Bir yazaq, bir yadda...

(Oçerk)

Tarix kitablarında İkinci Dünya müharibəsi kimi nəqşlənən və irili-xırdalı bütün dünya xalqlarının dilində min cür dürlü kitab şəklinə düşmüş 1941-45-ci illər savaşının yarası sağalmaz.

Kəsə deyim ki, məqsədim tarix quraşdırmaq yox, öz soy-kökümə mənən duyduğum borcu gücüm yetən tərzdə azaltmaqdır. Kiçik və lakin ibrətamiz bir hekayədə deyildiyi kimi, qaranquş od almış xırmana dimdiyindən bir damcı su atır və adamların təəccübünə "bu, mənim sizə köməyim, həmrəyliyimdir" - deyir.

Ötən yazımdakı müharibə mövzusuna əlavə olaraq etiraf edim ki, kəndçilərimiz "9 may"ı da bayram etdilər. Meşədən bir-iki qucaq təzəcə açılmış fıstıq budaqları gətirib, məktəbin eyvanını bəzədilər, hündürdən qırmızı bayraq asdılar. Zurna-qaval gətirdilər. Kimin idi, bilmədim, bacaran olmadı; çalınmadı. Məmmədağa müəllimə bir qarmon gətirdilər. Sinifdəki stulunu da apardılar eşiyə. Qurcalatdı o müəllim, həm də özü qurcalandı: çiyinlərini çəkdi, qollarını dartışdırdı. Uşaqların zümzüməsinəmi qoşuldu, uşaqlarmı ona xor oldu - "Tərəkəmə"yə bənzər səs-səda yarandı və biz uşaqlar da iki-bir, üç-bir qoşulub atılıb-düşdük - oynadıq, bir sözlə, Qələbə gününü bayram etdik.

Öyrəşmişdik bir-birimizə, üst-başımız, cır-cındırlarımız bir elə seçilmirdi başqalarından...

Böyüklərimizin keçmişimiz barədə maraqlı soraqları olub. Söyləyiblər, öyünüblər. İftixar duyublar öz sərgüzəştlərindən. Gəl gör, yazı-pozuya qurşandıqca sanki keyləşmişik, bəzi seriallar kimi işıldayıb, sönüb. Kökümüzün rişələri bir qulağımızdan girib, o birindən çıxıb. İndi kökümüzü açıb-aşkarlamağa tutacağımız yoxdur... Elə kəndimizdə "Sər sebilə"dən, "Mövlud bağı" deyilən yerdən, Qasım qışlaqda keçən əsrin 70-ci illərində qorxunc döngəni hamarlayıb, qaraj yeri düzəldənlər müəmmalı əşyaları elmi araşdırmalara versəydilər... Və mən heç də bu izə düşə biləcək gələcək tarixçilərimizi "hər şey it-bata düşdü" deyib, məyus etmək istəməzdim. Bir söz: dəvə nalbəndə baxan kimi baxmışıq dünənimizə. Əgər təşəbbüs sayılsa, ibtidai baxışla açardım düyünçəmi.

Yadımdadır, çoxrəqəmlilər üzərində əməliyyatı öyrədərkən deyirdilər, məsələn: 7+4 bərabərdir on bir və lazımdır ki, bir yazıb, bir onluğu yadda saxlayaq və sonra onluqların, yüzlüklərin... əməliyyatına davam edək.

Meyarım belədir: atam, ailəmiz və mən çoxrəqəmlilər sırasında təkliyi təmsil edirik, kəndçilərimiz və cümlə tatlar onluğu, tarixin məhək daşı azsaylı xalqlar birliyi yüzillikləri və nəhayət, vahid Azərbaycan minlikləri və milyonların daşıyıcısı olur.

Bu baxışla dədəmdən, ailəmizdən söz açarkən, doğma kəndimizin çöl-bayırını vəsf edərkən dünyaya kəndimizin pəncərəsindən baxıram.

Deməli, aşağıda silkinmə, yuxarı dairələrdə - yüzlük və min illiklərdə özünüdərki gücləndirir və keçmişimiz örnək, unudulmaz olur. Bəri başdan deyim ki, atam bütöv adam idi, sağlamdı. Dilini farağat saxlayan kimsəni acılamayan, mənən gözütox, səbrli, son dərəcə dözümlü və həm də "qədər", qismətə inamlı idi.

"Oğul xələf olsa, neylər ata malını?!

Oğul naxələf olsa, neylər ata malını?!"

- beyti o kişinin dilinin əzbəri idi. Çox təəssüf edirəm ki, niyə sağlığında o vaxt ağlıma gəlməyib və niyə soruşmamışam ki, ay ata, bu sözlər kimindir? Onu bilirəm ki, Xaltanlı Tağını görmüşdü atam, onun məclisində çox olmuşdu, uzaq-yaxın kəndlər haqqında onun vəsfi-hallarını öz təbirincə deyirdi. Ayna bibimiz deyirdi ki, bir məclisdə cavan yaşında atamı dilə tutub, xahiş ediblər ki, oxusun... və o da oxuyub. Bibimiz elə günahı yenə özündə görür və deyirdi ki, oxumaq səsinə mağara gedib və qardaşının gözünə görünüb. Qardaş da böyük bacısından utanıb, oxumayıb.

Ayna bibimizin övladı olmayıb. Amma helmi olub - işgüzar... Dağ-daşın gül-çiçəyini birər-birər tanıyan təsirli məlhəmlər hazırlayıb, sınıqçılıq edən olub, uşaq tutub, mamaçılıq edib, kənd-kəsəyin harayına yetib. Öz dibinə işıq salmaz bir şam olub Ayna bibi.

Nə qədər ki, o, sağ idi, kəndçilərimizin Türkiyəyə mühacirətinin canlı şahidi - ensiklopediyası idi. Mühacirət keçən əsrin əvvəllərində Tiflis-Bakı dəmir yolu istifadəyə veriləndən sonra başlayıb, Bakı-Dərbənd dəmir yolunun açılışı zamanı başa çatıb.

Tat QÜDRƏT

Təzadlar.- 2011.- 5-7 aprel.- S.14.