UNUDULMUŞ QƏLƏBƏ

1957-ci ildə Tərtərdə doğulub. Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirib. Bərdədə komsomol orqanlarında çalışıb. SSRİ Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin Minsk Ali Kursunda təhsil alıb. Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi (Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi) sistemində xidmət edib. Polkovnik-leytenant, Qarabağ müharibəsi veteranıdır. DTK-nın (MTN) Gəncə Şəhər Şöbəsində əməliyyat müvəkkili, baş əməliyyat müvəkkili, Şəmkir və Göyçay bölmələrinin rəisi, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyində şöbə rəisi olub.

...Stanislav Rostotski sevdiyim kinorejissorlardan biridir. "Bazar ertəsinədək gözləyək", "Sakit üfüqlərdə" kimi məşhur filmlərin müəllifidir. İkinci Dünya müharibəsindən 27 il sonra çəkilmiş "Sakit üfüqlərdə" filmində müharibənin gurultusu, tankı, topu yoxdur. Böyük müharibənin gedişində döyüş tapşırığını yerinə yetirən qızlardan ibarət döyüşçülərin xarakteri, faciəli taleləri əks olunub.

Tapşırıq yerinə yetirilir. Qızların həyatı bahasına. Filmin sonunda məşhur Levitanın səsi ilə informasiya səslənir: "İkinci Ukrayna Ordusu və Birinci Belorusiya Ordusu düşmən üzərinə genişmiqyaslı hücuma keçmiş və qələbə qazanmışdır. Bəzi bölgələrdə isə yerli əhəmiyyətli döyüşlər keçirilmişdir".

"Yerli əhəmiyyətli döyüşlər". Bəzən kiçik görünən, miqyası az olan işlər, böyük əhəmiyyət daşıyan hadisələrin, uğurun açarı olur. Dünya müharibələrində də.

Bu filmin başqa bir epizoduna da qayıdacağam, amma sonda...

Ermənistan-Azərbaycan müharibəsinin ağır, vacib döyüşləri, təbii ki, Qarabağda olub. Amma Qarabağın sərhədlərindən kənarda da - Qazaxdan Naxçıvana qədər - elə hadisələr, döyüşlər olub ki, az əhəmiyyət daşımır.

Diqqətinizə çatdıracağım olaylar nə xatirədir, nə də memuar. Bu, Azərbaycan tarixinin bir parçasıdır. Düz 20 il bundan əvvəl, 1991-ci ilin aprelin 30-da Azərbaycanın bir kəndi - çaykənd ermənilərdən azad edildi.

Ölkədə ermənilərin yaşadığı kəndlər az deyildi. Elə Xanlar rayonunda da ermənilərin kompakt yaşadığı 8 kənd vardı. Amma heç biri Çaykənd qədər əhəmiyyətli olmayıb. Çaykəndin azad edilməsi SSRİ-nin rəhbəri Mixail Qorbaçov, SSRİ müdafiə naziri, SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri, Azərbaycanın rəhbəri Ayaz Mütəllibov səviyyəsində müzakirə olunmuş, respublika rəhbərlərinin hamısı Xanlara (indiki Göygöl) gəlmiş və 1991-ci ilin aprelin 30-da başlamış əməliyyat mayın 4-də tamamlanmışdı. Bu günlərin hər biri tarixi hadisələrlə doludur. İlk gündən sonunadək iştirakçısı və şahidi olduğum bu hadisələr tariximizin qələbə səhifəsidir. Az yada salınan, danışılmayan, unudulmuş qələbə...

Çaykəndin azad edilməsinə qədər onun ətrafında baş verən hadisələr və kəndin tarixi haqqında məlumat verməyi zəruri heçab edirəm.

Ermənilər bu kəndə 1896-cı ildə Türkiyədən köçüblər. Sultan Əbdülhəmidin dövründə Anadoluda yaşayan ermənilər və türklər arasında ilk ciddi qarşıdurmalar baş verən zaman çar Rusiyasına sığınan erməniləri Gəncə ətrafında yerləşdirirlər. çaykənddə, Martunaşendə (Qarabulaq) tikilən kilsələrin üzərində də 1896-cı il yazılmışdı.

Çaykənd erməniləri də söhbət zamanı babalarının Türkiyədən köçdüyünü söyləyirdilər. Çaykənd Kürəkçay boyu, çayın hər iki sahilində salınıb. Bir tərəfi meşəli dağlar, bir tərəfi Kamo və Azad kəndləridir. Gəncə-Göygöl yolundan keçəndə kənd çox aşağıda, dərədə olduğundan görünmür. çaykənd sonradan Murovdan çəkilmiş Kəlbəcər-Gəncə yolunun, Toğanadan, Göygöl, Maral göldən gələn yolun, keçmiş Şaumyan rayonundan (Ağcakənd) Gəncəyə gələn dağ yolunun üstündə yerləşmiş strateji əhəmiyyətli, 1000-dən çox evi olan bir kənddir. Tarixçilərdən eşitdiyimə görə, 1918-ci ildə Azərbaycana gələn türk ordusu çaykənddə döyüşməyi riskli sayıb, kəndi bir müddət mühasirədə saxlasa da, ora girməyib.

Çaykəndlilər qatı millətçilər idi. Yerevan erməniləri üçün də bu kənd xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. SSRİ zamanında çaykənd-Yerevan avtobusu işləyirdi. Başqa erməni kəndləri çaykəndi özlərinə dayaq bilirdilər. Buna görə də Qarabağ hadisələri başlayan kimi çaykənd Gəncəbasarda yeganə erməni kəndi idi ki, Yerevandan emissarlar məhz bura gəlirdilər.

İlk gələn İqor Muradyan idi. Əməliyyat məlumatlarına görə, Muradyan emissarların başçısı idi. 1988-ci ilin may ayında Muradyanın çıxışları, təbliğatı barədə əməliyyat məlumatları ilə yanaşı rəsmi iki şikayət ərizəsi aldım. Ərizənin birini Mixaylovka kəndinin sakini, miliyyətcə rus olan şəxs, digərini çaykənd sovetinin sədri Qrant Gürcüyan imzalamışdı. Sonralar, çaykənd köçürüləndə Gürcüyan yalan, böhtan dolu açıqlamalar verdi.

Həmin iki ərizənin əsasında Moskvadan gəlmiş milis generalı Pankratovun rəhbərlik etdiyi dəstə ilə kəndə girib Muradyanı həbs etdik və o, təyyarə ilə Moskvaya aparıldı. Qısa bir müddətdən sonra Muradyanı azad etdilər.

Hadisələr 1989-cu ildən kəskinləşməyə başladı. Ermənistandan gələn qaçqınlarla Xanlarda yaşayan ermənilər arasında danışıqlar gedir, qarşılıqlı köçmələr razılaşdırılırdı. Qarabağ hadisələri başlayandan ötən 2 il ərzində Mirzik, Zurnabad, Qarakeşiş, Əbləh, Kuşi Armavir (indiki Quşçu) kəndləri və Xanlar şəhərinin erməni sakinləri sakit şəkildə Ermənistana köçdülər. Ermənistandan gələn qaçqın azərbaycanlılar isə həmin kəndlərə yerləşdirildi.

Kamo, Azad kəndlərinin köçürülməsi, çaykənd və Martunaşenin azad edilməsi isə xüsusi hadisələrlə müşayiət olunduğundan və tarixi baxımdan əhəmiyyətli olduğu üçün təfərrüata varmaq zəruridir.

1990-cı ilin ilk günləri respublikada hədsiz gərginlik vardı, episentr isə nə Bakı, nə Qarabağ idi. Xanların Çaykənd, Şaumyan (kənd) rayonunun Todan kəndləri ətrafında baş verən silahlı toqquşmalar Gəncədə və Xanlarda vəziyyəti hədsiz dramatikləşdirmişdi. Yanvarın 10-da Şaumyan rayonunun rəhbərliyi Todan kəndində mühasirəyə düşüb əsir alındı. Birinci katib Ağacanyan başda olmaqla 22 nəfər Xanların milis şöbəsinə gətirildi. Ağacanyanı AXC fəalları Bakıya apardılar, sonra o, kiminləsə dəyişdirildi. Yalnız rayon prokuroru Stepanov əldən çıxaraq əsir düşməmişdi.

Paralel olaraq çaykənddə Yerevandan gələn yaraqlılar 3 azərbaycanlını əsir götürmüşdülər. Biri milis nəfəri, biri Göygöl dövlət qoruğunun işçisi, biri isə Toğana sakini idi. Respublikanın hər yerindən Xanlar rayonuna kömək etmək üçün gənclər yığışıb gəlmişdilər.

Yanvarın 12-də Xanlar və Şaumyanın sərhədindəki strateji əhəmiyyətli Todan kəndində ilk atışmalar, döyüş oldu. Gəncədən Todana köməyə getmiş könüllülərdən 3 nəfər - Rüzgar Qasımov, Bəxtiyar Əliyev, Abasqulu Məmmədov - şəhid oldu. Gəncədə təntənəli dəfn mərasimi keçirildi.

Yanvarın 13-də Çaykənddən 3 əsir azərbaycanlı ilə Şaumyan rəhbərliyindən 3 nəfəri dəyişmək qərarına gəldik. Hacıkənd yolu tamam bağlanmışdı, yola yaraqlı ermənilər nəzarət edirdi. Qərara alındı ki, Daşkəsən ərazisinə keçib çıraqlı kəndindən Kəlbəcərin ərazisinə, oradan da Toğanaya enmək olar. Yanvar ayında Murovun, Qoşqarın ətrafında piyada hərəkət etmək çətindir, o ki qala "Niva" maşınları ilə. Əsirləri kimin dəyişəcəyi sual yaratmışdı. Onların qohumlarından iki nəfər getməyə hazır idi. Milis şöbəsindən Rəşid və sahə müvəkkili Mətləb, Hacıkənd qəsəbə sovetinin sədri Nəsrəddin, Rayon İcraiyyə Komitəsinin sədri Asəf Məmmədov da getməyə razı oldu.

Əsir düşən Arzu adlı milis işçisinin atası İlham şöbənin dəhlizində birdən yerə əyilib dizlərimi qucaqladı. Ağlaya-ağlaya "Mən atayam, amma oğlumu xilas etməyə gedə bilmirəm. Sənə yalvarıram, sən getməsən, heç kim getməyəcək, get mənim balamı gətir". Onu ayağa qaldırıb gedəcəyimi dedim və 10 dəqiqəyə yola düşdük.

Artıq hava qaralırdı. Şaumyan Rayon Xalq Nəzarəti Komitəsinin sədrini, Manaşid kəndinin kolxoz sədrini və rayon Aqrar Sənaye Birliyinin sədri Meqriyan Şaqen Znaveroviçi mənim əyləşdiyim "Niva"ya götürüb yola çıxdıq. Şaqen Şaumyanda erməni millətçilərinin başında dururdu, xüsusi nüfuza sahib idi. Onunla sonralar, 1991-ci ildə Şəfəqdə də rastlaşdıq. Ağcakənd azad ediləndə Şaqen öldürüldü. Ona Ermənistanın Milli Qəhrəmanı adı verildi. Erməni fədailəri siyahısındadır.

DTK-da hara gedirdiksə, rəhbərliyi məlumatlandırır, icazə veriləndə gedirdik. Bu dəfə rəisimizə - rəhmətlik Rəhman Mikayılova heç nə demədim. Bilirdim ki, icazə verməyəcək. Ağlayan atanı heç cür çarəsiz qoymaq olmazdı. Mən gedəcəyim halda milis işçilərinin də gedəcəyini düşünüb icazə almadan əsirləri dəyişməyə yollandıq.

Tüləllər kəndini keçib çıraqlıya çatdıq, çox yüksək bir yoxuş vardı. "Niva"lar qarda heç cür yoxuşu qalxa bilmədi. Bir saatdan sonra KrAZ markalı yük maşını gəldi. Hava tamam qaralmışdı. Erməni əsirləri də götürüb KrAZ-a mindik. Ən təhlükəli yerlərdən keçib 3 saatdan sonra Toğanaya çatdıq. Asəf müəllimin qohumlarından birinin evində qalıb səhərin açılmasını gözlədik.

Biz Toğanaya çatanda SSRİ televiziyasının "Vremya" verilişi başlamışdı və Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Əbdürrəhman Vəzirov müsahibə verirdi ki, Bakıda bir neçə erməni ailəsinin evi dağıdılıb. Kənddə heç bir rabitə əlaqəsi yox idi. Həyat yoldaşımın və körpə Əsmərin bütün gecəni gözü yolda qalacağını, işdə narahatçılıq olduğunu təsəvvür edirdim.

Sabaha qədər yatmadıq, əlimizdəki cəmi 2 avtomatla həm özümüzü, həm də əsir erməniləri qoruyurduq.

Səhər açılanda təxminən 4 saat danışıq getdi. Əsirləri bir-bir dəyişdik. Sağ-salamat geri aldıq və yenə axşama yaxın həmin çətin, buzlu-qarlı yollarla Xanlara çatanda hamı bizi sevinclə qarşıladı. Bəziləri öldürüldüyümüzü zənn etmişdilər.

Gəncəyə, iş yerimə gəldim. Axşam 9 olardı. Rəis məni gözləyirdi. DTK-dan Pərviz Hətəmzadə də içəridə idi. Rəis əsəbi şəkildə:

- Hardasan? - soruşdu.

Danışdım.

- Niyə icazə almamışdın?

- Bilirdim ki, icazə verməyəcəksiz. Mən o zaman getməyəcəkdim, onda da mənə qorxaq kimi baxacaqdılar, həm öz nüfuzuma, həm də təşkilatımızın adına xələl gələcəkdi. Getməyə bilməzdim.

Rəis heç nə demədi, hətta üzündə məmnunluq hiss etdim.

- Yaxşı, get evə, narahatdılar, amma sabah ətraflı arayış təqdim edərsən.

Səhərisi əsirlikdən azad etdiklərimizlə söhbət etdim. Yerevandan gələn ermənilər bir neçə dəfə cəhd ediblər ki, onları ocaqda yandırsınlar. Yerli ermənilər hər dəfə mane olublar. Yerevan ermənilərindən biri əsirlərə deyib ki, qayıdanda Kirovabadda (Gəncə) bildirin Pzo çaykənddədir.

Neçə illərdən sonra, ötən il internetdən oxudum ki, Pzo "vor zakon" olub, bir müddət ABŞ-da yaşayıb və hansısa əməlinə görə Yerevanda tutulub. Pzo qanunsuz silah alveri ilə də məşğul imiş. Əsl adı Armen Qazaryandır.

Çaykənd ətrafla Ermənistandan gələn vertolyotlarla əlaqə saxlayırdı. Vertolyotlar Sevan gölünün sahilindən - Kamo şəhərindəki bazadan qalxırdı. Rabitə isə yalnız radiostansiya vasitəsilə idi. Ermənistanlı yaraqlılar müasir silah-sursatla gəlirdilər. O zaman bizim avtomat silahlar üçün burnumuzun ucu göynəyirdi. Hacıkənddən Toğanaya gedən asfalt yola çaykənd erməniləri nəzarət edirdi.

Əsirləri dəyişdiyimiz günün səhərisi - yanvarın 14-də Hacıkəndin üstündə, Beşulduz deyilən yerdə xeyli adam toplaşmışdı. Əksəriyyət silahsız idi. Bir xaos hökm sürürdü. Bu insanlara rəhbərlik etmək də çətin idi. Müxtəlif bölgələrdən gələnlər dəstə-dəstə toplaşıb söhbət edirdilər.

Həmin yerdə dolu buludlarını dağıdan topxana da vardı. Cavanlar topxananı ələ keçirib çaykənd istiqamətinə bir neçə atəş açdılar. Bu vaxt iki vertolyot peyda olub başımızın üstündə dövrə vurmağa başladı. Topun başında duran oğlan bu dəfə vertolyotlara atəş açdı. Mərmi yan keçdi, amma küləyi vertolyotu silkələdi və aşağıdakılara elə gəldi ki, vertolyot vuruldu. "Ura" deyib vertolyota doğru tüfənglərdən atəş açanlar da oldu.

Vertolyotlar Gəncəyə doğru uçdu. Hava çox aydın idi. Vertolyotlar Gülüstan qəsəbəsinin üzərində bir neçə dəfə fırlanandan sonra aerodroma tərəf istiqamət aldılar. Fikirləşdim ki, bunlar bir plan cızdılar, nəsə ola bilər. Toplaşanlara üz tutub dağılmağı məsləhət gördüm. Fikir verən olmadı. AXC Xanlar şöbəsinin sədri Nadirov əynində qara yapıncı mənə yaxınlaşıb dedi ki, səni düz başa düşməzlər, elə bilərlər qəsdən edirsən.

Hacıkəndə enib poçtdan şöbəyə zəng etməyi qərara aldım. Cəmi 20 metr yerimişdim ki, meşənin üstündən vertolyotlar peyda oldu. İnsanların gur toplaşdığı yerə atəş açdılar. Dikdə tikilmiş dayanacağın kafellərinin zərbədən necə dağılıb havaya sovrulduğu hələ də gözlərimin qarşısındadır. Poçta qaçıb şöbəyə zəng etdim, rəis müavini Qardaşovla danışıb hadisəni söylədim. Bu vaxt poçtun yanında gözləyən iki təcili yardım maşınına yaralı gətirdilər. Növbətçi - Cəmşid həkim mənə baxıb yaralıları xilas etməyin qeyri-mümkün olduğunu dedi.

Nəticə ağır oldu. Gəncə sakini Neman Vəliyev, Xanlar şəhər sakini Səbuhi Hacıyev iriçaplı pulemyot güllələrindən ölmüşdülər.

Yanvarın 15-də dəfn mərasimi oldu. Həmin gün axşam Hacıkənd ətrafına yenə xeyli adam toplaşmışdı. Stepanakertdə dislokasiya olunan hərbi hissədən bir BMP və bir BTR çaykəndə gəlmişdi. Bir erməni bələdçi də götürüb Hacıkəndə doğru hərəkət etmişdilər. Hacıkəndin üstündə qarşısını bizimkilər kəsib həm BTR-i, həm də BMP-ni əllərindən almışdılar.

Zirehli maşınları alanlara Bakıdan gəlmiş AXC funksionerləri Fəzail Ağamalı və Fəhmin Hacıyev rəhbərlik etmişdi. Hər iki zirehli maşının əsgər və zabit heyətini əsir götürüb Xanların milis şöbəsinə gətirdilər.

Komandirin soyadı Belov idi. Onlarla görüşdüm, özümü təqdim etdim. Gəlişlərinin səbəbini soruşdum. Çaykəndə kömək etməyə gəldiklərini söylədilər, əslində isə ermənilərin hiylə və yalanlarının qurbanı olduqlarını etiraf etdilər.

Rus əsgər və zabitlərini Xanlarda saxlamaq təhlükəli idi. Rusların öldürdüyü Səbuhinin qohumları qisas almaq üçün fürsət axtarırdılar. Gecə idi, bir avtobus təşkil edib onları Gəncəyə gətirdim, mənimlə Fəhmin Hacıyev də gəldi. Belov zirehli texnikanı verməyi tələb edəndə başa saldım ki, səni əsgərlərinlə birlikdə Gəncədəki hərbi hissəyə təhvil verək, sonra maşın axtarışına çıxarıq. BTR-i də, BMP-ni də uşaqlar Hacıkənd meşəsində gizlətmişdilər.

Yeri gəlmişkən, Fəhmin Hacıyevin avtobusa minəndə ayaqqabılarının qış fəslinə uyğun olmadığını gördüm və əsgərləri təhvil verəndən sonra evə gedib ona isti çəkmə gətirdim. Sonralar Fəhmin bəy həbsdən çıxıb gələndə ilk görüşümüzdə dedi ki, ayaqqabılar o vaxt dadına çatmışdı.

Həmin gecə ələ keçirilən BTR və BMP ilə Kamo və Azad kəndlərinə hücum oldu. Atışma zamanı bir neçə erməni öldürüldü, səhərə yaxın zirehli maşınlar yenə gizlədildi. Bu, Kamo və Azad kəndlərinə ilk və son hücum oldu. Bunu xüsusi vurğulayıram. Bəzən mətbuatda ayrı-ayrı adamların yazılarında Kamo və Azad kəndləri uğrunda döyüşdüklərini, kəndi azad etdiklərini oxuyanda təəccüb edirəm. Kamo və Azad kəndləri döyüşlə azad edilməyib, danışıqlar nəticəsində boşaldılıb. Bu barədə sonra.

Yanvarın 16-da məni və Xanlar Rayon Milis Şöbəsinin rəisi Cavanşir Babayevi Mərkəzi Komitənin katibi Həsən Həsənov Gəncə Şəhər Partiya Komitəsinin birinci katibi Süleyman Məmmədovun otağına çağırdı. Həsən Həsənov rayondakı vəziyyət barədə məlumat istədi. Əməliyyat şəraitini, yaranmış vəziyyəti və çıxış yollarını hərtərəfli məruzə etdik.

Bu zaman maraqlı faktların şahidi oldum. Həsən Həsənov bizim yanımızda Mərkəzi Komitənin ikinci katibi Viktor Polyaniçko ilə təxminən 20-25 dəqiqə telefonla danışdı. Polyaniçko Həsənovu inandırmağa çalışırdı ki, Bakıda fövqəladə vəziyyət elan olunması üçün Mərkəzi Komitənin büro üzvləri səs verməli və o da təcili Bakıya gəlib büronun iclasında iştirak etməlidir.

Həsənov özünəməxsus çılğınlıqla Polyaniçkoya sərt cavablar verdi: "Viktor Petroviç, mən hər gün gənc insanların dəfnində iştirak edirəm. Onları erməni döyüşçülər, saqqallılar öldürmür, şanlı sovet ordusu qətlə yetirir. İndi siz mənə deyirsiz ki, Bakıda fövqəladə vəziyyət elan olunsun, rəhbərliyi də həmin sovet ordusuna tapşıraq? Mən bunun qəti əleyhinəyəm! Bu saat Teymur Əliyeviçə (Mərkəzi Komitənin ümumi şöbəsinin müdiri vəzifəsini tuturdu - müəllif) də deyəcəm ki, mən o büroya gəlmirəm və mənim adımın qarşısında "əleyhinə" yazsınlar. İndi Ayaz Niyazoviçlə də (Nazirlər Sovetinin sədri Ayaz Mütəllibov - müəllif) danışacam".

Dəstəyi yerinə qoyub üzümə bir müddət baxıb nəsə fikirləşdi, sonra vəziyyətin yaxşılaşması üçün təkliflər planı hazırlayıb ona çatdırmağı tapşırdı. Bakıda vəziyyətin ağır olduğu rəhbərlik səviyyəsində gərginlikdən aydın görünürdü.

Xanlara qayıtdıq. Fəzail Ağamalı AXC-nin nümayəndəsi kimi Xanlarda idi. Yaxınlaşıb dedim ki, Bakıda vəziyyət gərgin olacaq, AXC rəhbərliyini xəbərdar etmək gərəkdir. Həsən Həsənovla Viktor Polyaniçkonun mübahisəsini danışdım. Fəzail Ağamalı qayıtdı ki, mən desəm inanmazlar, özünü təqdim et, Etibar Məmmədovla birləşdirim, danış.

AXC liderlərindən olan Etibar Məmmədovla telefonla danışdım, Bakıda fövqəladə vəziyyətin tətbiq olunacağını, şəhərin idarə olunmasının orduya tapşırılacağını söylədim. Etibar Məmmədov sözlərimə üç dəfə "hə" deməklə kifayətləndi.

Həmin dövrdə Gəncədə SSRİ Müdafiə Nazirliyi Baş Kəşfiyyat İdarəsinin və SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin əməkdaşları ezamiyyətdə idilər. 16-sı gecə şöbədə növbətçi idim. Saat 22:00-da Baş Kəşfiyyat İdarəsinin generalı Aleksandrov mənə dedi ki, gecə saatlarına qədər işləyəcək: "İstəsən, evə gedə bilərsən". Mən təşəkkür edib ona mane olmayacağımı, səhərə qədər şöbədə qalmağımın vacib olduğunu bildirdim.

Gecə saat 11 radələrində oturduğu kabinetdən generalın gur səsini eşitdim. Qapı örtülü olsa da, onun danışığı aydın eşidilirdi. Əməliyyat telefonu ilə Moskva ilə danışırdı. Telefonun o başındakını inandırmaq üçün əlindən gələni edirdi. Generalın bu sözləri indiki kimi yadımdadır: "Yoldaş general, bu şəhərin rəhbərliyi də, milisi də, hətta DTK işçiləri də qatı millətçilərdir və bizə, sovet hakimiyyətinə nifrət edirlər. Bizim verdiyimiz məsləhətlərə qulaq asan yoxdur. Hamı Moskvanı, Mərkəzi Komitəni açıq söyür. Hər gün vəziyyət gərginləşir. Əgər qəti tədbirlər görülməsə, bunların dərsi verilməsə, daha da azğınlaşıb hakimiyyəti ələ keçirə bilərlər. Ona görə də qərar qəbul etmək lazımdır. Bu antisovet ünsürlərin payı şiddətlə verilməlidir. Siz yüz faiz əmin ola bilərsiniz ki, əvvəl göndərdiyim informasiyaların hamısı təsdiqlənir. Yuxarının qarşısında qəti tələb qoyun ki, ciddi güc göstərmək lazımdır".

Səhərin açılmasını səbirsizliklə gözləyir, həm də ehtiyat edirdim ki, generalın danışığına gizlicə qulaq asmağımı rəhbərliyə desəm, məni düzgün qəbul edəcəklərmi?

Şöbənin rəisi Rəhman Mikayılov gələndə eşitdiklərimi ona danışdım. çox qayğılandı, fikrə gedib "Yaxşı, heç kimə bir söz demə, ehtiyatlı ol! Görüm Bakıdan kimlə danışıram" dedi.

Beləcə 20 Yanvara doğru getdik. 20 Yanvar baş verdi. Qoşunların Bakıya çağırılmasının təşəbbüskarı isə başda Yevgeni Primakov olmaqla Moskvadan gəlmiş emissarlar və Viktor Polyaniçko kimi yerli rəhbərlər idi.

(Ardı var)

İlham İSMAYIL,

Təhlükəsizlik Araşdırmaları

Mərkəzinin rəhbəri

Təzadlar.- 2011.- 9-12 aprel.- S.12-13.