Milli dəyərlərimizin daşıyıcısı

Düşmənimiz dostumuzdan çox ikən,

Türkün türklə ədavətə haqqı yox!

Bəxtiyar Vahabzadənin əziz xatirəsinə

...Millətlər əsrlərlə yerişdirdikləri böyük insanlar ölçüsündə böyük olmuş, yetişdirdikləri bu insanları unutmadıqları, onları gələcəyə, yeni nəsillərə, bir örnək olaraq tanıtdıqları zaman milli varlıqlarını qoruyub davam etdirər, milli dəyərlərilə fəxr edərlər.

Azərbaycan türkü dünyaya göz açdığı gündən öz milli varlığını təmsil edəcək böyük insanlar yetişdirmiş, onlarla fəxr etmiş və qürur duymuşdur.

Bunlar gerçəklik, subuta ehtiyacı olmayan bir həqiqətdir. Bu həqiqəti millətimizin dostları ilə yanaşı, onu istəməyən yabançı tarixçi, ədəbiyyatçı alimlər belə təsdiq etmək məcburiyyətində qalmışlar.

Fikrində, əqidəsində, məsləkində , yaradıcılığında milli dəyərlərimizin daşıyıcısı kimi Azərbaycan türk böyükləri arasında yer almağa haqq qazananlardan biri də xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadədir.

Bəxtiyar şeiri düşüncəmizi, duyğumuzu dəyişdirmək, onu yüksək bəşəri duruma gətirmək kimi estetik gücə malikdir. Onun şeirlərini oxuyanda öz dar çərçivəmizi aşır, zamanla birləşirik. "Antenna" şeirində oxuyuruq:

Bilməkdən bezmədikmi?

Gəlin, duyaq bir az da...

Bal kimi röyalara

Uyaq, uyaq bir az da.

Qəlbimizin başına

Dəmirdən yox amandır?-

Duyğumuzun telindən

Bir antenna qoyaq biz.

Uzaqları bilirik

Yaxınları duyaq biz!

Görkəmli alman şairi Götenin belə bir kəlamı var:

"Yalnız o adamlar yaşamağa və azadlığa layiqdir ki, onun uğrunda hər gün döyüşə gedirlər".

Bəxtiyar Vahabzadə özünü dərk etdiyi gündən məsləki, əqidəsi uğrunda divanəsi olduğu Vətəni Azərbaycan uğrunda döyüşə getmişdir:

Haqq ədalət gücdəmidir?

Zorun, gücün var deyə sənə qul olmalıyam?

Məqsədinə çatmaq üçün yoxsa ayaqların altında yol olmalıyam?

Yoxsa sənin havan çatmır, havamı da sənə verib özüm boğulmalıyam!

Senzuranın, yəni qadağaların pambıqla baş kəsən zamanlarında sözünü demək üçün üzünü Kərküklüyə, Mərakeşliyə, İraqlıya, hamıya tutub hələ 1959-cu ildə deyirdi:

Şərəfdir ölmək də azadlıq üçün

Bu məslək dəyməzmi bütün dinlərə?

Deyirəm, eşq olsun dünən və bugün

Azadlıq yolunda can verənlərə!

Dözməmək azadlıq,

Dözmək əsarət.

Bir günlük azadlıq bir ömrə dəyər!

Bəxtiyar bunları bilir, duyur, görürdü. Bunları intuisiya ilə deyə bilməzdi. Axı millətin Azadlıq, İstiqlal Bəyannaməsini özü yazırdı. O, bizə inam verir, bizi yaşadırdı.

Şair millətin sevgi və ehtirama layiq olduğunu, bunlara ehtiyacı olduğunu və ona hər şeydən əvvəl sabahına inamının olmasını duyur. "bütün ömrü boyu ciyəri ilə yox, ancaq inamı ilə nəfəs aldığını" car çəkir, düşməninə üzünü tutub deyirdi:

Demə ki, dəryayam, dərindir təkim,

Vallah quruyursan sən damla-damla.

İnamdır əqidəm, gücüm, məsləkim,

Qələbə mənimdir bu inamımla!

Şair hamıdan çox bilirdi ki, birlik və bərabərlikdən qüvvət, güc doğar.

O, günün ayaq səslərini əllisində, altmışında eşidib, görən şairlərdən olmayıb. Hələ 1960-cı ildə yazdığı "Günün ayaq səsləri" seirində əsrlərlə qul olanlardan öz səslərini ucaltmasını tələb etmişdir:

Görürəm mən, görürəm cahangirlik bir azdan

Zamanın əllərilə asılacaq boğazdan.

Eşidirik biz bunu günün ayaq səsində,

Görürük Şərqdən doğan günəşin cilvəsində.

Hələ 1995-ci ildə Bəxtiyar müəllimlə bir söhbət zamanı mən dövlətimə, xalqıma ərkimlə bir söz demişdim ki, "Şair, sənin 70 illiyin hadisəyə çevrilməli, İstiqlal bayramı səviyyəsinə çatmalıdır. çünki bu yolun ən mötəbər yolçusu sən olmusan." Hətta belə dedim ki, 1995-ci il "Bəxtiyar ili" elan olunmalıdır. Onun gözləri doldu və hıçqırıqlı səslə dedi: "Ay Yaşar, mən nə ərklə, nə ürəklə özümə yubiley eləyim, sevinim? Minlərlə şəhid balalarının ruhu məni qınamazmı? Axı ürəkdən sevinə bilirəm ki, yubiley haqqında fikirləşim də?"

Bu söhbəti yada salmaqda məqsədim Bəxtiyarın o böyük ürəyi qarşısında baş əymək və hamımıza cox əziz olan şəhidlərimizin xatirəsini bir daha yad etməkdir.

Vətən oğullarının Vətən qarşısında ən şərəfli vəzifəsi mənsub olduğu milləti sevmək, onun azadlığı və yüksəlməsi üçün çalışmaq, gərək olduğu zaman onun uğrunda canını verməkdir.

Bütün dünyanın azad xalqlarının milli mücadiləsi İstiqlal savaşı bu imanla başlayıb, bu inamla da başa çatıb.

Bu iman, bu inam yolunda ölümə Bəxtiyarın həmişə bəşəri münasibəti olub:

Ölsəm də, ancaq bilim

Niyə öldüm, mən, niyə?

Heç olmasa həyatım

Dəysin bircə gülləyə.

Yox!... Neçin öldüyünü

Bilən zaman bir insan

Ölüm özü utanır

Aldığı qurbanından.

Bəxtiyar həmişə bircə şeydən qorxurdu və deyirdi:

Ölüm-ona nə var ki, qorxulu gəlmir mənə,

Qorxuram həyatımı ucuz satam düşmənə.

Düzdür biz cox ucuz ölümlər vermişik.Lakin torpaqlarımızın bir hissəsini versək də namusla ölməyi də öyrənmişik.

Ey ölümləri ilə Vətən torpağını, qəhrəmanlıqları ilə Azərbaycanımızı şərəfləndirən şəhid balalarımız! Ruhunuz şad olsun. Bəxtiyar müəllim demişkən:

Ey vətən yolunda ölən ərənlər,

Siz ey təmənnasız, qəsdsiz, qərəzsiz

Canını bizlərə qurban verənlər,

Eşq olsun Sizə!

Eşq olsun o polad iradənizə!

Görünür bu qaydadır,

Könüllərin atəşi qaranlığı yarmasa.

Torpaq övlad qanıyla alışıb qızarmasa,

Vətən üfüqlərində qızarmazmış dan yeri.

Qanla suvarılmalı azadliq çiçəkləri!

Biz türklərin bu günə qədər və bundan sonra da ən cox dəyər-qiymət verəcəkləri əxlaq Vətən əxlaqı olmuş və olacaqdır. Bu gün biz Azərbaycan türklərinə bu daha çox lazımdır, çünki siyasi düşmənləri çox olan millətlər üçün Bətən əxlaqı ən böyük istinahgahdır. Bəxtiyar bizə Vətən əxlaqından dərs verib, bunu bizə belə çatdırırdı:

Dünya quru bir səs,

Qəm çəkməyə dəyməz,

Yüz-yüz itən olsun

Min-min də bitən var.

Şükr eyləyəlim ki,

Bizlərdən həm əvvəl

Həm sonra Vətən var.

Bəxtiyar ancaq Azərbaycanın deyil, bütün türk dünyasının, bəşəriyyətin dərdlərini düşünür, bu yolda məsləkini kökləyir və türk övladlarına şərəf, şanımızın, torpaqlarımızın yad əlində tapdandığı ocağımızın, pirimizin dağıdıldığı bir dövrdə türkün türklə ədavətə haqqı olmadığını bizə başa salırdı:

Nə çox imiş bu torpağa göz dikən,

Baxa-baxa gözümüzə mil çəkən.

Düşmənimiz dostumuzdan çox ikən

Türkün türklə ədavətə haqqı yox.

Hər gün neçə şəhid verən millətin

Bir-birilə ədavətə haqqı yox.

Bütün türk dünyasında özünə məxsus layiqli yeri olan Bəxtiyarımızın bu sahədə bəşəri qayəsi belədir:

Türkük, bizi düşmənlərimiz yüz yerə bölmüş,

Birləşməliyik gec-tezi qardaşlarımızla.

XX yüz il türk dünyasının, türk düşüncə tərzinin mənəvi atası olan Ziya Göyalp öz məfkurəsini şeirlə belə mənalandırmışdır:

Mən aşiq bir qəlbəm, cananım odur,

Bu fani dünyada Rəhmanım odur.

Mən xəstə bir ruham, Loğmanım odur,

Əlində könlümün öz əlacı var.

Ziya Göyalp dünyasından bəhrələnən, türkün estafetini qəbul edən Bəxtiyar isə öz məfkurəsini belə formulə etmişdir:

Bəzən nalə çəkib tökər göz yaşı

Həmişə özümlə durar yanaşı.

Özümün hakimi, sözümün başı,

Eşqimin, arzumun qulu fikirlər.

Müasir adamın təfəkkürü getdikcə daha çox fəlsəfi məzmun daşıyır. Bəxtiyar poeziyası hər şeydən əvvəl həyatın ziddiyyətlərini görmək, hadisələrin rəngarəngliyi arxasında onların daxili mahiyyətini seçmək, bir sözlə, diolektikcəsinə məntiqə uyğun olaraq düşünmək, duymaq bacarığına malik olmağı öyrədir:

Tutuşmuşam, çaxmaq yoxdur alışmağa

Qaynayıram, təpərim yox, nə coşmağa, nə daşmağa

Ürəyimin sözlərini oba-oba danışmağa,

Dədə Qorqud timsalında ozan ola

Bir qəribə yuxu gördüm, istəyimcə yozan ola.

Bəxtiyar möcüzə səviyyəsinə qalxmış ən ali yaradıcılıq dünyasının adamıdır. "Bir duyğuda beş duyğu" şeirində görməyənə hər kəsin gözünə görünməyəni görməyə, eşitməyənə təkcə könül deyəni eşitməyə çalışmağı təlqin edir və deyir:

Karsansa rəngləri eşit səs kimi,

Korsansa səsləri rəngə çevir, gör.

Sanma bu dünyanı bir qəfəs kimi,

Rəngdən səsi eşit, səsdən rəng götür.

Şeirin möcüzəsinə baxın:

Hər gün bir təzə dərd çıxdı qarşıma,

Bir gecə yatmadım köhnə dərdlə mən.

Və yaxud:

İçimdədir gecə-gündüz, ağ-qara

öz ağımdan öz qarama elçiyəm.

Bəxtiyarın şeir dünyasına baş vurdunsa həyat sənin üçün can sıxıcı mənasız ola bilməz. çünki Bəxtiyar ürəyinə yığdığı dünyanın qiymətli hər şeyinin, həyatdakı bütün yenini və köhnəni, bütün ümidləri, itkiləri, bəşəriyyətin qələbələrini, onun bütün zəkasını, ağrı-acısını oxucusu ilə bölüşür, onu sevir, ona ürək- dirək verir, onu yaşadır.

Sən yoxsansa... mən bir heçəm, hədərəm,

Sənin üçün bir taleyəm, qədərəm.

Sevgim qədər, məhəbbətim qədərəm,

Mən özümün inkarıyam, aman hey!

Bəxtiyar şeiri artıq şeirlikdən çıxaraq atalar sözünə çevrilmiş və millətin qəlbinə, təfəkkürünə yazılmışdır.

Dağlar-əzəmətilə,

Bağlar-naz, nemətilə,

Sular-hərəkətiləözüdür.

Qoca söz-söhbətilə,

Cavan şücaətilə,

Qız da öz ismətilə özüdür...

Yalan-quduzmağıyla,

İnam öz-susmağıyla,

Şübhə də yozmağıyla özüdür.

Haqsızlığa qarşı üsyan Bəxtiyar şeirinin əsas leytmotivlərindən biridir. O, nifrəti, kini ilə ədalətsiz adamları lənətləyir və onların şərəfsiz mövqeyini qamçılayır. "Gəldi bir əyyamı" şeirində Bəxtiyar mövcud haqsızlıqdan cana yığıldığını açıq-aşkar göstərir və deyir:

Haqsıza döndərdi bu gün haqq bizi;

Zora nə qanun var, nə haqq, nə yasaq,

Bəxt öz qanımızda boğacaq bizi,-

Bu "bic əyyamına" uyğunlaşmasaq.

Şair, əsəbləşmə. Bilirəm bunu yandığından deyirsən. Ancaq özün bizlərə dönə-dönə demisən ki, əgər bu millət uyğunlaşmağı bacarsaydı çoxdan assimliasiyaya uğrayıb Dədə Qorqud dilini də itirərdi.

Olayım yurda dayaq

Bəd əməllərdən uzaq.

Çəkəlim namusunu

Ulu türk adımızın.

Bizə örnəkdi bu gün

Yolu əcdadımızın

Ulu tanrım, bizi sən

Qoru şərdən, çilədən

Amin, ilahi amin!

Bəxtiyar öz sevimli oxucularının, əslində millətinin məhəbbətinə ləyaqətini təsdiq etmək üçün ziddiyyətlər içində keçən həyatının bütün cəfalarına çəkinmədən tab gətirmiş, heç bir zaman sarsılmamışdır. Elə buna görədir ki, şeirin Bəxtiyarı Azərbaycanın Bəxtiyarı olaraq qəlblərə girdi. öz şeirilə bu gün ona üz tutub deyirəm:

Amalını sən şeirin üçün sevməlisən, yox!

Şeirin sənin amalın üçündür.

Şeirin sənin amalına yol, fikrinə yöndür!

Alqış sənə ey fikrinə qul, qəlbinə rəhbər,

Eşqində də, əzmində də şeirində də əsgər.

Bəxtiyar yaradıcılığının bütün dövrlərində yəni cavan olanda da, orta yaşda da, ahıl vaxtında da qocalığa həm sataşmış, həm də onu əzizləmişdir:

Demə qocalığın min qəmi varmış,

Dolaşıq fikirlər beynimi sarmış.

Qocadan yuxu da qorxub qaçarmış.

Qayıt, yuxum, qayit, dincliyim, qayit,

Cavanlığım qayıt, gəncliyim qayıt!

Cavanlıq min sözlü, min səsli quşdur,

Əlindən çıxdısa tuta bilməzsən

Qocalıq qiymətli bir zər qumaşdır,

Bahadır, müftə də sata bilməzsən!

Heç vaxt unudulmayan Bəxtiyar qardaşım!

Hər adama, hər şairə, hər ataya və nəhayət, hər babaya belə qocalıq qismət olmamışdır.Sən müqəddəs, xətir- hörmətli, sayğılı və əziz qocalıq ömrünü də gördün.

Bizləri yetim və nisgilli qoyub getdin.Nisgilin Bütöv Azərbaycan və Qarabağ dərdi idi.

Allahım, Sən hər şeyə qadirsən. Bəxtiyarımızın və Bizlərin hamımızı bu nisgildən tezliklə qurtar.

Allah sənə rəhmət eləsin!

Yaşar Əliyev,

fəlsəfə elmləri namizədi,

hüquqşünas

Təzadlar.- 2010.- 30 yanvar.- S.6.