Qəlbimdə bir kənd yaşar

Yaradıcılıq taleyin insana bəxş etdiyi əfsunlu bir nemətdir. Yaradıcılıq anlarının parlaq dəqiqələrini yaşamaq isə insan həyatının zinəti hesab oluna bilər. O yerdə ki yaradıcılıq eşqi, o yerdə ki sənət nəfəsi var, dünyaya, həyata sənətkar baxışı var, orada insan ürək dolusu nəfəs alır, həqiqi yaşamın gözəlliyini hiss edir, duyur. Gözəl bir şeir oxumaq, nəğmə dinləmək, təbiətin füsunkar bir guşəsini seyr etmək, insan surətinin qənirsiz gözəlliyinə heyran olmaq - bütün bunlar yaradıcılıq bəhrəsidir və insanı əsl insan olmağa səsləyən elementlərdir. İnsanı kamilləşdirən, bütövləşdirən, qəlbinə müqəddəs arzu və diləklər toxumu səpən yaradıcılıqdan danışanda, nədənsə, ilk növbədə poeziya, poetik aləm qəlbə hakim kəsilir. Hər gün oxuduğumuz yeni şeir, yeni poetik nəfəs bizi danışmağa, oxuduqlarımız haqqında fikir yürütməyə sövq edir.

Bu günlərdə Nailə İbrahimovanın "Ürəklə söhbət" kitabını vərəqləyirdim. Şeirlərin sadə və aydın bir dildə yazılması diqqətimi cəlb etdi. Beləcə, bədii nümunələri oxumağa başladım. Ayrı-ayrı poetik lövhələrin çox asanlıqla yaddaşımda özünə yer etməsi məni daha da ruhlandırdı. Nəticə də belə oldu ki, müəllifin poetik dünyasına münasibət bildirmək üçün elə yaddaşımda qalan həmin poetik lövhələrdən söhbət açmağa üstünlük verdim.

Məsələn, müəllifin "Külək" adlı şeirindən yadımda qalan bənd belədir:

Şıltaq, dəcəl əsmə sən,

Dost yolunu kəsmə sən.

Görüşünə gəlməzlər,

Qəlbdən-qəlbə əsməsən.

Göründüyü kimi, burada təbiət küləklərinin yaratdığı təlatümlər, ümumiyyətlə, küləyin təsviri şair qələmində o qədər də təbii boyalarla işləndiyi hiss olunmur. Bəs burda gözəl olan, oxucuda şairə ehtiram aşılayan hissin adı nədir?

Sanki şair burda təbiətə, təbiət elementinə öyüd-nəsihət vermək istəyir. Küləyin yaratdığı fəsadları, onun dağıdıcılıq enerjisini alt qatda gizlədərək özünün şair ideyasını külək obrazı vasitəsilə təlqin edir. "Qəlbdən-qəlbə əsməsən" - bax bu misra "Külək" şeirində bədii sənət uğuru kimi səslənir.

Nailə İbrahimovanın şair kimi gözəl xüsusiyyətinin bir səbəbi də odur ki, o, bütün şeirlərində, nəğmələrində özünü ifadə etməyi bacarır. Hər hansı bir fikri, ideyanı məhz başqası kimi yox, özü kimi deməyə üstünlük verir. Bu zaman təbii ki, orijinal düşüncələr, fərdi üslub, fərdi keyfiyyət üzə çıxır. Və biz həqiqi istedadı olduğu kimi görməkdə çətinlik çəkmirik. "Ürəklə söhbət" poetik toplusuna "ön söz" yazmış filologiya elmləri doktoru, professor Mahmud Allahmanlı da qeyd etdiyimiz məqamı xüsusi vurğulayır: "...Azərbaycan şeiri bütün mərhələlərdə həmişə uğurlarla, yeni-yeni nəfəslərin gəlişi ilə, orijinal düşüncələri özündə ifadə etməklə səciyyələnir. Bu gün də o ənənə yaşayır. N.İbrahimova da bütün şeirləri ilə həmin sıradadır. Ədəbiyyatda öz sözü, ruhu olan və onu yazıya gətirməyi bacaran yaradıcıdır. Bu cür yaradıcı tale isə hər kəsə nəsib olmur."

Professor Mahmud Allahmanlının fikirlərinə rəğmən deyə bilərik ki, günəşə həsr olunmuş yüzlərlə müəllifin şeirlərini oxumuşuq. Doğrudur, oxuduğumuz bu nümunələr içərisində mükəmməl sənət əsəri səviyyəsində yazılmışları da var, zəif poetik örnəklərin də olduğunu danmırıq.

Nailə xanım isə günəşlə bağlı düşüncələrini sırf özünəməxsus şairlik hissiyyatının gözlərilə baxıb deyir:

...Günəş çıxır...

Ruhum, qəlbim təzələşir,

Bütün aləm gözəlləşir,

Gözlərimdə işıq saçır,

Ürəyimdə çiçək açır,

Ürəyimdən Günəş baxır,

Ürəyimdən Günəş axır!

Bu yerdə bircə o qalır ki, şeirin müəllifinə ürəkdən alqış deyəsən. Məncə, bu şeirin əlavə təhlilinə ehtiyac qalmır. Çünki günəşin yaratdığı mənzərə və onun həyata verdiyi işıq haqqında söhbət getməsə də, şair başqa müstəvidən həmin mətləbə güzgü tutub.

"...Ürəyimdən Günəş baxır,

Ürəyimdən Günəş axır!"

- misralarında insanın ilahi səviyyəyə qaldırılması nəticəsində külli aləmə həyat enerjisi bəxş edən günəşin obrazı həqiqi poeziya səviyyəsində canlanıb.

Nailə İbrahimova Zəngəzur mahalının Qafan şəhərinin Şəhərcik qəsəbəsində doğulub. İxtisasca həkimdir. Azərbaycan ədəbiyyatında ixtisasca həkim olan şairlərimiz çoxdur. Ən maraqlısı isə həkim şairlərin xüsusi poetik istedada, şairlik hissiyyatına malik olmalarıdır. Görünür, onları poeziyaya bağlayan tellər başqalarından fərqlidir. Bəlkə də məsələ elə onların ilkin arzu və istəklərindən gəlib keçir. Onların həkimlik peşəsini seçməsində rol oynayan ilkin arzular, bu arzuların doğulmasında əhəmiyyətli olan insanın daxili dünyasından gələn səslər...

Hər halda, həkim şairlərdə nəsə fərqli bir düşüncənin olduğunu iddia etməkdə özümü haqlı sayıram. Bəlkə də onlarda psixoloqlardan da, pedaqoqlardan da, bioloqlardan da çox insanı duymaq və kəşf etmək, həm də gördüklərini, duyduqlarını daha kamil tərbiyə etmək bacarıqları var. "Ürəyindən at bu kini" deyən həkim şair kinin, küdurətin ürəkdə, insan qəlbində yaratdığı mənzərənin poetik tablosunu çəkir.

"Ürəyindən at bu kini,

Kinli ürək çat-çat olar.

Sən qəlbindən silməyəndə,

Qəm ürəkdə qat-qat olar".

N.İbrahimova misal gətirdiyimiz bu və ya digər şeirlərindən göründüyü kimi, yaratdığı mövzunun təkcə əsiri deyil, həm də ağasıdır. Çünki onun qələmindən çıxan və yaradıcılıq məhsulu olan sənət nümunələrində şairin öz fərdiyyəti, onun xarakterinin müəyyən cizgiləri də ifadə olunmuşdur.

Nailə xanımın şeirlərini oxuduqca onun kövrək qəlbinin, zərif duyğularının şahidinə çevrilirsən. "Bu qəfil göz yaşları" şeiri kövrək şairin qəlbinin aydınlığını da bir mənzərə kimi göz önünə gətirir.

Axdı, dincəldi qəlbim,

Özünə gəldi qəlbim.

Sən demə, sızlayırmış,

Ürəyimdən axırmış,

Bu qəfil göz yaşları.

Mənim çox sevdiyim tənqidçi-alim Vaqif Yusifli də şairin könül dünyasını sözün işığında belə tərənnüm edir: "Bu, Nailə xanımın ikinci kitabıdır. "Düşüncələr" kitabı yeddi il öncə işıq üzü görüb. Həmin o birinci kitabı vərəqləyirəm və ordakı bahar duyğulu şeirlərin içindən "İlk bahar"ı seçirəm:

Ağ buludlar göy üzündən

Çəkiliblər ətək-ətək.

Nə aydındır bu gün səhər

Mavi dəniz sularıtək.

Nailə xanım bu şeirdə baharın gəlişini təsvir edir. Mən bu şeiri niyə misal gətirdim? O səbəbdən ki, içində baharlı duyğular yaşatmaq üçün gərək onun gözəlliklərini də duyasan. "Gəl sinəmə sıxım səni, ay bəzəkli yasəmənim" deyən bir ürəyin sahibi olmalısan ki, şeirlərində də sərt bir qayanın sinəsinə sıxılıb tək bitən nərgiz, boynubükük bənövşə, sənə məhəbbət qədər sevimli, qızılgül kimi zərif olasan, kövrək olasan..."

Ancaq şair təkcə zərif və kövrək duyğularla süslənmiş misraları ilə yadda qalmır. Həm də cəmiyyətə etiraz dolu sətirləri, yaltaqlara, nankorlara, rəzil adamlara, haqqı nahaqdan ucuz tutanlara, xəbislərə, riyakarlara münasibətilə də yadda qalır. Onun "Yaltaq", "Pulgir müdir", "Haqq nahaqdan aşağıda", "Alçaqsan yaman", "Xəbisliyin üzə çıxır", "İkiüzlü" və s. bu qəbildən olan şeirlərində şair cəmiyyəti murdarlırqdan təmizləmək, onu həqiqi insan nəfəsi, insan sifətilə doldurmaq niyyəti güdür. Yaltaq obrazını yaratdığı şeirində müəllifin canlı müşahidələri sanki ayaq tutub yeriyir.

...Əyilsə əyilər, duranda durar,

Sanki ürəyi də onunla vurar.

Gülər, gözlərindən cin yağa-yağa,

Müdir oturanda o da oturar.

Stulun düzəldər, eynəyin silər,

Qapıda gözləyər işə gələndə,

Hamının qeybətin edər gizlicə,

Yaxşı bir söz deməz qoşa gələndə...

Bir az əvvəldə şairin Zəngəzur mahalında doğulduğunu qeyd etmişdik. "Ürəklə söhbət"in bədii toplu kimi bir üstünlüyü də müəllifin doğulduğu qoca Zəngəzur mahalının füsunkar guşələrini özündə əks etdirən fotoşəkillərlə bəzənməsidir. Bu fotoşəkillərdə Qafan dağlarının əzəmətli görünüşü, çəmən dağı və Qır qalasından qeyri-adi bir mənzərə səhifəsi, Açağu kəndindən bir görünüş, Qafan-Oxçu yolu, Sur dərəsi və başqa görüntülər qədim yurd yerlərimizə bitib-tükənməz sevgi aşılayır. Bir vaxtlar Sur dərəsindən hələ dünyanı dərk etmədiyim vədələrdə, uşaqlıq çağlarımda mən də keçib getmişəm. Uşaq olsam da, o vaxtlar Sur dərəsinin bənzərsiz mənzərəsinin məni heyran qoyduğu indi də yadımdadır. Dərədən qıjov köpüklənərək axan çayın nəriltisi dağlara-daşlara düşürdü. Çayın kənarındakı üstü yaşıllıqla örtülmüş böyük sal qayanın üzərində bir abidə ucaldılmışdı. Nəhəng ayının yırtıcı dişləri, çənələri arasında sıxılmış xeyli uzaqdan görünə biləcək qədər böyük açar vardı. O vaxtlar bu abidənin hansı mənanı daşıdığı haqqında düşündüyüm elə bu dəqiqələrdə də yadıma gəlir. Təbiətin qoynunda belə bir abidənin ucaldılması təbii görünsə də, ayının güclü çənələri arasında sıxılmış açarın nəyə işarə olması məni düşündürmüşdü... Ancaq indi düşünürəm ki, bu vəhşi təbiətin, bu qeyri-adi mənzərələrin əsl sahibi elə təbiətin yaratdığı azad varlıqlardır. O varlığın biri də çayın kənarındakı nəhəg qayanın üzərində abidəsi ucaldılmış həmin ayıdır.

Kitabda verilmiş Qafan mənzərələrinə baxdıqca ürəyimin telləri titrədi. Bir vaxt keçib getdiyim yerlərə bir daha dönmək isdətim... Xəyallar məni uşaqlığıma, ilkin yaddaşıma qaytarmaqla bərabər, həm də qəriblikdə qalmış doğma yerlərimizə çəkdi. Qəlbim, bağrım şan-şan oldu. Qərib ağrılarıma Nailə İbrahimovanın "Mənim şəhərcik kəndim" şeirini məlhəm kimi yenidən oxudum:

...Dağları uca, qarlı,

Axan sular buz idi.

Düz ilqarlı qızların

Hər biri ulduz idi.

Təəssüflər olsun ki, indiki "ulduz"lar həmin qızlar deyil. İndiki "ulduz"ların düz ilqarlı dağları çoxdan əriyib, özlərinin mənəvi dünyaları kimi. Bir anlıq fikirdən ayrılsam da, misralar təzədən dilimdə səslənir:

O yaşıl meşələrin

Qoynunda hey gəzərdim,

Laləni, bənövşəni

Saçlarıma düzərdim.

Havası bir ətirdi,

Nəfəsimə çəkərdim.

Büllur bulaq suyundan

Doymazdım, hey içərdim.

İndi də meşələrdən

Dolanıb axır çaylar.

Gözləyir yolumuzu,

Boylanıb baxır dağlar.

Yollar uzanıb gedir,

Əlləri bizə sarı.

Axı ordan başlayıb,

Bizim ömür yolları.

...Qəlbimdə bir kənd yaşar,

Çox sevirəm onu mən:

Dönəydim doğma yurda,

Nə olaydı - yenidən.

Doğrusu, bu yazını yazanda yazdıqlarıma nə ad verəcəyimi, hansı başlığı seçəcəyimi heç düşünməmişdim. İndi diqqətlə baxıb görürəm ki, Nailə İbrahimovanın yaradıcılığı haqqında düşüncələrimin başlığı, deyəsən, sizə örnək kimi misal gətirdiyim sonuncu şerin misraları arasındadır... Qəlbimdə bir kənd yaşar. Axı doğurdanda hər birimizin qəlbində bir kənd yaşayır. Sadəcə, kimisi o yaddaşında yaşayan kəndinə gedə bilir, kimisi isə gedə bilmir...

Fariz çOBANOĞLU

Təzadlar.- 2011.- 19-21 aprel.- S.14.