalqa söz demək imkanından məhrumuq. Amma ...qəzetləri də hamı ala bilmir. "Azadlıq" radiosunu vəzifədə oturanlar bəyənmirlər, söyürlər. Qoy kim nə deyir desin, ancaq mən bu fikirdəyəm ki, ziyalı üçün yeganə tribuna bu gün "Azadlıq" radiostansiyasıdır. Gələcəkdə Azərbaycanda Azadlıq hərəkatının tarixi yazılanda mütləq orda "Azadlıq" radiosunun xidmətləri qeyd olunacaq.

...Beləcə susa-susa bir vaxtlar Zəngəzuru, Göyçəni itirdik, indi də Qarabağın taleyi həll olunur. Sonra da başqa ərazilərimizə göz dikəcəklər və beləcə biz bir xalq kimi məhv ola bilərik.

...Füzulidən olan bir şəhid anasının sözlərini xatırlayıram: "Mən o biri oğlumu da qurban verməyə hazıram, təki o torpağa qayıdım. ürəyimdə övlad dağı da var, Vətən dağı da. Vətən dağı övlad dağından ucadır." Nə qədər ki, biz bunu dərk etməmişik, torpağın üstündə gəzməyə haqqımız yoxdur....Cəmiyyət həyatının bütün dövrlərində ziyalılar aparıcı rol oynayıb və həmişə onun yeri, ön səngərdə olub. Ancaq bu, Azərbaycanda bütün ziyalılara aid deyil. çox təəssüf ki, müasir ziyalılarımız Azərbausan ziyalılarının demokratik, mübariz ənənələrini çox zəif şəkildə davam etdirirlər. Hətta, bəzilərində bu fəaliyyət heç hiss olunmur. Bu mənada xalq öz gileyində, töhmətində tamamilə haqlıdır. Azərbaycan xalqı hazırda özünün ən mürəkkəb, çətin dövrünü yaşayır. Yeri gələndə ziyalılar sözlərini deməyi bacarmalı, əməli fəaliyyət göstərməlidirlər. Bu gün Azərbaycan ziyalısı, ayrı-ayrı istisnaları nəzərə almasaq, ağzına su alıb gözləmə mövqeyində dayanıb. Əslində "ziyalı susub" demək də düzgün olmazdı. çünki o, yeri gələndə danışır, ancaq millətin, xalqın xeyrinə yox, öz xeyrinə, qohum-əqrəbasının, bacı-qardaşının xeyrinə, bir də qarşısında baş əydikləri məmurların xeurinə.

Televiziyada nümayiş etdirilən dövlət tədbirlərində, qəzetlərdə, hətta, görkəmli, istedadlı ziyalılar da mədhiyyəçiliklə, boş təriflərlə məşğul olursa, xalq bunu necə bağışlasın? O, rüşvətxorluq, yerlibazlıq, mənəm-mənəmlik, hərkə-hərkəlik dənizində boğulur. Ona kömək üçün əl uzatmaq lazımdır. Bu köməyi ziyalıdan ummaqla xalq tamamilə haqlıdır. Əgər ziyalı, ancaq özünü və orden-medal, fəxri adlar haqqında düşünürsə, təbii ki, xalqın iradları düzgündür.

Bütün bu deyilənlərlə yanaşı, Azərbaycan ziyalısının hamısının eyni arşınla ölçməyin əleyhinəyəm. Son illərdə daim xalqla birlikdə olan, xalqla qoşa əzab-əziyyətlərə qatlaşan, bir tikə çörəyə möhtac olan, ancaq öz mənliyini qoruyub saxlayan, əyilməyən ziyalılar var. Ziyalılar haqqında danışanda bir qədər insafla danışmaq lazımdır.

(Ardı var)

Famil Mehdi

Təzadlar.-2010.- 12 yanvar.- S.10.